Sau này, nhân kỷ niệm 100 năm phong trào khởi nghĩa Yên Thế, tỉnh Bắc Giang tổ chức mít tinh trọng thể tại Yên Thế - đại bản doanh của Đề Thám năm xưa vào ngày 16/3. Lễ Hội đình Hả từ đó càng thêm phần long trọng bởi đây chính điểm khởi phát của phong trào Khởi nghĩa Nông dân Yên Thế kéo dài ngót 30 năm.

Theo truyền thuyết thì đình, chùa Hả được xây dựng vào thời Lê - Nguyễn thế kỷ XVII. Tuy nhiên, ngôi đình cũ đã bị tổn hại vào tháng 10 năm 1885 khi Pháp đánh lên Yên Thế. Giặc Pháp đã xua quân tàn phá xóm làng trong đó có đình, chùa Hả đem về xây dựng đồn bốt. Ngôi đình hiện hữu được chính Hoàng Hoa Thám và nghĩa quân khởi dựng lại vào dịp tạm hòa hoãn với giặc Pháp.

Cách đây 128 năm, thực dân Pháp tiến đánh tỉnh Bắc Ninh (Bắc Ninh và Bắc Giang ngày nay). Ngày 12/3/1884 chúng chiếm thành Bắc Ninh. Ngày 15/3/1884 chúng đánh chiếm Phủ Lạng Thương (thành phố Bắc Giang ngày nay), sau đó tiến đánh thành Tỉnh Đạo nay thuộc xã Quang Tiến, huyện Tân Yên. Thành Tỉnh Đạo thất thủ, ngày 16/3/1884 quân Pháp dưới sự chỉ huy của tướng Briedelinde tiến đánh Thái Nguyên.

Khi quân giặc đến Đức Lân, xã Tân Đức, Phú Bình, Thái Nguyên, thì bị Lương Văn Nắm và các nghĩa binh của ông chặn đánh quyết liệt khiến chúng phải bỏ chạy. Sau trận đánh này, Lương Văn Nắm và các nghĩa binh cũng lui về Đình Hả xã Tân Trung ăn mừng chiến thắng và chính thức làm lễ tế cờ phát động phong trào khởi nghĩa Yên Thế. Từ đây về sau, ngày 16/3/1884 được lịch sử ghi nhận là ngày mở đầu phong trào khởi nghĩa Yên Thế.

Tại đình làng Hả, dư âm của Lễ Tế cờ dường như vẫn còn đây đó. Trong không khí linh thiêng, rợp trời cờ nghĩa, trong hương lửa ngạt ngào, giữa tiếng súng thần công ầm vang rừng núi, Đề Nắm, Thống Luận, Đề Truật, Cai Ba Biền và toàn thể các tướng lĩnh nghĩa quân đã truất kiếm, thề nêu cao chí khí tổ tiên, quyết hy sinh chiến đấu chống giặc giữ quê hương.

Lời thề thiêng liêng đó được hàng ngàn nghĩa binh và nhân dân dự lễ hưởng ứng nhiệt thành. Sự kiện này làm cho đình, chùa Hả trở thành một di tích lịch sử mở đầu cho phong trào khởi nghĩa nông dân Yên Thế, đóng một dấu son đỏ thắm trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam thế kỷ XIX - XX.

Với Đề Nắm, kể từ khi tế cờ khởi nghĩa cho đến lúc hy sinh, ông đã chỉ huy quân dân Yên Thế đánh bại gần 1 vạn quân Pháp do các tướng GoĐanh, VoaRong, Priedelinle chỉ huy khiến chúng phải khiếp vía kinh hồn, phải cúi đầu thừa nhận rằng: “Đây là bãi chiến trường và là nơi xảy ra những sự kiện quan trọng nhất trong xứ thuộc địa của chúng ở Viễn Đông”. Đồng thời trước những tổn thất to lớn của mình, thực dân Pháp cũng phải công nhận rằng “Quân của Đề Nắm không mạnh như những toán quân của Lưu Kỳ, nhưng lại là những người An Nam gan góc chống cự quân Pháp rất ngoan cường”.

Gần 10 năm kể từ trận Đức Lân thắng lợi, Đề Nắm bị sát hại. Đề Thám lên thay, tiếp tục lãnh đạo nghĩa quân đánh giặc Pháp. Đình Hả vẫn là nơi Đề Thám và nghĩa quân đi về. Tranh thủ thời gian tạm hòa hoãn lần thứ 2 với thực dân Pháp (1897-1909) Hoàng Hoa Thám đã cho xây dựng lại ngôi đình.

Cảm phục trước khí phách người anh hùng Đề Nắm, ngày khánh thành đình, Đề Thám, cùng dân làng đã rước bài vị Đề Nắm vào trong khám thờ trong đình và tôn ông như một vị Thành hoàng làng. Sau này nhân dân còn tạc tượng ông đặt thờ tại vị trí trang trọng trong đình. Đặc biệt tại đây vẫn còn lưu đôi câu đối cổ:

Nhân sinh tự cổ thùy vô tử/ Lưu thủ đan tâm chiếu hãn thanh.

 Nghĩa là:

Xưa nay hỏi có ai không chết?/ Hãy để lòng son chiếu sử xanh.

Từ đó ngày 16 tháng 3 hàng năm, tại Phồn Xương Yên Thế mở hội đầu xuân tại đình Hả, xã Tân Trung . Đây là lễ hội có ý nghĩa lịch sử sâu sắc. Cùng với việc thắp hương cáo yết thành hoàng làng, nhân dân cũng thắp hương tưởng niệm Lương Văn Nắm.

Trong hội này, các cấp, các ngành và nhân dân địa phương đều đến dự từ sớm ở sân đình để làm lễ dâng hương tưởng niệm vị thủ lĩnh đầu tiên của phong trào khởi nghĩa Yên Thế.

Có năm, ở khu vực đình Hả, huyện Tân Yên cho mời đội kỳ lân của xã Phúc Hoà trống dong cờ mở tới múa thờ ở đình. Lại cho tập trung cả trăm con ngựa với các trai trẻ Tân Yên đóng làm nghĩa binh cụ Đề ngược lên Yên Thế dự lễ khai mạc.

Tế xong, xe ngựa sẵn sàng chở đội kỳ lân tung cờ, đánh trống vừa ngồi trên xe ngựa vừa chạy, vừa múa. Cả trăm con ngựa được lệnh nối nhau tiến vào trung tâm lễ hội Phồn Xương. Từ đình Hả đến Phồn Xương, đường làng ven đồi, ven những luỹ tre, các trai Cầu Vồng mặc quần áo nâu, đầu và bụng chít khăn đỏ, người cầm cung, cầm giáo, cầm kiếm, người cầm súng, cầm cờ thúc ngựa tiến bước.

Vó câu nhịp nhàng, trống giục thùm thùm, bụi hồng mờ mịt. Khí thế ngày hội tưng bừng. Dân háo hức, rầm rập chạy theo, kẻ trước người sau, không khí tưng bừng, náo nhiệt.

Đầu xuân về với hội Đình Hả 16 tháng Giêng, như thấy dư âm của Lễ Tế cờ dường như vẫn còn đây đó. Trong không khí linh thiêng, rợp trời cờ nghĩa, trong hương lửa ngạt ngào, giữa tiếng súng thần công ầm vang rừng núi, Đề Nắm, Thống Luận, Đề Truật, Cai Ba Biền và toàn thể các tướng lĩnh nghĩa quân đã truất kiếm, thề nêu cao chí khí tổ tiên, quyết hy sinh chiến đấu chống giặc giữ quê hương. Lời thề thiêng liêng đó được hàng ngàn nghĩa binh và nhân dân dự lễ hưởng ứng nhiệt thành.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ngày xuân đi Lễ hội Đình chùa Hả, xã Tân Trung trong lòng mỗi người như hòa mình với thiên nhiên, những dấu ấn lịch sử vang vọng. Đình chùa Hả là Cụm di tích đẹp, uy nghi dưới tán cây xanh.

Xung quanh di tích đình chùa Hả có nhiều cây cổ thụ và rừng lim xanh tốt. Vào hội, không khí trang nghiêm, và mọi người cùng tưởng nhớ công lao to lớn của vị tướng tài áo vải Lương Văn Nắm. Trong lễ hội có tổ chức tế lễ, rước sách cùng các trò chơi dân gian độc đáo và những hình thức sinh hoạt văn nghệ dân gian phong phú, thu hút dân ở khắp các vùng nô nức kéo đến dự hội đông vui chật cả khu đình chùa và rừng cây xung quanh. Hội làng Hả là một trong 4 lễ hội lớn nổi tiếng của huyện Tân Yên.

Có thể nói lễ hội đình, Chùa Hả là một trong những lễ hội truyền thống còn lưu giữ nhiều hoạt động văn hóa, có ý nghĩa giáo dục cho con cháu đời sau.