Vân Hội vốn là một nơi có con người sinh sống của nước Việt 4000 năm lịch sử. Danh của nó là “Kẻ Đồi”, tức vùng đồi có con người sinh sống, Kẻ Đồi cổ xưa thuộc vùng châu thổ ngã ba Hạc quận Mê Linh, sau này thuộc tổng Thanh Mai, huyện Tiên Phong, Phủ Quảng Oai, trấn Sơn Tây. Sau đó được đổi là Tỉnh Sơn Tây (là 1 trong 13 tỉnh thời đó).

Trải qua các biến động của lịch sử, về sau làng Vân Hội thuộc tổng Thanh Mai, xã Cổ Sắt (theo Ngọc Phả)1. Hiện nay là thôn Vân Hội, xã Phong Vân, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội. Toàn bộ cư dân Kẻ Đồi xưa được nằm gọn trên một quả đồi có dáng hình của một con Phượng Hoàng chúa đang dang rộng cánh bay trên vùng đất sơn thủy hữu tình.

Ngôi Đình của làng được các bậc tiền nhân xây dựng ở vị trí gọi là đầu con chim Phượng Hoàng. Phía trước xa xa đứng từ cổng đình nhìn ra là dãy núi Ba Vì cao ngất ẩn hiện trong mây. Nơi Đức Thánh Tản Viên, một trong bốn tứ bất tử của Dân tộc Việt cùng huyền thoại đã đánh bại Thủy Tinh để dành lấy Mỵ Nương con gái Vua Hùng 18.

Trấn giữ phía sau xa xa là dãy núi Nghĩa Lĩnh, nơi mà từ ngàn xưa 18 đời vua Hùng lập đô kiến quốc vỗ về bách Tỉnh, cận kề phía sau là đồi Tùng nơi cách đây 620 năm (1400) cha con Hồ Quí Ly (Triều nhà Hồ) lập phòng tuyến bảo vệ Đông Đô trước giặc Minh tuy thành Đa Bang thất thủ.

Song quân thù cũng một phen khiếp đảm, sử sách nhà Minh được ghi lại đầy cám thán một dân tộc Đại ngu kiệt liệt. Phía bên phải là ngã ba sông, mênh mông trời nước bởi là hợp lưu của hai con sông Đà thơ mộng, cùng dòng sông Thao giang mang nặng phù sa bồi đắp cho châu thổ đồng bằng Bắc Bộ.

Lịch sử và quá trình xây dựng đình, chùa Làng Vân Hội

Trải qua năm tháng với những biến cố lịch sử, ngôi đình đầu tiên được các bậc tiền nhân gây dựng trên mảnh đất đẹp, mà hiện nay là khu vực Miếu bản thổ của xóm Đình Miếu. Ngôi đình chỉ tồn tại trước tháng 9- 1854 bởi người Pháp và chế độ phong kiến đốt cháy, hình ảnh của ngôi đình chỉ còn lại hoài niệm được truyền lại trong dân gian.

Sau khi ngôi đình bị phóng hỏa, dân làng ta người góp của, kẻ góp công cùng nhau xây lại đình làng, vị trí đã được di dời đến địa điểm mới (vị trí như hiện nay) thời gian xây dựng vào khoảng tháng 9-18655 ngôi đình được tọa lạc trên đầu con chim Phượng Hoàng đang giang cánh bay, đã được các bậc cao nhân lựa chọn để khởi công xây dựng.

Nơi đây là vùng sơn địa tuy không “cận Thị” mà chỉ “cận Giang”, xong xa với đô thị và thương mại, lại bị o ép của chế độ thực dân phong kiến, nên cuộc sống của người dân gặp rất nhiều khó khăn, cho nên việc xây dựng đình làng trải dài mãi đến năm 1933-1934 mới hoàn thành phần xây dựng tam quan ngoại (cổng đình).

Quy mô của ngôi đình tuy không được nguy nga, hoành tráng như nhiều nơi khác, song rất quy củ có hậu cung, đại bái được xây dựng theo kiểu chữ đinh, có tam quan nội và tam quan ngoại rõ ràng. Hậu cung là nơi thờ Đức Thánh, nhà đại bái xây 3 gian là nơi dành cho tế lễ và là nơi để các vị chức sắc làm việc, qua một khoảng sân đình là đến với tam quan nội và qua một khoảng sân tiếp theo là hai lầu trống, chiêng, ngoài cùng là Tam quan ngoại.

Sát với bên phải của đại bái có một ngôi đền thờ đức Thánh Mẫu. Phía bên trái là đền thờ đức bản thổ mới xây dựng. Hai bên tả hữu của đại bái là hai dãy nhà mỗi dãy có hai cái nhà là nơi để bốn giáp làm nơi sắp lễ trong những dịp lễ tết hàng năm. Đúng như nghĩa của câu đối ở cột đồng trụ cổng đình là một kiệt tác kiến trúc nghệ thuật đã được Thành Phố Hà Nội công nhận di tích kiến trúc nghệ thuật năm  2013.

Hơn thế nữa trên mình nó đang là nơi phụng thờ một Thánh Nhân làm thần Thành Hoàng làng luôn che chở cho nhân dân an bình, sung túc đó là Ngài Phạm Cự Lượng, một dũng tướng tài ba lỗi lạc của hai triều Đinh – Lê, thân thế sự nghiệp của ngài lưu danh trúc bạch “Bạt tống bình chiêm hào khí khắc thiên thu”.

Cũng bởi nơi sơn thủy hữu tình này mà Hồng Nương Công chúa, một tuyệt sắc mỹ nhân theo ngọc phả. Bà là một Thiên Tiên giáng trần vào thời Hùng Vương 18 và bà được chính Vua Hùng nhận làm nghĩa nữ và ban hôn cho ngài Sùng Công (Tức Cao Sơn Đại Vương, là người em con chú ruột của Đức Thánh Tản Viên), một vị tướng tài ba bên cạnh Tản Viên sơn Thánh chống lại Thủy Tinh và quân Thục thời bấy giờ.

Mỗi khi từ nhà chồng nơi núi Tản về Nghĩa Lĩnh thăm Vua Hùng và cha, mẹ đã nghỉ chân tại nơi đây, Phủ dụ chúng dân dạy dân tầm canh dệt cửi, canh nông lúa nước. Để nhớ công ơn bà tiền nhân làng Vân Hội đã lập đền thờ bà và tôn bà làm Thánh Mẫu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Trong giai đoạn lịch sử 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp lần thứ hai  (1945-1954), tháng 10/1946 theo tiếng gọi của nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu hiệu triệu toàn dân “Tiêu thổ kháng chiến”, một kế sách mà cha ông ta từ ngàn đời xưa đã thực hiện trong các cuộc chống quân xâm lược phương bắc, dân làng Vân Hội một lần nữa tự tay mình phải thực hiện công việc đầy khó khăn và sót xa đó, đã dỡ đi mái đình, ngôi chùa nơi mà năm tháng buồn vui được Phật, Thánh linh thiêng che chở vỗ về.

Với tài trí và sự khôn khéo đầy tâm huyết của các cụ lão làng cùng nhân dân đã cất giữ được một số cấu kiện cơ bản, để rồi đến năm 1951 nơi thờ tự Thành Hoàng của làng, ngôi đình lại được phục dựng.

Cũng trong thời kỳ chống Pháp ngôi đình, chùa làng ta đã chứng kiến hai sự kiện đáng tự hào và ghi nhớ đó là tháng 3/1946 đã có 30 quần chúng ưu tú xã Cổ Sắt tham dự buổi nói chuyện về Chủ nghĩa Cộng sản tại Tam Quang tự làng Vân Hội và đến mùa hè năm 1946, Bác Tôn Đức Thắng là cán bộ Trung ương, đại biểu Quốc Hội khóa I về dự hội nghị cùng nhân dân xã Cổ Đô.

Sau bao phen chìm nổi, xây, phá, tháo dỡ, di dời và tu tạo, sửa chữa Đình, Chùa làng ta, sau bao năm mưa nắng dãi dầu đã xuống cấp trầm trọng, mặt khác là không gian chưa đáp ứng được nhu cầu sinh hoạt văn hóa tâm linh của cộng đồng dân cư trong thời đại mà con người xã hội tiến lên và phát triển.

Tháng 3/2020, một hội nghị “Diên Hồng” của làng mở ra từ đây đã hội tụ được ý Đảng, lòng dân, ý nhà chức trách, một lần nữa người người, nhà nhà phấn khởi góp của, góp công và trí tuệ kể cả những người con em làm ăn xã quê một lòng một dạ hướng về quê hương, tiên phong trong cuộc vận động, đó là ông: Nguyễn Mạnh Thản - Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Ao Vua Ba Vì, cũng là người khởi nguồn cho việc phát tâm bồi đề để cùng với toàn dân làng đại trùng tu xây dựng lại toàn bộ khu văn hóa tâm linh Đình, Đền, Chùa làng Vân Hội với dáng dấp và qui mô như vốn có từ bao giờ mà các bậc tiền nhân gây dựng.

Dù chưa được trác tuyệt, nguy nga nhưng cũng thật bền vững, khoáng đạt, ấm cúng, hữu tình trang nghiêm được toát ra từ vật liệu xây dựng cổ truyền như gỗ, gạch đỏ, cát đen sông đà cùng với các vật liệu của thời đại.

Cuối cùng, ngôi Đình, Đền, Chùa của làng đã hoàn thành như ý nguyện, ngày 02 tháng 01 năm 2021 Dương lịch, nhân dân trong làng đã trang trọng tổ chức Lễ khánh thành, đánh dấu mốc son lịch sử đáng ghi nhớ và khắc sâu vào tâm trí của tất cả con dân cháu làng, nam phụ lão ấu làng Vân Hội.

Lễ hội

Lễ hội làng là một nét chấm phá sáng và đẹp trong bức họa tổng thể của văn hóa làng xã dân tộc Việt. Một đặc trưng của văn minh lúa nước Lễ - Hội làng, ngoài việc hướng tới đối tượng thiêng liêng được suy tôn thờ tự trong mình, nó còn là sự hội tụ những phẩm chất cao đẹp, linh thiêng của đấng Tôn thờ. Đồng thời cũng là dịp để con dân, cháu làng, giao lưu cộng cảm, trao tuyền những tinh túy, mỹ tục, đạo lý và khát vọng cao đẹp của những thế hệ đã qua và sắp sửa qua đi, cũng là dịp để mọi người, mọi lớp người gần gũi nhau hơn.

Qua những tự hào của quê hương gốc gác trong tiếng trống, chiêng trầm hùng, khói hương nghi ngút lan tỏa trong không gian đất trời khai mở và đâu đó trong không khí hân hoan đầy ắp, những niềm vui tràn đầy hạnh phúc năng lực siêu nhiên của các Thánh, Thần, Phật tổ và Tổ tiên đã phát lộ hiện hữu, âm phần cho dương thế nhân cường, vật thịnh.

Theo lệ làng:

Lấy ngày mùng 6/1 (Âm lịch) làm lễ để bao sái ban thờ, đồ thờ nhà cửa, sân vườn.

Ngày mùng 7/1 (Âm lịch) thi cỗ các giáp.

Ngày mùng 9/1 (Âm lịch) Mở cửa đình cúng lễ khao thọ các cụ 60,70,80,90 và 100.

Ngày mùng 10/1 (Âm lịch) Rước kiệu ra sông Đà lấy nước đem về đình để làm nước cúng trong năm.

Ngày 11/1 (Âm lịch) Tế buổi sáng, buổi chiều tổ chức hội đến hết ngày 12/1 với các trò chơi như đấu vật, đu xuân, nấu cơm thi, bơi trải, cờ người, tổ tôm điếm….

Ngày 13/1 (Âm lịch) buổi sáng dân bốn giáp gặp mặt vui liên hoan, buổi chiều làm lễ đóng cửa đình.

IV. Những di vật, di sản còn lưu giữ

Tại Chùa Tam Quang:

- Một đại hồng chuông được đúc vào năm Minh Mạng 12 (năm 1832)6;

- Một Tòa Cửu Long bằng hợp kim đồng có niên đại vào năm 11,12;

- Một pho tượng Thích Ca sơ sinh bằng đồng hun (đã bị kẻ gian lấy trộm vào năm 1973).

Tại Đình làng:

- Một bát hương bằng kim loại vào đầu thời nguyễn;

- Một Mũ Ô xa (mũ tướng) bằng đồng cùng thời nguyễn;

- Một Lư Hương và cây đèn bằng đồng (cây đèn không còn nguyên vẹn và đã bị đốt cháy dở).

- Đặc biệt hai cột đồng trụ vốn kiến trúc độc đáo đã được Thành Phố Hà Nội công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp Thành Phố.