Tây Nguyên là một khu vực giàu tiềm năng để phát triển du lịch, với sức hút là những dòng sông, những thác nước, những cánh rừng, những đỉnh núi; những tộc người bản địa với hệ thống trầm tích, lịch sử, di sản văn hóa vật thể và phi vật thể; là dáng nét đặc thù của một không gian cao nguyên. Là những đô thị, buôn làng sơn cước với sắc mầu khác biệt. Ở khu vực này có thể phát triển khá nhiều loại hình du lịch như: sinh thái, văn hóa, nghỉ dưỡng, thể thao mạo hiểm, hội nghị, hội thảo, canh nông… Cũng từ "Con đường xanh Tây Nguyên", có rất nhiều cơ hội để mở ra các vùng du lịch rộng lớn trong nước, quốc tế, nhất là các nước cận biên như Lào, Cam-pu-chia, Thái-lan…

Tây Nguyên là một bình nguyên trên cao. Qua hàng trăm triệu năm kiến tạo địa chất, đã hình thành nên những quần thể địa hình cảnh quan và tự nhiên độc đáo. Ðó là hệ thống núi đồi, hang động, sông ngòi, thác hồ dày đặc. Lên Tây Nguyên, đến tỉnh nào cũng được thưởng lãm những danh thắng tuyệt vời. Ðến Kon Tum gặp di chỉ Lung Leng, đỉnh Ngọc Linh với nguồn sâm quý, thác Yaly hùng vĩ, khu sinh thái Măng Ðen hoang sơ, Vườn quốc gia Chư Mom Ray kỳ thú. Qua Gia Lai vời vợi Biển Hồ, chiêm ngưỡng núi lửa Chư Ðăng Ya, khám phá khu bảo tồn thiên nhiên Kon Chư Răng trong Công viên địa chất toàn cầu. Ðến Lâm Ðồng thả hồn giữa bát ngát rừng thông và muôn vàn hồ, thác: những Pongour, Prenn, Ðatănla, Xuân Hương hay Tuyền Lâm. Về Ðác Lắc cưỡi voi xuôi hồ Lắc, ngược dòng Sêrêpốc và mãn nhãn với những thác nước hùng vĩ Draynur, Dray Sáp Thượng hay mục kích những khu rừng nguyên sinh trong Vườn quốc gia Yok Ðôn, Chư Yang Sin; khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô, Nam Ka. Hệ thống hang động núi lửa Krông Nô mới được phát hiện ở Ðác Nông cũng làm phong phú thêm di sản thiên nhiên...

Núi rừng Tây Nguyên là nơi lưu giữ những dấu tích người Việt thời tiền sử. Ðặc biệt, đó là không gian sinh tồn ngàn đời của đồng bào các sắc tộc miền thượng. Không gian ấy, từ bao đời nay đã góp phần tạo nên hệ thống di sản văn hóa cổ truyền hết sức độc đáo mà đỉnh cao là Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO vinh danh, là kiệt tác truyền khẩu và di sản phi vật thể nhân loại. Khi nói đến Tây Nguyên, là nói đến những buôn làng cổ với sinh hoạt thường ngày, các lễ hội là nhà rông, nhà dài, các loại nhạc cụ, các bộ sử thi, các làn điệu dân ca, dân vũ, nghề truyền thống và ẩm thực độc đáo… Ðó là những thực hành văn hóa đã gắn chặt máu thịt với không gian rừng và thiết chế buôn làng.

Nói đến Tây Nguyên là nói đến vùng đất ba-dan tươi tốt và một bầu khí hậu trong lành phù hợp với việc chuyên canh các loại cây công nghiệp dài ngày và các loại cây thực phẩm. Nói đến Tây Nguyên là nói đến dấu vết người tiền sử, là hệ thống di sản kiến trúc từ thời hậu phong kiến và thời thuộc địa, khi vùng đất này là một trong những cái nôi của người Việt cổ, là thủ phủ "Hoàng triều cương thổ"…

Trong cái nền đặc trưng chung của không gian Tây Nguyên, mỗi địa phương trong vùng lại mang những dáng nét riêng. Lâm Ðồng được thiên nhiên ưu đãi, khí hậu mát mẻ quanh năm, đất đai màu mỡ; hệ thống di sản kiến trúc độc đáo, phong cảnh hữu tình; cùng nền văn hóa đa dạng. Nhờ đó, địa phương này có tiềm năng và lợi thế phát triển du lịch chất lượng cao và đa dạng. Lâm Ðồng đang sở hữu nhiều giá trị văn hóa phi vật thể, trong đó có Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, Mộc bản triều Nguyễn và Khu dự trữ sinh quyển thế giới Langbiang. Thành phố Ðà Lạt được Thủ tướng Chính phủ công nhận là "Thành phố Festival Hoa".

Gia Lai có vô số câu chuyện hấp dẫn về văn hóa, lịch sử văn học mà điển hình là những huyền thoại gắn với Làng kháng chiến Stơr và Anh hùng Núp; những dấu tích về nhà Tây Sơn, về đời sống tinh thần phong phú của người bản địa, nhất là văn hóa làng cổ Tây Nguyên. Tiềm năng du lịch lớn của Ðác Lắc là tài nguyên thiên nhiên và giá trị văn hóa, nhân văn phong phú, thuận lợi cho phát triển nhiều loại hình du lịch, trong đó có du lịch sinh thái, tìm hiểu văn hóa, lịch sử, du lịch mạo hiểm. Ðác Nông có nhiều thế mạnh từ tài nguyên thiên nhiên, các khu di tích lịch sử, sự đa dạng văn hóa của hơn 40 dân tộc thiểu số, bộ sử thi Ót N’rông của đồng bào M’nông đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Kon Tum có di chỉ Lung Leng, có đỉnh núi Ngọc Linh...

Tất cả những gì đang có ở Tây Nguyên đều có thể được biến thành kho báu vô tận cho ngành du lịch. Nếu chúng ta biết phối hợp, liên kết các thế mạnh lại với nhau sẽ tạo nên một "con đường xanh" riêng biệt.

Khai thác chưa tương xứng tiềm năng

Lâm Ðồng là tỉnh có nền du lịch phát triển nhất vùng Tây Nguyên, với 59 doanh nghiệp kinh doanh lữ hành - vận chuyển du lịch nội địa và quốc tế; 1.244 cơ sở lưu trú, tổng số 18.689 phòng. Giai đoạn 2011 - 2015, tỉnh đón khoảng 20 triệu lượt khách, trong đó có một triệu lượt khách quốc tế, lượng khách du lịch tăng bình quân hơn 9,6%/năm. Riêng năm 2017 là 5,9 triệu lượt, tăng 8,7% so với năm 2016. Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH-TT và DL) Lâm Ðồng Nguyễn Thị Bích Ngọc cho biết, thời gian tới, sẽ khảo sát, nghiên cứu và phát huy thế mạnh về du lịch tại một số địa phương khác trong tỉnh, nhằm mở rộng phạm vi cho du lịch Ðà Lạt, mở thêm nhiều điểm du lịch sinh thái, canh nông, tìm hiểu văn hóa đồng bào bản địa…

Ở các tỉnh khác, ngành du lịch phát triển chưa mạnh. Tổng lượt du khách đến Gia Lai năm 2017 chỉ đạt 500 nghìn với tổng doanh thu 245 tỷ đồng. Trong giai đoạn 2012-2017, tỉnh Ðác Lắc đã thu hút được gần 3.000 tỷ đồng từ nhiều nguồn vốn khác nhau đầu tư phát triển du lịch. Năm 2017, tổng lượt du khách đến Ðác Lắc đạt cao hơn trước với 703 nghìn lượt và doanh thu từ du lịch đạt 610 tỷ đồng. Còn Ðác Nông, năm 2017, lượng du khách đến là 300 nghìn lượt, doanh thu đạt 300 tỷ đồng. Phó Giám đốc Sở VH-TT và DL tỉnh Kon Tum Phan Văn Hoàng nói: "Hiện nay, phần lớn các điểm du lịch còn rất hoang sơ, chưa hình thành được các điểm mua sắm để níu chân du khách. Vì vậy du khách đến và lưu trú ở Kon Tum rất ít. Hiện nay, toàn tỉnh mới chỉ có tám công ty lữ hành nhưng hầu hết là nhỏ lẻ, chưa liên kết, mạnh ai nấy làm; chưa chuyên nghiệp, thiếu hướng dẫn viên am hiểu về phong tục tập quán văn hóa địa phương, vốn ngoại ngữ yếu...".

Nhìn chung, mặc dù đã có nhiều khởi sắc, nhưng ngành du lịch các tỉnh Tây Nguyên phát triển chưa tương xứng tiềm năng. Phó Giám đốc Sở VH-TT và DL Ðác Lắc Phạm Tâm Thanh thừa nhận: Việc thực hiện thủ tục đầu tư và chính sách đất đai, thuế đối với việc kêu gọi đầu tư chưa phù hợp và hấp dẫn, cho nên quá trình thu hút đầu tư vào lĩnh vực du lịch còn nhiều vướng mắc. Trong khi đó, đầu tư từ ngân sách nhà nước hạn chế, dẫn đến cơ sở vật chất các điểm đến như giao thông, điện, nước, vệ sinh môi trường chưa được cải thiện đáng kể. Cảnh quan thiên nhiên bị phá vỡ nghiêm trọng, nhất là rừng tự nhiên ngày càng bị thu hẹp, nguồn nước cạn kiệt. Việc đầu tư các công trình thủy điện trên các dòng sông Sêrêpốc, Krông Bông... đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhiều di tích, thắng cảnh quốc gia. Bản sắc văn hóa truyền thống, nhất là nhà dài, văn hóa cồng chiêng, các lễ hội dân gian không có điều kiện phục dựng, bảo tồn để giới thiệu, quảng bá. Nguồn nhân lực du lịch còn thiếu và yếu về kỹ năng, nghiệp vụ, trong khi đó nhu cầu của khách du lịch ngày càng cao...

Ðây cũng là thực trạng chung của nhiều tỉnh Tây Nguyên. Thí dụ như Ðác Nông, dù tỉnh đang tập trung phát triển các sản phẩm, loại hình du lịch nhưng do ngân sách địa phương eo hẹp cho nên tình hình đầu tư khó khăn. Giám đốc Sở VH-TT và DL Ðác Nông Vũ Thị Ái Duyên đánh giá: "Các nhà đầu tư lĩnh vực du lịch trong thời gian qua chủ yếu là doanh nghiệp vừa và nhỏ, khả năng tài chính hạn chế, vì thế đã tác động đến tiến độ triển khai dự án, hoàn thiện các dịch vụ. Sản phẩm du lịch vẫn đang ở trong giai đoạn hình thành và xây dựng chứ chưa thể thỏa mãn nhu cầu du khách để có thể phát huy hiệu quả tiềm năng vốn có của địa phương. Các dịch vụ giải trí quy mô nhỏ lẻ, chưa tạo được ấn tượng và kéo dài thời gian lưu trú của du khách, chất lượng dịch vụ chưa cao và chưa tạo được khả năng cạnh tranh với các địa phương khác". Trong khi đó, tiềm năng phát triển du lịch của Kon Tum dồi dào, nhưng rất ít doanh nghiệp đến với địa phương để đầu tư. Một số điểm du lịch mới như trải nghiệm Vườn quốc gia Chư Mom Ray, khám phá núi Ngọc Linh… đến nay vẫn chưa hoàn tất thủ tục để được công nhận là các điểm du lịch.