Đến hẹn lại lên, cứ độ từ tháng 9 đến hết tháng 12 âm lịch hàng năm, ngư dân ở các tỉnh miền biển như Thái Bình, Nam Định hay Thanh Hóa, Quảng Bình, Vũng Tàu,... lại tất bật ra khơi để đánh bắt cá khoai - thứ đặc sản được ví như “của trời cho”. Tùy từng nơi mà mùa cá khoai có thể kéo dài tới tháng 2 âm lịch của năm sau.

Cá khoai xuất hiện nhiều ở các tỉnh miền biển, trải dài từ miền Bắc tới miền Trung nhưng ngon và nổi tiếng nhất vẫn là ở Thái Bình và Quảng Bình. Sở dĩ loài cá này có tên gọi như vậy là bởi thân hình tròn, thon dài, thịt trắng hồng, không có vảy tựa như những củ khoai. Người ta gọi là cá khoai cũng để phân biệt chúng với các loài cá khác. 

 

 

 Ở một số địa phương miền Trung như Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Trị... cá khoai còn được gọi là cá cháo vì thịt cá khá đặc biệt, khi nấu chín sẽ mềm tan như cháo, rất dễ ăn (Ảnh: Hoàng Thùy)

Trước đây, cá khoai là món ăn dân dã của bà con vùng biển, thậm chí người ta chỉ sử dụng để làm thức ăn cho vật nuôi. Tuy nhiên, ngày nay, cá khoai đã trở thành đặc sản khoái khẩu được nhiều người yêu thích, góp mặt trong thực đơn của các nhà hàng, khách sạn hay quán ăn. 

 

 Với một số người, cá khoai có thể khó thưởng thức vì thịt mềm, tan chảy, nhưng với số khác, đây lại là món ăn khoái khẩu khi thời tiết se lạnh (Ảnh: Lê Thúy)

 

Cá khoai có thể chế biến thành nhiều món ngon, bổ dưỡng như cháo cá khoai, lẩu cá khoai,... nhưng canh cá khoai là món đơn giản được nhiều người thích nhất bởi vị ngọt thanh, thơm mát.

Người sành mua, chỉ cần nhìn cá là biết con nào tươi. Những con cá khoai tươi rói có mang đỏ, thịt trong, vây ánh hồng tự nhiên và mắt trong suốt, thân còn nhớt, ánh nhũ. Còn loại vây đen, thịt đục thường là cá ươn hoặc đã ướp đá.

 

Để nấu cá khoai được ngon thì phải chọn mua cá tươi, thịt có màu trắng hồng. Cá khoai mua về phải rửa sạch bằng nước muối pha loãng, cắt bỏ đầu, bỏ ruột. Người ta thường giữ lại dạ dày cá khoai vì phần này ăn giòn, béo ngậy khá ngon. Cá sau khi sơ chế sạch được cắt thành hai, ba khúc vừa ăn rồi đem tẩm ướp các gia vị như mắm, tiêu, gừng, sả, hành tỏi ớt băm.

Phi thơm hành tỏi với cà chua, cho nước vào nồi đun sôi rồi thả cá thật nhẹ tay, tiếp tục đun nhỏ lửa. Nước sôi thì cho thì là, hành lá, rau răm. Vì thịt cá khoai rất mềm nên khi nấu không được khuấy hay đảo nhiều, tránh làm nát cá. Chỉ nên đổ nước và cá ngang nhau vì cá khoai ra nhiều nước.

 

Ngoài món canh chua thông dụng, ở từng địa phương, cá khoai lại được chế biến thành các đặc sản khác nhau. Ở Quảng Bình, lẩu cá khoai là món nổi tiếng nhất. Cá cũng được làm sạch, cắt khúc rồi nhúng lẩu như các nguyên liệu khác. Tuy nhiên, khi ăn lẩu, thực khách thả cá vào nước lẩu để cá vừa chín tới rồi thưởng thức ngay.

 

 Năm 2017, lẩu cá khoai Quảng Bình cũng được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam công nhận là một trong 100 món ăn - đặc sản đặc sắc của Việt Nam (Ảnh: @linh.12194)

Còn ở thị trấn Cái Đôi Vàm (huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau) có đặc sản khô cá khoai nổi tiếng. Phương pháp chế biến truyền thống này giúp cá bảo quản được lâu, kéo dài hạn sử dụng. Cá ở đây được sơ chế sạch rồi bắt chéo hàm, vắt ngang những cây sào và phơi nắng. Khô cá khoai có thể chế biến món nướng, chiên hay rim đều hấp dẫn.

 

Không chỉ là món ăn dân dã của bà con miền biển, cá khoai còn trở thành đặc sản được thực khách các tỉnh thành, nhất là Hà Nội yêu thích và tìm mua. Cá khoai thu mua tại biển khá rẻ nhưng khi được vận chuyển vào trong đất liền được bán với giá dao động từ 170.000-320.000 đồng/kg.

Tuy nhiên, cá khoai là loài thân mềm, rất dễ ươn nên sau khi đánh bắt lên thường được tiêu thụ ngay hoặc vận chuyển đến các tỉnh thành lân cận để giao cho thực khách. Nhờ thế mà cá vẫn giữ được độ tươi ngon.

Chị Nguyễn Thủy (quận Hoàng Mai, Hà Nội) có 4 năm kinh nghiệm bán cá khoai tại Thủ đô. Chị cho biết, những ngày cuối năm hoặc cận Tết, số lượng cá khoai khan hiếm hơn nên giá có thể cao tới 400.000-500.000 đồng/kg.

“Cá khoai rất khó bảo quản nên không thể vận chuyển xa, chưa kể chất lượng không tươi ngon bằng thưởng thức tại chỗ. Loài cá này chỉ có theo mùa nên không phải lúc nào cũng có để bán. Thời điểm cuối năm, nhu cầu mua cá khoai của khách tăng cao, mình phải gom nhiều mối mới đủ bán. Có ngày bán được cả vài trăm cân. Thịt cá khoai mềm, ngọt thơm, không giống các loại cá khác nên thực khách sành ăn rất thích”, chị Thủy nói.

Chị Mai Linh (quận Thanh Xuân, Hà Nội) chia sẻ: “Cá khoai chỉ có theo mùa nên nếu thấy ở chợ bán cá khoai quanh năm thì có thể cá khoai nhập từ Trung Quốc hoặc đã được bảo quản. Mình thường đặt mua cá khoai từ người quen để yên tâm về chất lượng và chỉ mua khi đến mùa. Loại cá này thịt mềm, ngọt thịt, nấu canh rau cần rất ngon, là món ăn khoái khẩu của gia đình mình vào mùa đông”.