Mười hai năm sau sự cố tan chảy 3 lò phản ứng tại nhà máy điện hạt nhân Fukushima Daiichi, Nhật Bản đang chuẩn bị xả một lượng lớn nước thải phóng xạ đã qua xử lý ra biển. Các quan chức Nhật Bản tuyên bố, hoạt động xả thải nước là không thể tránh khỏi và sẽ bắt đầu sớm. Xử lý nước thải ít khó khăn hơn nhiệm vụ đầy thách thức nặng nề là ngừng hoạt động của nhà máy. Quá trình đó hầu như không có tiến triển nào và việc loại bỏ nhiên liệu hạt nhân nóng chảy thậm chí còn chưa bắt đầu.

Associated Press gần đây đã đến thăm nhà máy và thực hiện một phóng sự điều tra, cập nhật về những gì đang diễn ra ở nhà máy điện hạt nhân này.

Những hoạt động chuẩn bị xả nước được tiến hành thế nào

Trong chuyến thăm, các nhà báo AP thấy 30 bể chứa khổng lồ, từ đó lấy mẫu và phân tích nước để kiểm tra độ an toàn. Một tổ hợp công trình bê tông pha loãng nước sau khi được xử lý và thử nghiệm đang trong giai đoạn xây dựng cuối cùng. Từ cơ sở này, nước sẽ được xả qua một đường hầm ngầm dưới biển. Doanh nghiệp điều hành nhà máy, Công ty Điện lực Tokyo Holdings (TEPCO) đặt mục tiêu hoàn thành các công trình vào mùa xuân.

TEPCO cần sự chấp thuận an toàn từ Cơ quan quản lý hạt nhân. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế, phối hợp với Nhật Bản nhằm đảm bảo dự án đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế sẽ cử một phái đoàn đến Nhật Bản và công bố một báo cáo trước khi hoạt động xả thải bắt đầu.

Nước đã được xử lý là gì?

Một trận động đất mạnh 9,0 độ richter ngày 11/3/2011 gây lên cơn sóng thần khổng lồ, phá hủy hệ thống cung cấp điện và làm mát của nhà máy, khiến các lò phản ứng số 1, 2 và 3 tan chảy và thải ra một lượng lớn chất phóng xạ. Nước sử dụng làm mát lõi lò phản ứng bị rò rỉ vào tầng hầm của tòa nhà lò phản ứng, trộn với nước mưa và nước ngầm. 130 tấn nước bị ô nhiễm tạo ra hàng ngày đã được thu gom, xử lý và sau đó lưu trữ trong các bể chứa, hiện có khoảng 1.000 bể chứa, bao phủ phần lớn diện tích nhà máy.

Khoảng 70% “nước được xử lý bằng ALPS”, đặt tên theo máy dùng để lọc nước, vẫn chứa Caesium và những hạt nhân phóng xạ khác vượt quá giới hạn cho phép.

TEPCO cho biết, lượng phóng xạ sẽ được giảm xuống mức an toàn, TEPCO đảm bảo nước chưa được lọc sạch sẽ được xử lý cho đến khi đáp ứng giới hạn cho phép. Các quan chức công ty cho biết, không thể loại bỏ tritium khỏi nước nhưng đồng vị phóng xạ này vô hại với một lượng nhỏ, được thải ra thường xuyên từ bất kỳ nhà máy điện hạt nhân nào. Đồng vị phóng xạ tritu sẽ được pha loãng cùng những đồng vị phóng xạ khác.

TEPCO cho biết việc xả nước sẽ diễn ra với tốc độ chậm và nồng độ triti sẽ không vượt quá mức trước tai nạn của nhà máy.

Tại sao phải xả thải nước trước?

Fukushima Daiichi phải vật lộn để xử lý nước bị ô nhiễm kể từ thảm họa năm 2011. Chính phủ và TEPCO cho biết, những bể chứa phải nhường chỗ cho các cơ sở ngừng hoạt động của nhà máy như không gian lưu trữ các mảnh vụn nhiên liệu tan chảy và chất thải bị ô nhiễm cao khác. Các bể chứa nước đã đầy 96% và dự kiến ​​đạt đến 1,37 triệu tấn vào mùa thu. Nhật Bản cũng muốn xả nước theo phương thức đã được xử lý, kiểm soát để tránh nguy cơ nước bị ô nhiễm rò rỉ trong trường hợp xảy ra một trận động đất hoặc sóng thần lớn khác.

Nước sẽ được bơm qua một đường ống từ các bể chứa đến một bể ven biển, được pha loãng với nước biển và thải qua một đường hầm dưới biển đến một điểm cách bờ 1 km (0,6 dặm).

Những mối quan tâm về an toàn

Các cộng đồng ngư dân địa phương cho biết, công việc kinh doanh và sinh kế của người dân sẽ còn chịu nhiều thiệt hại hơn nữa. Các quốc gia láng giềng như Trung Quốc, Hàn Quốc và các quốc đảo Thái Bình Dương đưa ra những quan ngại về an toàn.

Katsumasa Okawa, chủ một cửa hàng hải sản ở Iwaki, phía nam Philippines, cho biết: “Tốt nhất là nước không được xả ra, nhưng có vẻ như điều đó không thể tránh khỏi.” Okawa cho biết, hoạt động kinh doanh của ông mới tạm phục hồi và hy vọng bất kỳ sự thất bại nào nữa sẽ chỉ tồn tại trong thời gian ngắn và chính quyền Nhật Bản có thể trấn an mọi người về thực phẩm cá từ Fukushima.

“Tôi thấy những bồn chứa nước khổng lồ đó đáng lo ngại hơn,” Okawa nói. “Lần tới, khi nước lại rò rỉ ra ngoài, hoạt động đánh bắt cá của Fukushima sẽ kết thúc.” Chính phủ đã dành 80 tỷ yên (580 triệu USD) để hỗ trợ nghề cá ở Fukushima và giải quyết “thiệt hại về danh tiếng” từ vụ rò rỉ.

TEPCO nỗ lực trấn an mọi người bằng phương pháp nuôi giữ hàng trăm con cá bơn và bào ngư thành hai nhóm , một nhóm trong nước biển thông thường và một nhóm khác trong nước đã qua xử lý pha loãng. Tomohiko Mayuzumi, phát ngôn viên của TEPCO cho biết, thử nghiệm này “để mọi người xác nhận bằng chính mắt mình rằng nước đã qua xử lý mà chúng tôi khẳng định là an toàn khi xả ra trong thực tế sẽ không ảnh hưởng xấu đến các sinh vật dưới biển.

Mức độ phóng xạ trong cá bơn và bào ngư tăng lên khi được nuôi ở trong nước qua xử lý nhưng giảm xuống mức bình thường trong vài ngày sau khi được đưa trở lại nước biển thông thường. Noboru Ishizawa, một quan chức TEPCO, giám sát cuộc thử nghiệm cho biết, dữ liệu đó cho thấy tác động tối thiểu đối với sinh vật biển từ tritium.

Các quan chức cũng cho biết, tác động của nước đối với con người, môi trường và sinh vật biển sẽ ở mức tối thiểu và được theo dõi trước, trong và sau khi xả thải, sẽ tiếp tục trong suốt quá trình ngừng hoạt động 30-40 năm. Các mô phỏng thử nghiệm cho thấy không có sự gia tăng phóng xạ nào ngoài 3 kilômét (1,8 dặm) tính từ bờ biển.

Các nhà khoa học cho biết tác động sức khỏe từ việc tiêu thụ tritium và các đồng vị phóng xạ khác thông qua chuỗi thức ăn có thể tồi tệ hơn so với việc uống tritium trong nước và cần có thêm các nghiên cứu sâu hơn.

Kiểm tra chéo cũng là mối quan tâm khác: TEPCO cho biết các mẫu nước được chia sẻ chung với IAEA và Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Nhật Bản do chính phủ tài trợ, nhưng các chuyên gia hạt nhân muốn được kiểm tra chéo độc lập.

Chuyên gia X quang Katsumi Shozugawa của Đại học Tokyo cho biết, những phân tích của ông về nước ngầm ở nhiều địa điểm trong khu vực cấm gần nhà máy cho thấy, triti và những nguyên tố phóng xạ khác đã rò rỉ vào nước ngầm. Nếu nước có hàm lượng phóng xạ cao thẩm thấu và phân tán ra biển thì không thể theo dõi và kiểm soát. Đây cũng là một mối quan tâm không chỉ đối với Nhật Bản mà còn đối với các quốc gia ở Thái Bình Dương, ông nói. “Cần có những nỗ lực liên tục, dựa trên cơ sở khoa học để cho các quốc gia khác thấy được, nước thải được xử lý triệt để, điều mà tôi nghĩ là đang thiếu nhất.”

Các nhóm môi trường bao gồm Những người bạn Trái đất phản đối việc xả nước. Họ đưa ra đề xuất lưu trữ nước lâu dài bằng phương pháp hóa rắn, như được sử dụng tại kho lưu trữ chất thải sông Savannah ở Mỹ.

Chưa có bất kỳ tiến trình nào được thực hiện với nhiên liệu hạt nhân tan chảy

Một lượng lớn nhiên liệu hạt nhân nóng chảy phóng xạ gây chết người vẫn còn bên trong các lò phản ứng. Các thiết bị thăm dò robot đã cung cấp một số thông tin nhưng tình trạng của các mảnh vỡ tan chảy phần lớn vẫn chưa được biết. Akira Ono, lãnh đạo hoạt động dọn dẹp nhà máy với tư cách là chủ tịch đơn vị ngừng hoạt động của TEPCO cho biết, công việc này “khó khăn không thể tưởng tượng được”.

Đầu năm nay, một phương tiện robot lặn ngầm điều khiển từ xa thu thập thành công một mẫu nhỏ từ bên trong lò phản ứng của Tổ máy số 1, một thìa trong khoảng 880 tấn mảnh vụn nhiên liệu nóng chảy trong 3 lò phản ứng. Con số đó gấp 10 lần lượng nhiên liệu bị hư hỏng được loại bỏ trong quá trình dọn dẹp đảo Three Mile sau khi lõi nhiên liệu hạt nhân bị tan chảy một phần năm 1979.

Thử nghiệm loại bỏ các mảnh vụn tan chảy sẽ bắt đầu trong lò phản ứng của Đơn vị 2 cuối năm 2023 sau gần 2 năm trì hoãn. Hoạt động loại bỏ nhiên liệu đã qua sử dụng khỏi bể làm mát của lò phản ứng Tổ máy số 1 bắt đầu vào năm 2027 sau 10 năm trì hoãn. Sau khi tất cả nhiên liệu đã qua sử dụng được loại bỏ, trọng tâm hoạt động sẽ chuyển sang loại bỏ những mảnh vụn tan chảy ra khỏi lò phản ứng vào năm 2031.

Mục tiêu hoàn thành việc ngừng nhà máy điện hạt nhân vào năm 2051

Ông Ono nói, mục tiêu khắc phục là một “cột mốc” tốt nhưng còn quá ít thông tin đã biết. Chính phủ Nhật Bản kiên định với mục tiêu 30-40 năm ban đầu để hoàn thành việc ngừng hoạt động, mà không xác định bản chất vấn đề có nghĩa là gì.

Ryo Omatsu, chuyên gia về các khía cạnh pháp lý của quy trình ngừng hoạt động nhà máy hạt nhân cho biết, lịch trình quá tham vọng có thể dẫn đến nguy cơ công nhân nhà máy tiếp xúc với bức xạ không cần thiết và gây thiệt hại ngoài dự kiến cho môi trường. Một số chuyên gia cho rằng, sẽ không thể loại bỏ tất cả các mảnh vụn nhiên liệu tan chảy vào năm 2051.