Theo thần tích ở đền Tuyền Liệt (nay thuộc huyện Mê Linh, tỉnh Vĩnh Phúc) thì lúc bấy giờ, Ả Nang đã cùng chồng là Hùng Bảo tập hợp được trên hai trăm người và chia làm hai đội quân, tình nguyện chiến đấu dưới ngọn cờ của Hai Bà Trưng.
Thần tích kể lại rằng:
Vào thời thuộc Hán, bộ chủ Hải Dương
là Hùng Trọng, người trang Toàn Liệt và vợ là Trương Quyền sau khi thành thân sinh
hạ được một người con trai, đặt tên là Hùng (Thiên) Bảo. Năm Hùng Thiên Bảo lên
10 thì cha mất, Hùng Bảo làm bộ chủ thay cha, nhờ tài năng, đức độ của mình mà
được hào kiệt khắp nơi tìm về quy phục. Năm 21 tuổi thì mẹ qua đời.
Nữ kiệt Trần Nang
theo mặt chữ trong thần tích là Trần Thị Nương, dân làng tránh húy gọi kiêng là
Trần Nang. Cô là con gái ông Trần Hậu người làng Thái Lai. Khi đó có một hào
trưởng ở địa phương tên là Đinh Công Dũng tới hỏi Trần Nang làm vợ. Thấy Dũng
là người tham bạo nên ông Trần Hậu không gả. Từ đấy Dũng sinh thù.
Ít lâu sau, bộ chủ Hùng Trọng, nhân về thăm
quê thấy Trần Nang đẹp người đẹp nết liền dạm hỏi cho con trai là Hùng Bảo. Và
sau đó ít lâu đám cưới được tổ chức. Nhưng giữa lúc đón dâu thì Đinh Công Dũng
đem thủ hạ tới đốt phá trang ấp.
Một năm sau, anh kiệt Hùng Bảo đi chu du
khắp nơi, đến huyện Chu Diên thì được Trần Công gả con gái là Trần Thị Nương
làm vợ; đến ngày cưới thì bị Đinh Công Dũng, một hào phú địa phương đem 100
người đến cướp dâu, Đinh Công Dũng bị Hùng Bảo chém chết, gia binh chạy toán
loạn; đám cưới tiếp tục tiến hành, rồi ông đưa vợ về Hải Dương.
Năm Giáp Ngọ, Hán Thế Tổ sai Tô
Định sang làm thái thú Giao Châu; Tô Định vô cùng bạo ngược, tàn
sát, áp bức dân lành. Bè đảng của Đinh Công Dũng cấu kết với quân Hán, bắt
giết Trần Công; được tin cấp báo, vợ chồng anh kiệt Hùng Bảo, Trần Nang kéo
quân về nhưng không kịp, đành an táng cha tại trang Thái Lai (nay là thôn Thái
Lai, xã Tiến Thắng), lập cung ở đó để canh gác mộ phần Trần Công (bây giờ
là đền Thái Lai); Hùng Bảo thì đóng ở cung Tuyền Liệt (thuộc thôn Phú Mỹ, xã Tự
Lập ngày nay) cách đấy không xa.
Thù nhà, nợ nước, hai vợ chồng Hùng Bảo,
Trần Nang chiêu dụ hào kiệt, anh tài được hơn 300 người, Đội thị vệ do Trần
Nương chỉ huy có 42 nữ tướng tài giỏi nổi lên chống giặc Hán. Từ đó, vợ chồng
Hùng Bảo, Trần Nang càng nổi tiếng, các anh hùng, tù trưởng trong vùng đều khâm
phục.
Bấy giờ trong huyện có Hai chị em Bà Trưng
dòng dõi Vua Hùng. Trưng Trắc cũng bị giặc giết mất chồng là Thi Sách, nên rất
căm thù và đang chiêu tập binh mã để khởi nghĩa. Biết tin vợ chồng Hùng Bảo –
Trần Nang cùng chí hướng, Nhị thánh vương mang hịch đến chiêu dụ (ngày 11-8 năm
Canh Tý). Anh kiệt Hùng Bảo rất phấn khởi liền tập hợp hết tráng sĩ, gia thần
được 500 người và đội quân của nữ trung hào kiệt Trần Nang gồm 251 nữ binh đến
hội quân cùng Bà Trưng.
Trưng Nữ vương cả mừng khao thưởng quân sĩ.
Phong cho Hùng Bảo làm Tiết chế tiền quân, Trần Nang làm trưởng lĩnh quân trung
nữ binh. Sau đó Trưng Nữ Nhị Vương làm lễ tế cáo trời đất, thánh thần địa linh
chi chủ rồi chia 2 đạo thủy bộ tiến đánh Tô Định.
Quân Tô Định thua to tháo chạy về nước.
Nghĩa binh thừa thắng thu lại 65 thành trì trên toàn cõi Nam Bang. Hai Bà Trưng
Trắc – Trưng Nhị lên ngôi vua, xưng là Trưng Nữ Vương; phong cho Hùng Bảo là
Thiên Bảo hộ quốc đại vương, phong cho Trần Nang là Ả Nương hoàng công chúa.
Các tướng sĩ khác cũng đều được phong thưởng.
Đất nước thái bình, đại vương Hùng Thiên
Bảo xin vua cho về cung ấp. Trưng Vương ưng thuận, ban thưởng cho vợ chồng Hùng
Bảo 300 lạng vàng, bạc, ban cho Hùng Bảo đất Toàn Liệt, ban cho Trần Nương đất
Thái Lai làm thực ấp. Lúc sống thì làm cung ấp, lúc hóa thành nơi phụng thờ mãi
mãi.
Trưng Vương ở ngôi được 3 năm thì nhà Đông
Hán sai Mã Viện, đem 20 vạn quân sang xâm chiếm, báo thù. Trưng Vương liền
triệu vợ chồng Hùng Bảo hồi kinh để mang quân ứng chiến. Ông bà mang quân thẳng
đến đất Đô Dương - Cửu Chân chiến đấu với quân Hán. Nhị thần tướng chém liền
hơn 10 tướng giặc, song quân giặc quá đông, biết khó cự được nên ông bà phá
vòng vây, chém liền mấy tướng giặc nữa rồi chạy về đất Chu Diên. Quân giặc đuổi
theo, đến bến Tuyền Liệt, ông bà lao xuống sông tuẫn tiết.
Thương mến và cảm phục vợ chồng người tướng
tài giỏi, trung liệt, Trưng Nữ Vương và các đời vua sau này đều phong mỹ danh
cho ông bà Hùng Bảo - Trần Nang (Nương). Thần tướng Hùng Bảo là “Uy linh hiển
ứng thiên bảo hộ quốc đại vương”. Phong cho thần nữ tướng quân Trần Nang (Nương)
là “Ả Nương Hoàng công chúa đại vương linh phù chi thần”.
Tưởng nhớ đến công lao to lớn của vợ chồng
người tướng tài ba, trung liệt, nhân dân Phú Mỹ lập đình thờ hai vị, tôn đại
vương Hùng Thiên Bảo, vương nữ Trần Thị Nang (Nương) là Thành hoàng làng. Trong
các dịp lễ tết, các ngày tuần tiết đều sắm sửa lễ nghi, đèn nhang thờ phụng.
Đình Phú Mỹ: Tuyệt tác nghệ thuật điêu khắc, nơi thờ phụng đại
vương Hùng Thiên Bảo, vương nữ Trần Thị Nang (Nương)
Đình Phú Mỹ (xã Tự Lập, huyện Mê Linh, Hà Nội) là một trong những ngôi đình cổ đẹp nhất Việt Nam với nghệ thuật trang trí, điêu khắc đề tài sinh hoạt của con người, các con vật, hoa, lá, vân mây đầy tinh tế.
Hồng mã trong đình Phú Mỹ
Điêu khắc người ôm cổ rồng tại đình Phú Mỹ
Điêu khắc nhị long vờn mây
Kiến trúc đình bao gồm: Cổng trụ, sân, toà Đại đình. Hai bên toà Đại
đình có 2 toà Tả vu, Hữu vu.
Điêu khắc Tứ linh trên các xà nách hai gian bên cạnh chính điện
Toà Đại đình có bố cục chữ “Đinh”
Điêu khắc hình tượng cầu kỳ, tinh tế trên các bức cốn, xà, đầu dư, kẻ,
bẩy. Các tác phẩm điêu khắc là những đề tài sinh động về con người, các linh
vật, hoa, lá, vân mây
Bạch mã trong đình Phú Mỹ