Chùa Trích Sài hay chùa Sài, tên chữ Thiên Niên tự, là một ngôi chùa làng có ít nhất từ đầu thế kỷ 18. Địa chỉ: góc ngã tư Xuân La - Lạc Long Quân - Vệ Hồ, phường Bưởi, quận Tây Hồ, tp Hà Nội. Chùa mới đây đã được đại trùng tu và công nhận Di tích văn hoá cấp quốc gia.

Chùa Thiên Niên, một di tích lịch sử cấp quốc gia, nằm trong quần thể di tích ở phía đầu làng Trích Sài. Trước đây quần thể này có gò Bát Tháp, núi Ngũ Nhạc, đàn trừ Hồ tinh, miếu trấn trị yêu quái.

  Chùa Trích Sài hay chùa Sài, tên chữ Thiên Niên tự, là một ngôi chùa làng có ít nhất từ đầu thế kỷ 18. Địa chỉ: góc ngã tư Xuân La - Lạc Long Quân - Vệ Hồ, phường Bưởi, quận Tây Hồ, tp Hà Nội. Chùa mới đây đã được đại trùng tu và công nhận Di tích văn hoá cấp quốc gia.

Chùa Thiên Niên, một di tích lịch sử cấp quốc gia, nằm trong quần thể di tích ở phía đầu làng Trích Sài. Trước đây quần thể này có gò Bát Tháp, núi Ngũ Nhạc, đàn trừ Hồ tinh, miếu trấn trị yêu quái.

  Điện thờ Mẫu ở chùa Thiên Niên. Photo ©NCCong 2012

Đến đời Minh Mạng (1820–1841) ngôi chùa tại trang Thiên Niên được xây lại và mang tên Thiên Niên cổ tự. Từ năm 1893 trở đi chính thức có sư trụ trì. Trong chùa hiện còn một tấm bia đá ghi niên hiệu Vĩnh Thịnh thứ năm (1709) là minh chứng xưa nhất cho thấy chùa ít ra cũng đã tồn tại qua hơn ba thế kỷ từ thời Lê trung hưng đến bây giờ.

 Đầu TK 21, chùa Thiên Niên cùng một số di tích khác của làng Trích Sài đã được Bộ Văn hoá Thể thao và Du lịch đánh giá, xếp hạng và tổ chức trùng tu nhân dịp chuẩn bị Đại lễ mừng sự kiện 1000 năm Thăng Long – Hà Nội. Tiếp theo, sư trụ trì đã cho sửa hướng và sắp xếp lại vị trí các công trình trong khuôn viên. Cho nên các bạn cần chú ý đến thời điểm chính xác của các bức ảnh chụp ngôi chùa này.

  Tiền đường chùa Thiên Niên. Photo ©NCCong 2012

Kiến trúc

Ảnh vệ tinh chụp sau khi trùng tu cho thấy Tam quan cũ (đánh dấu sao) đã bị đập bỏ hoàn toàn, xung quanh chỗ đó nay là một khu vườn rộng. Dãy tường dài của chùa Thiên Niên xây cao nhưng ta vẫn có thể nhìn thấy mái toà Tam bảo và các ngọn tháp từ ngoài phố Vệ Hồ, con đường mới đặt tên ngày 9-12-2011 sau khi thành phố cho làm kè bao quanh Hồ Tây. Quang cảnh chùa rộng rãi và đẹp đẽ vì chỉ cách mặt nước mênh mông hơn chục bước chân.

Cổng tam quan mới (dấu mũi tên) xây khá đồ sộ và mở về hướng tây ra vỉa hè của đường Lạc Long Quân thoáng đãng, thuận tiện cho du khách tới thăm. Qua cổng ta bước vào một sân dài chạy thẳng về hướng đông, bên trái là khu vườn thứ hai. Bên phải cổng có phủ thờ Mẫu mới xây, gồm hai toà nhà 5 gian 2 dĩ nằm song song với nhau thành hình chữ “Nhị”. Trước mặt phủ là một sân rộng áp vào nhà hậu cung sâu 3 gian của toà Tam bảo.

Nhà Tổ của chùa Thiên Niên. Photo ©NCCong 2012

Chùa chính cũng rộng 5 gian 2 dĩ, kết cấu với hậu cung theo hình chuôi vồ, tuy nhiên khi xây lại đã xoay mặt sang hướng đông. Toà Tam bảo nhìn qua một sân nhỏ và vườn cây thẳng ra Hồ Tây. Bên trái tiền đường là một sân nhỏ khác và toà nhà Tổ 5 gian, vẫn quay mặt về hướng nam như cũ. Sau lưng nhà Tổ có một khu vườn với 8 ngôi tháp mộ của các sư Tổ (trùng hợp với tên Bát Tháp). Các tháp trước kia lô nhô khác nhau và quét vôi trắng, nay dịch chuyển về phía hồ và xây to cao hơn, bên ngoài giống nhau, để gạch trần màu đỏ.

Di vật

Ở chính điện chùa Thiên Niên có đôi câu đối chữ Hán, tạm phiên âm như sau:

Tiền tu Bát Tháp di tung phế dã tất hữu hưng Lãng Bạc hồ đầu khôi Tịnh độ

Hậu khởi Thiên Niên hiển xướng tân chi dĩ tồn cựu Sài Trang địa diện ngật linh khu.

Tạm dịch là:

Trước sửa sang dấu lưu Bát Tháp, phế nhưng ắt lại chấn hưng, hồ Lãng Bạc tinh khôi cõi Phật

Sau dựng nên hiển tích Thiên Niên, mới mà vẫn còn giữ cũ, trang Trích Sài sừng sững đất thiêng.

  Chính điện chùa Thiên Niên. Photo ©NCCong 2012

Chùa hiện lưu giữ 34 pho tượng tròn, ghi niên đại từ thế kỷ 18 đến TK 20. Lại có một nguồn tư liệu quý bao gồm 7 bia đá, tấm cổ nhất được dựng vào năm 1709. Một tấm bia do nhà sư Phan Văn Tựu soạn khắc vào năm 1901 cho biết vào cuối đời Lê, có quan Thái bảo Đà Quốc công Mạc Ngọc Liễn đã giúp tu sửa lại chùa và cúng ruộng hậu; trong nhà Tổ, ở ban thờ bên trái có tượng của ông.

  Vườn tháp sau nhà Tổ ở chùa Thiên Niên. Photo ©NCCong 2012

Truyền thuyết

Trích Sài có nghĩa là đốn củi. Xưa kia Hồ Tây có rừng rậm xung quanh, ngoài việc đốn củi và săn bắn, dân làng thường làm nghề đánh cá và bắt trai, ốc, hến, tôm, cua. Khi dân làng Trích Sài xây đình cũng đã tôn ông lão đánh cá Mục Thận làm thành hoàng làng [2]. Sân đình có đôi rồng đá, tương truyền thời thành Thăng Long bị binh hỏa, dân làng rước từ đó về.

Cổng đình Trích Sài. Photo NCCong ©5-2014

Vùng Bưởi không chỉ giàu về nghề làm giấy mà còn được biết tiếng bởi lĩnh hoa. Lĩnh Bưởi mát mẻ, nhẹ nhàng, óng ả, không dính và không nhàu. Từ xưa đã có câu ca dao đúc kết những sản phẩm dệt chất lượng cao của các làng nghề thủ công xung quanh Hà thành như sau:

The La, lĩnh Bưởi, chồi Phùng

Lụa vân Vạn Phúc, nhiễu vùng Mỗ bên.

 

[1] Theo Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, trước nạn Vương quốc Chiêm Thành (Champa) thường xuyên xâm lấn châu Hoá, năm 1471 vua Lê Thánh Tông công bố chiếu thư đánh Chiêm rồi thân chinh dẫn 200.000 quân tiến vào nam. Tháng 3 năm ấy chiếm kinh đô Đồ Bàn (hay Chà Bàn, tức Vijaya), 40.000 lính Chiêm tử trận, vua Trà Toàn và hơn ba vạn người Chiêm bị bắt làm nô lệ. Tháng 6-1471, lãnh thổ Champa bị sáp nhập, trở thành thừa tuyên Quảng Nam và vệ Thăng Hoa.
[2] Mục Thận vốn là thành hoàng của làng Võng Thị bên cạnh làng Trích Sài, ông nổi tiếng qua sự tích cứu vua Lý Nhân Tông trên hồ Dâm Đàm.