Cụm đình Hương Canh, Ngọc Canh và Tiên Canh, nơi thờ phụng nhị vua Hậu Ngô Cụm đình Hương Canh, Ngọc Canh và Tiên Canh, nơi thờ phụng nhị vua Hậu Ngô Ba đình Hương Canh, Ngọc Canh và Tiên Canh cùng thờ chung 6 vị thành hoàng là vua Ngô Xương Ngập; vua Ngô Xương Văn, tướng Đổ Cảnh Thạc cùng 3 thánh mẫu là Linh Quang Thái Hậu, hoàng hậu Thiên Sách vương; Khả/A Lã Nương Nương (hoàng hậu Nam Tấn vương và Thị Tùng Phu Nhân (phu nhân tướng Đỗ Cảnh Thạc). Cụm đình Hương Canh, Ngọc Canh và Tiên Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc, xây dựng vào Thế kỷ 17, 18 Hương Canh vốn gốc là tên một xã của huyện An Lãng, trấn Sơn Tây đời Hậu Lê, rồi được lấy làm tên tổng thời Nguyễn và tên của thị trấn ngày nay, nhưng theo cách hiểu của người địa phương, Hương Canh cũng là tên chung của ba làng Hương Canh, Ngọc Canh, Tiên Canh, còn gọi là Tam Canh. Theo nghĩa chữ Hán, Hương là mùi thơm, Canh (hay Cánh) là lúa tám thơm (lúa gié cánh); Hương Canh nghĩa là Mùi thơm hương lúa tám thơm (lúa gié cánh). Hương Canh còn có tên nôm là Kẻ Cánh. Hương Canh ngày nay là thị trấn huyện lỵ của huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc Cả ba đình Hương Canh, Ngọc Canh và Tiên Canh cùng thờ chung 6 vị thành hoàng, gồm: Ngô Xương Ngập (con cả của Ngô Quyền, vua nhà Ngô, trị vì từ năm 951- 954) được phong là Thiên Sách Hoàng đế (thờ tại Chính vị); vua Ngô Xương Văn (con thứ của Ngô Quyền, vua nhà Ngô, trị vì từ năm 950-965), được phong là Quốc Vương Thiên tử (thờ tại Tả vị); Đổ Cảnh Thạc (912- 967, tướng của Ngô Quyền, sau này là một trong thủ lĩnh thời 12 sứ quân), được phong là Đông Nhạc Đại thần (thờ tại Hữu vị); cùng 3 nhân vật khác được phối thờ là Linh Quang Thái Hậu (phu nhân của Thiên Sách Hoàng đế); Khả/A Lã Nương Nương (phu nhân của Quốc Vương Thiên tử) và Thị Tùng Phu Nhân (phu nhân của Đông Nhạc Đại thần). Vị trí cụm đình Tam Canh, gắn với 9 cổng làng tại thị trấn Hương Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Đình Hương Canh, đình Ngọc Canh và đình Tiên Canh là ba ngôi đình nổi tiếng xứ Đoài (phía Tây Bắc kinh thành Thăng Long, gồm phần lớn địa bàn các tỉnh Vĩnh Phúc, phía Bắc tỉnh Phú Thọ, một phần tỉnh Tuyên Quang và Tây Bắc thành phố Hà Nội ngày nay). Đình Hương Canh Đình Hương Canh bố cục hướng Tây, về phía ao đình (hiện bị các dãy nhà dân che chắn). Đình hiện nay được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ 17, đầu thế kỷ 18 thời Hậu Lê. Có nhiều truyền thuyết về thời gian xây dựng đình Hương Canh, trong đó có thuyết rằng: Thời nhà Mạc (1527- 1593), một vị hoàng gia nhà Hậu Lê đã chạy loạn, tị nạn tại làng Hương Canh. Sau khi hồi cung, ngài đã ban đặc ân cho làng được xây dựng ngôi đình mới khang trang từ ngôi đình cũ. Đình Hương Canh trải qua nhiều lần trùng tu, vào năm 1888; năm 1925-1928 được nâng cao lên tới 1,5m chống lụt và sửa tòa Tiền đường thành Phương đình; năm 2007- 2010 được cải tạo và phục dựng lại tòa Hậu cung đã bị dỡ bỏ vào năm 1964, xây mới Nghi môn. Đình Hương Canh có mặt bằng tương tự như đình Ngọc Canh, đình Tiên Canh, bao gồm các hạng mục công trình: Nghi môn, Sân đình và Đại đình. Sơ đồ mặt bằng, mặt cắt đình Hương Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Nghi môn Đình Hương Canh Nghi môn đình Hương Canh có hình thức rất phổ biến của các ngôi đình, đền vùng đồng bằng Bắc Bộ, gồm 4 trụ biểu tạo thành tam quan. Trụ biểu xây bằng gạch vữa. Hai trụ biểu tại giữa cao, đỉnh trụ trang trí tứ phượng. Hai trụ biểu hai bên thấp, đỉnh trụ trang trí con nghê chầu. Cả 4 trụ biểu có thân trụ phía trên trang trí các ô lồng đèn, giữa là ô trang trí câu đối, đế thắt dạng cổ bồng. Cổng chính được giới hạn bởi hai trụ biểu cao. Hai cổng phụ nằm giữa trụ biểu cao và trụ biểu thấp. Cổng phụ có mái phía trên với 2 tầng mái, 8 mái. Giữa cổng phụ và trụ biểu là bức tường đắp ngựa và voi chầu. Nghi môn đình gắn liền với tường bao quanh đình. Sân đình Sân phía trước đình Hương Canh rộng, được lát bằng gạch đỏ. Sân không bố trí một trục đường (thường cao hơn mặt sân) nối từ Nghi môn tới Tiền đường). Đại đình Đại đình nằm trên bệ cao 6 bậc so với mặt sân, gồm 3 tòa đặt song song với nhau: Tiền đường, Trung đường và Hậu đường, được nối với nhau bằng một tòa đặt dọc, còn gọi là Ống muống. Tiền đường gồm 3 gian; mái được xây dựng theo kiểu chồng diêm 2 tầng 8 mái. Một phần kết cấu chịu lực và mái của Tiền đường hợp khối với tòa Trung đường. Tòa Tiền đường như một hiên hay sảnh của tòa Trung đường, 3 mặt để thoáng. Tòa Trung đường có quy mô lớn nhất trong đình, gồm 5 gian, 2 chái, dài 26m, rộng 13,5m, 4 mái. Kết cấu đỡ mái gồm 6 hàng cột với 48 cột. Cột cái chu vi 2,40m, cao 6m; cột con chu vi 1,80m, cao 4m. Các bờ nóc, đầu đao được trang trí công phu; mái lợp ngói mũi hài. Trung đường là nơi hội họp của cộng đồng dân cư trong làng và đặt các ban thờ hướng vào Hậu đường. Cách tổ chức ban thờ tại Trung đường tương tự như của các ngôi đình không có Hậu cung (hay Hậu đường) là đặt trên một tầng lửng (như gác xép) với thang nhỏ leo lên. Tòa Trung đường hiện tại không có sàn gỗ như các ngôi đình truyền thống khác. Có thể sàn gỗ xưa hư hỏng và bị dỡ bỏ. Tòa Hậu đường gồm 3 gian, 2 chái; mái được dựng theo kiểu chồng diêm 2 tầng 8 mái. Kết cấu đỡ mái gồm 4 hàng cột với 24 cột. Bên trong Hậu đường là các ban thờ đặt bài vị của 6 vị thành hoàng làng. Hai gian bên của tòa Hậu đường còn có các ban thờ khác. Bên tả thờ những bậc tiên hiền của làng gọi là ban “Tiên Hiền Quan. Bên hữu thờ các nghĩa sĩ của làng đã hy sinh vì nước, gọi là “Ban Trung Hồn Quan”. Ban thờ bên trong Trung đường, đình Hương Canh Bên trong tòa Trung đường, đình Hương Canh Bên trong Tiền đường, phía trước Trung đường, đình Hương Canh Cửa ra vào Trung đường, đình Hương Canh Nghệ thuật chạm khắc Đình Hương Canh có rất nhiều bức chạm khắc (chạm lộng) lớn nhỏ được ghép thành các mảng lớn trong đình, tương tự như trong các ngôi đình nổi tiếng vùng Đồng bằng Bắc Bộ. Các bức chạm tại đây được thể hiện trên các thành phần kiến trúc gỗ như đầu dư, xà, bẩy, rường và trên hệ thống cửa võng. Các mẳng chạm khắc rồng trên kết cấu mái, đình Hương Canh Bức chạm "Ổ rồng", đình Hương Canh Bức chạm "Rồng và Tiên"; góc trên bên phải là "Người và hổ" Bức chạm "Người và hổ", đình Hương Canh Bức chạm "Chèo thuyền" phía trên và "Rồng và Tiên" phía dưới Bức chạm "Đấu vật", đình Hương Canh Bức chạm "Đi săn", đình Hương Canh Nghệ thuật chạm khắc gỗ ở đình Hương Canh được cho là kết hợp nét tự do của điêu khắc đời Hậu Lê với tính ước lệ và quy chuẩn ở đời Nguyễn. Các bức chạm có thể phân thành từng lớp với nội dung khác nhau, hoặc đan xen nhau, lấy hình tượng rồng làm chủ đạo…Nội dung của các bức chạm miêu tả cảnh về cõi trần và cõi tiên, về tự nhiên và về cảnh sinh hoạt đời thường. Về cảnh cõi trần và cõi tiên trong các tích truyện, thần thoại: Tại đây có các chạm khắc phản ảnh con người và tự nhiên là một, cõi trần và cõi tiên là một, ví như “Tiên cưỡi rồng”, … Về tự nhiên: Tại đây có vô số các chạm khắc từ các loài linh vật như: Long, ly, quy, phụng, đến các loài vật gần gũi với người như chim…Rồng là linh vật được chạm khắc nhiều với hình tượng như: “Đầu rồng”, “Ổ rồng”... Về cảnh sinh hoạt đời thường: Cảnh cuộc sống thường nhật, lễ hội: “Bơi chải”, “Đi săn”, “Đánh vật”, “Múa rồng”… Ngoài ra, đình Hương Canh còn lưu giữ được nhiều di vật cổ có giá trị như: sắc phong (từ thời Hậu Lê đến cuối thời Nguyễn), đại tự, án thư, lư hương, hoành phi, sắc phong, kiệu thờ, cửa võng… Bức chạm "Đi săn", đình Hương Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Đình Ngọc Canh Đình Ngọc Canh có bố cục hướng Nam, ra phía sông Phan, nằm tại phía Bắc của đình Hương Canh, cách khoảng 170m. Đình bao quanh bởi khu dân cư. Đình được xây dựng vào cuối thế kỷ 18 trên nền một ngôi đình cũ; Tòa Tiền đường dựng năm 1769; Tòa Bái dường dựng năm 1813 – 1814, năm 1820 tô vẽ sơn son thếp vàng; Năm 1903, làm mới tòa Hậu cung; Năm 2009 được trùng tu. Đình Ngọc Canh có mặt bằng tương tự như đình Hương Canh, đình Tiên Hường, bao gồm các hạng mục công trình: Nghi môn, Sân đình và Đại đình. Bức chạm "Đánh cờ" bên trong đình Ngọc Canh được đưa vào tem bưu chính Việt Nam 1999 Nghi môn Nghi môn đình Ngọc Canh tương tự như Nghi môn đình Hương Canh, gồm 4 trụ biểu tạo thành tam quan. Trụ biểu xây bằng gạch vữa. Hai trụ biểu tại giữa cao, đỉnh trụ trang trí tứ phượng. Hai trụ biểu hai bên thấp, đỉnh trụ trang trí con nghê chầu. Cả 4 trụ biểu có thân trụ phía trên trang trí các ô lồng đèn, giữa là ô trang trí câu đối, đế thắt dạng cổ bồng. Cổng chính được giới hạn bởi hai trụ biểu cao. Hai cổng phụ nằm giữa trụ biểu cao và trụ biểu thấp. Cổng phụ có mái phía trên với 2 tầng mái, 8 mái. Nghi môn đình gắn liền với tường bao quanh đình. Nghi môn đình Ngọc Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Sân đình Sân đình đình Ngọc Canh, gồm sân trước và sân sau rộng, được lát bằng gạch đỏ. Sân không tổ chức một trục đường (thường cao hơn mặt sân) nối từ Nghi môn tới Tiền đường). Đại đình Đại đình đình Ngọc Canh đặt trên một bệ cao 4 bậc so với mặt sân, gồm 3 tòa đặt song song với nhau: Tiền đường, Trung đường và Hậu đường. 3 tòa được nối với nhau bằng một tòa đặt dọc, còn gọi là Ống muống. Tổng diện tích mặt sàn hơn 600m2. Tòa Tiền đường gồm 5 gian, 2 dĩ (dài 20,25m, rộng 7,10m), 4 mái. Tại chính phía trước, gian giữa nhô lên một khối mái kiểu chồng diêm, 4 mái. Công trình có tường bao quanh các phía, chỉ có gian giữa mở cửa. Tòa Tiền đường là nơi tiếp đón, chuẩn bị nghi lễ. Tòa Trung đường gồm 5 gian, 2 chái (dài 24m, rộng 13,75m); Cột cái có chu vi lên tới 2m4, cao gần 6m. Tòa Trung đường là nơi hội họp của dân làng Ngọc Canh. Ban thờ tại Trung đường cũng đặt trên một tầng lửng (như gác xép) với thang nhỏ leo lên (tương tự như đình Hương Canh). Tòa Trung đường hiện tại không có sàn gỗ như các ngôi đình truyền thống khác. Có thể sàn gỗ xưa hư hỏng và bị dỡ bỏ. Tòa Hậu đường gồm 5 gian (dài 10m, rộng 7,3m). Bên trong Hậu đường là các ban thờ đặt bài vị của 6 vị thành hoàng làng. Hậu cung không có các bức chạm khắc, mà toàn bộ đều bào trơn, đục nhẵn đơn giản, chỉ có ở đầu bẩy chạm hoa lá, sóng nước. Tòa Tiền đường và Trung đường, đình Ngọc Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Bên trong tòa Trung đường, đình Ngọc Canh Ban thờ tại Trung đường, đình Ngọc Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Nghệ thuật chạm khắc Đình Ngọc Canh có rất nhiều bức chạm khắc (chạm lộng) lớn nhỏ được ghép thành các mảng lớn trong đình. Các bức chạm tại đây được chạm khắc đẹp đẽ, được thể hiện trên các thành phần kiến trúc như đầu dư, xà, bẩy, rường và các bức cửa võng tại Tiền đường và Trung đường. Các bức chạm có thể phân thành từng lớp với nội dung khác nhau, hoặc đan xen nhau, lấy hình tượng rồng làm chủ đạo…Nội dung của các bức chạm miêu tả cảnh về cõi trần và cõi tiên, về tự nhiên và về cảnh sinh hoạt đời thường. Về cảnh cõi trần và cõi tiên trong các tích truyện, thần thoại: Tại đây có các chạm khắc phản ảnh con người và tự nhiên là một, cõi trần và cõi tiên là một, ví như “Tiên cưỡi rồng”, “Người cưỡi rồng”… Về tự nhiên: Tại đây có vô số các chạm khắc từ các loài linh vật như: Long, ly, quy, phụng, đến các loài vật gần gũi với người như trâu, chim, cá… Rồng là linh vật được chạm khắc nhiều với hình tượng như: “Đầu rồng”, “Ổ rồng”,“Tứ linh quần tụ”..đặc biệt là hình tượng rồng trang trí ở bộ cửa võng với ổ rộng hàng trăm con uy nghiêm với hàng ngàn đao mác. Về cảnh sinh hoạt đời thường với nhiều bức chạm khắc như: “Đánh cờ”, “Dựng cột buồm”, “Hát cửa nhà quan”, “Đi săn”.... Các bức chạm thể hiện bốc cục chặt chẽ, hài hoà, đường nét phóng khoáng tự do, khắc hoạ được tình cảm, cá tính của từng nhân vật. Người ta cũng nhận thấy sự khác biệt về nội dung chạm khắc của đình Ngọc Canh thiên về miêu tả cảnh cuộc sống thường nhật, còn đình Hương Canh lại thiên về miêu tả cảnh lễ hội. Ngoài ra, đình Ngọc Canh còn lưu giữ được nhiều di vật cổ có giá trị như: sắc phong (từ thời Hậu Lê đến cuối thời Nguyễn), đại tự, án thư, lư hương, hoành phi, sắc phong, kiệu thờ, cửa võng… Bức ảnh "Tiên ông", đình Ngọc Canh Bức chạm "Người cưỡi rồng", đình Ngọc Canh Rồng trang trí trên đầu dư, đình Ngọc Canh Bức chạm "Đánh cờ", đình Ngọc Canh Bức chạm "Hát múa cửa quan", đình Ngọc Canh Bức chạm " Dựng cột buồm" (bên phải ảnh), đình Ngọc Canh Bức chạm "Đi săn", đình Ngọc Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Đình Tiên Canh Đình Tiên Canh có bố cục hướng Tây Nam, ra phía sông Hồng, nằm tại phía Tây Nam của đình Hương Canh, cách khoảng 450m. Phía Tây của đình là một ao rộng. Đình Tiên Canh được dựng vào năm 1776. Năm 1799 trùng tu, xây mới tòa Tiền đường và Trung đường. Đình có mặt bằng tương tự như đình Hương Canh và đình Ngọc Canh, bao gồm các hạng mục công trình: Nghi môn, Sân đình và Đại đình. Tổng mặt bằng đình Tiên Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Tổng mặt bằng đình Tiên Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Sân đình Sân đình Tiên Canh rất rộng, nằm tại phía trước đình, được lát bằng gạch đỏ. Sân không tổ chức một trục đường (thường cao hơn mặt sân) nối từ Nghi môn tới Tiền đường). Đại đình Đại đình đình Tiên Canh nằm trên một bệ nền cao 3 bậc so với mặt sân, có mặt bằng tương tự như đình Ngọc Canh, gồm 3 tòa đặt song song với nhau: Tiền đường, Trung đường và Hậu đường. 3 tòa được nối với nhau bằng một tòa đặt dọc, còn gọi là Ống muống. Tiền đường 5 gian, 2 dĩ, dài 23m, rộng 10m, 4 mái. Tại chính phía trước, gian giữa nhô lên một khối mái kiểu chồng diêm, 4 mái. Công trình có tường bao quanh các phía, chỉ có gian giữa mở cửa. Tòa Tiền đường là nơi tiếp đón, chuẩn bị nghi lễ. Trung đường 5 gian, 2 chái dài 29,7m, rộng 14m. Tòa Trung đường là nơi hội họp của dân làng Ngọc Canh. Ban thờ tại Trung đường cũng đặt trên một tầng lửng (như gác xép) với thang nhỏ leo lên (tương tự như đình Hương Canh). Tòa Trung đường hiện tại không có sàn gỗ như các ngôi đình truyền thống khác. Có thể sàn gỗ xưa hư hỏng và bị dỡ bỏ. Hậu đường 5 gian, 2 dĩ, dài 16m, rộng 7m. Bên trong Hậu đường là các ban thờ đặt bài vị của 6 vị thành hoàng làng. Hậu cung không có bức chạm nào mà toàn bộ đều bào trơn, đục nhẵn đơn giản, chỉ có ở đầu bẩy chạm hoa lá, sóng nước. Mặt trước tòa Tiền đường, đình Tiên Canh Góc tòa Tiền đường và Trung đường, đình Tiên Canh Trang trí đầu bẩy, tòa Tiền đường, đình Tiên Canh Bên trong tòa Tiền đường, đình Tiên Canh Ban thờ bên trong tòa Trung đường, đình Tiên Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Nghệ thuật chạm khắc Nghệ thuật chạm khắc tại đình Tiên Canh cũng tương tự như hai ngôi đình thuộc Cụm đình Tam Canh. Đình có rất nhiều bức chạm khắc (chạm lộng) lớn nhỏ được ghép thành các mảng lớn trong đình. Các bức chạm tại đây được chạm khắc đẹp đẽ, được thể hiện trên các thành phần kiến trúc như đầu dư, xà, bẩy, rường… và các bức cửa võng tại Tiền đường và Trung đường. Các bức chạm có thể phân thành từng lớp với nội dung khác nhau, hoặc đan xen nhau, lấy hình tượng rồng làm chủ đạo…Nội dung của các bức chạm miêu tả cảnh về cõi trần và cõi tiên, về tự nhiên và về cảnh sinh hoạt đời thường. Về cảnh cõi trần và cõi tiên trong các tích truyện, thần thoại: Tại đây có các chạm khắc phản ảnh con người và tự nhiên là một, cõi trần và cõi tiên là một, ví như “Tiên cưỡi rồng”… Về tự nhiên: Tại đây có vô số các chạm khắc từ các loài linh vật như: Long, ly, quy, phụng, đến các loài vật gần gũi với người như mèo, rắn… Rồng là linh vật được chạm khắc nhiều với hình tượng như: “Đầu rồng”, “Ổ rồng”, “Long cuốn thủy”, “Tứ linh quần tụ”, “Rồng cuốn cột”, “ Cá hóa rồng”... Hình tượng rộng nổi bật tại các bức cửa võng. Cửa võng của đình trang trí tại 3 ô cửa với hai lần cửa trong và ngoài. Ba ô cửa võng ngoài được trang trí bằng 7 lớp cá hóa rồng. Ba ô cửa võng trong được trang trí bằng 8 con rồng hoàn chỉnh dài suốt theo cửa. Trong toàn bộ sáu ô cửa võng là hơn một trăm con rồng. Các con rồng đều nằm cùng một tư thế song song với nhau, nền là những cây đao mác trông rất bề thế… Về cảnh sinh hoạt đời thường: Tại đây ít các bực chạm khắc có nội dung về cảnh cuộc sống thường nhật, lễ hội như đình Hương Canh và Ngọc Canh. Ngoài ra, đình Tiên Canh còn lưu giữ được nhiều di vật cổ có giá trị như: sắc phong (từ thời Hậu Lê đến cuối thời Nguyễn), đại tự, án thư, lư hương, hoành phi, sắc phong, kiệu thờ, cửa võng… Bức chạm "Long cuốn thủy", đình Tiên Canh Bức chạm "Kỳ lân", đình Tiên Canh Mảng chạm khắc với các bức chạm từ trên xuống: "Con mèo"; "Con rắn", " Tiên cưỡi rồng", đình Tiên Canh Bức chạm "Chim và thạch sùng", đình Tiên Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Ngày 14, 15 tháng hai hàng năm là ngày lễ hội tế thành hoàng tại cả ba đình. Cụm đình Tam Canh: đình Hương Canh, đình Ngọc Canh và đình Tiên Hường, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc tại thị trấn Hương Canh, huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc là một trong số các ngôi đình tiêu biểu của nghệ thuật kiến trúc đình làng Bắc bộ (thế kỷ thứ 18, 19) tại tỉnh Vĩnh Phúc. Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD Nguồn: Bộ môn KTCN, Đại học Xây Dựng Ths Nguyễn Thy Ngà Ba đình Hương Canh, Ngọc Canh và Tiên Canh cùng thờ chung 6 vị thành hoàng là vua Ngô Xương Ngập; vua Ngô Xương Văn, tướng Đổ Cảnh Thạc cùng 3 thánh mẫu là Linh Quang Thái Hậu, hoàng hậu Thiên Sách vương; Khả/A Lã Nương Nương (hoàng hậu Nam Tấn vương và Thị Tùng Phu Nhân (phu nhân tướng Đỗ Cảnh Thạc). Cụm đình Hương Canh, Ngọc Canh và Tiên Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc, xây dựng vào Thế kỷ 17, 18 Hương Canh vốn gốc là tên một xã của huyện An Lãng, trấn Sơn Tây đời Hậu Lê, rồi được lấy làm tên tổng thời Nguyễn và tên của thị trấn ngày nay, nhưng theo cách hiểu của người địa phương, Hương Canh cũng là tên chung của ba làng Hương Canh, Ngọc Canh, Tiên Canh, còn gọi là Tam Canh. Theo nghĩa chữ Hán, Hương là mùi thơm, Canh (hay Cánh) là lúa tám thơm (lúa gié cánh); Hương Canh nghĩa là Mùi thơm hương lúa tám thơm (lúa gié cánh). Hương Canh còn có tên nôm là Kẻ Cánh. Hương Canh ngày nay là thị trấn huyện lỵ của huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc Cả ba đình Hương Canh, Ngọc Canh và Tiên Canh cùng thờ chung 6 vị thành hoàng, gồm: Ngô Xương Ngập (con cả của Ngô Quyền, vua nhà Ngô, trị vì từ năm 951- 954) được phong là Thiên Sách Hoàng đế (thờ tại Chính vị); vua Ngô Xương Văn (con thứ của Ngô Quyền, vua nhà Ngô, trị vì từ năm 950-965), được phong là Quốc Vương Thiên tử (thờ tại Tả vị); Đổ Cảnh Thạc (912- 967, tướng của Ngô Quyền, sau này là một trong thủ lĩnh thời 12 sứ quân), được phong là Đông Nhạc Đại thần (thờ tại Hữu vị); cùng 3 nhân vật khác được phối thờ là Linh Quang Thái Hậu (phu nhân của Thiên Sách Hoàng đế); Khả/A Lã Nương Nương (phu nhân của Quốc Vương Thiên tử) và Thị Tùng Phu Nhân (phu nhân của Đông Nhạc Đại thần). Vị trí cụm đình Tam Canh, gắn với 9 cổng làng tại thị trấn Hương Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Đình Hương Canh, đình Ngọc Canh và đình Tiên Canh là ba ngôi đình nổi tiếng xứ Đoài (phía Tây Bắc kinh thành Thăng Long, gồm phần lớn địa bàn các tỉnh Vĩnh Phúc, phía Bắc tỉnh Phú Thọ, một phần tỉnh Tuyên Quang và Tây Bắc thành phố Hà Nội ngày nay). Đình Hương Canh Đình Hương Canh bố cục hướng Tây, về phía ao đình (hiện bị các dãy nhà dân che chắn). Đình hiện nay được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ 17, đầu thế kỷ 18 thời Hậu Lê. Có nhiều truyền thuyết về thời gian xây dựng đình Hương Canh, trong đó có thuyết rằng: Thời nhà Mạc (1527- 1593), một vị hoàng gia nhà Hậu Lê đã chạy loạn, tị nạn tại làng Hương Canh. Sau khi hồi cung, ngài đã ban đặc ân cho làng được xây dựng ngôi đình mới khang trang từ ngôi đình cũ. Đình Hương Canh trải qua nhiều lần trùng tu, vào năm 1888; năm 1925-1928 được nâng cao lên tới 1,5m chống lụt và sửa tòa Tiền đường thành Phương đình; năm 2007- 2010 được cải tạo và phục dựng lại tòa Hậu cung đã bị dỡ bỏ vào năm 1964, xây mới Nghi môn. Đình Hương Canh có mặt bằng tương tự như đình Ngọc Canh, đình Tiên Canh, bao gồm các hạng mục công trình: Nghi môn, Sân đình và Đại đình. Sơ đồ mặt bằng, mặt cắt đình Hương Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Nghi môn Đình Hương Canh Nghi môn đình Hương Canh có hình thức rất phổ biến của các ngôi đình, đền vùng đồng bằng Bắc Bộ, gồm 4 trụ biểu tạo thành tam quan. Trụ biểu xây bằng gạch vữa. Hai trụ biểu tại giữa cao, đỉnh trụ trang trí tứ phượng. Hai trụ biểu hai bên thấp, đỉnh trụ trang trí con nghê chầu. Cả 4 trụ biểu có thân trụ phía trên trang trí các ô lồng đèn, giữa là ô trang trí câu đối, đế thắt dạng cổ bồng. Cổng chính được giới hạn bởi hai trụ biểu cao. Hai cổng phụ nằm giữa trụ biểu cao và trụ biểu thấp. Cổng phụ có mái phía trên với 2 tầng mái, 8 mái. Giữa cổng phụ và trụ biểu là bức tường đắp ngựa và voi chầu. Nghi môn đình gắn liền với tường bao quanh đình. Sân đình Sân phía trước đình Hương Canh rộng, được lát bằng gạch đỏ. Sân không bố trí một trục đường (thường cao hơn mặt sân) nối từ Nghi môn tới Tiền đường). Đại đìnhĐại đình nằm trên bệ cao 6 bậc so với mặt sân, gồm 3 tòa đặt song song với nhau: Tiền đường, Trung đường và Hậu đường, được nối với nhau bằng một tòa đặt dọc, còn gọi là Ống muống.Tiền đường gồm 3 gian; mái được xây dựng theo kiểu chồng diêm 2 tầng 8 mái. Một phần kết cấu chịu lực và mái của Tiền đường hợp khối với tòa Trung đường. Tòa Tiền đường như một hiên hay sảnh của tòa Trung đường, 3 mặt để thoáng.Tòa Trung đường có quy mô lớn nhất trong đình, gồm 5 gian, 2 chái, dài 26m, rộng 13,5m, 4 mái. Kết cấu đỡ mái gồm 6 hàng cột với 48 cột. Cột cái chu vi 2,40m, cao 6m; cột con chu vi 1,80m, cao 4m. Các bờ nóc, đầu đao được trang trí công phu; mái lợp ngói mũi hài.Trung đường là nơi hội họp của cộng đồng dân cư trong làng và đặt các ban thờ hướng vào Hậu đường. Cách tổ chức ban thờ tại Trung đường tương tự như của các ngôi đình không có Hậu cung (hay Hậu đường) là đặt trên một tầng lửng (như gác xép) với thang nhỏ leo lên. Tòa Trung đường hiện tại không có sàn gỗ như các ngôi đình truyền thống khác. Có thể sàn gỗ xưa hư hỏng và bị dỡ bỏ.Tòa Hậu đường gồm 3 gian, 2 chái; mái được dựng theo kiểu chồng diêm 2 tầng 8 mái. Kết cấu đỡ mái gồm 4 hàng cột với 24 cột. Bên trong Hậu đường là các ban thờ đặt bài vị của 6 vị thành hoàng làng. Hai gian bên của tòa Hậu đường còn có các ban thờ khác. Bên tả thờ những bậc tiên hiền của làng gọi là ban “Tiên Hiền Quan. Bên hữu thờ các nghĩa sĩ của làng đã hy sinh vì nước, gọi là “Ban Trung Hồn Quan”. Ban thờ bên trong Trung đường, đình Hương Canh Bên trong tòa Trung đường, đình Hương Canh Bên trong Tiền đường, phía trước Trung đường, đình Hương Canh Cửa ra vào Trung đường, đình Hương Canh Nghệ thuật chạm khắc Đình Hương Canh có rất nhiều bức chạm khắc (chạm lộng) lớn nhỏ được ghép thành các mảng lớn trong đình, tương tự như trong các ngôi đình nổi tiếng vùng Đồng bằng Bắc Bộ. Các bức chạm tại đây được thể hiện trên các thành phần kiến trúc gỗ như đầu dư, xà, bẩy, rường và trên hệ thống cửa võng.Các mẳng chạm khắc rồng trên kết cấu mái, đình Hương Canh Bức chạm "Ổ rồng", đình Hương Canh Bức chạm "Rồng và Tiên"; góc trên bên phải là "Người và hổ" Bức chạm "Người và hổ", đình Hương Canh Bức chạm "Chèo thuyền" phía trên và "Rồng và Tiên" phía dưới Bức chạm "Đấu vật", đình Hương CanhBức chạm "Đi săn", đình Hương Canh Nghệ thuật chạm khắc gỗ ở đình Hương Canh được cho là kết hợp nét tự do của điêu khắc đời Hậu Lê với tính ước lệ và quy chuẩn ở đời Nguyễn. Các bức chạm có thể phân thành từng lớp với nội dung khác nhau, hoặc đan xen nhau, lấy hình tượng rồng làm chủ đạo…Nội dung của các bức chạm miêu tả cảnh về cõi trần và cõi tiên, về tự nhiên và về cảnh sinh hoạt đời thường. Về cảnh cõi trần và cõi tiên trong các tích truyện, thần thoại: Tại đây có các chạm khắc phản ảnh con người và tự nhiên là một, cõi trần và cõi tiên là một, ví như “Tiên cưỡi rồng”, … Về tự nhiên: Tại đây có vô số các chạm khắc từ các loài linh vật như: Long, ly, quy, phụng, đến các loài vật gần gũi với người như chim…Rồng là linh vật được chạm khắc nhiều với hình tượng như: “Đầu rồng”, “Ổ rồng”... Về cảnh sinh hoạt đời thường: Cảnh cuộc sống thường nhật, lễ hội: “Bơi chải”, “Đi săn”, “Đánh vật”, “Múa rồng”… Ngoài ra, đình Hương Canh còn lưu giữ được nhiều di vật cổ có giá trị như: sắc phong (từ thời Hậu Lê đến cuối thời Nguyễn), đại tự, án thư, lư hương, hoành phi, sắc phong, kiệu thờ, cửa võng… Bức chạm "Đi săn", đình Hương Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Đình Ngọc Canh Đình Ngọc Canh có bố cục hướng Nam, ra phía sông Phan, nằm tại phía Bắc của đình Hương Canh, cách khoảng 170m. Đình bao quanh bởi khu dân cư. Đình được xây dựng vào cuối thế kỷ 18 trên nền một ngôi đình cũ; Tòa Tiền đường dựng năm 1769; Tòa Bái dường dựng năm 1813 – 1814, năm 1820 tô vẽ sơn son thếp vàng; Năm 1903, làm mới tòa Hậu cung; Năm 2009 được trùng tu. Đình Ngọc Canh có mặt bằng tương tự như đình Hương Canh, đình Tiên Hường, bao gồm các hạng mục công trình: Nghi môn, Sân đình và Đại đình. Bức chạm "Đánh cờ" bên trong đình Ngọc Canh được đưa vào tem bưu chính Việt Nam 1999Nghi môn Nghi môn đình Ngọc Canh tương tự như Nghi môn đình Hương Canh, gồm 4 trụ biểu tạo thành tam quan. Trụ biểu xây bằng gạch vữa. Hai trụ biểu tại giữa cao, đỉnh trụ trang trí tứ phượng. Hai trụ biểu hai bên thấp, đỉnh trụ trang trí con nghê chầu. Cả 4 trụ biểu có thân trụ phía trên trang trí các ô lồng đèn, giữa là ô trang trí câu đối, đế thắt dạng cổ bồng. Cổng chính được giới hạn bởi hai trụ biểu cao. Hai cổng phụ nằm giữa trụ biểu cao và trụ biểu thấp. Cổng phụ có mái phía trên với 2 tầng mái, 8 mái. Nghi môn đình gắn liền với tường bao quanh đình. Nghi môn đình Ngọc Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Sân đình Sân đình đình Ngọc Canh, gồm sân trước và sân sau rộng, được lát bằng gạch đỏ. Sân không tổ chức một trục đường (thường cao hơn mặt sân) nối từ Nghi môn tới Tiền đường). Đại đình Đại đình đình Ngọc Canh đặt trên một bệ cao 4 bậc so với mặt sân, gồm 3 tòa đặt song song với nhau: Tiền đường, Trung đường và Hậu đường. 3 tòa được nối với nhau bằng một tòa đặt dọc, còn gọi là Ống muống. Tổng diện tích mặt sàn hơn 600m2. Tòa Tiền đường gồm 5 gian, 2 dĩ (dài 20,25m, rộng 7,10m), 4 mái. Tại chính phía trước, gian giữa nhô lên một khối mái kiểu chồng diêm, 4 mái. Công trình có tường bao quanh các phía, chỉ có gian giữa mở cửa. Tòa Tiền đường là nơi tiếp đón, chuẩn bị nghi lễ. Tòa Trung đường gồm 5 gian, 2 chái (dài 24m, rộng 13,75m); Cột cái có chu vi lên tới 2m4, cao gần 6m. Tòa Trung đường là nơi hội họp của dân làng Ngọc Canh. Ban thờ tại Trung đường cũng đặt trên một tầng lửng (như gác xép) với thang nhỏ leo lên (tương tự như đình Hương Canh). Tòa Trung đường hiện tại không có sàn gỗ như các ngôi đình truyền thống khác. Có thể sàn gỗ xưa hư hỏng và bị dỡ bỏ. Tòa Hậu đường gồm 5 gian (dài 10m, rộng 7,3m). Bên trong Hậu đường là các ban thờ đặt bài vị của 6 vị thành hoàng làng. Hậu cung không có các bức chạm khắc, mà toàn bộ đều bào trơn, đục nhẵn đơn giản, chỉ có ở đầu bẩy chạm hoa lá, sóng nước. Tòa Tiền đường và Trung đường, đình Ngọc Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Bên trong tòa Trung đường, đình Ngọc Canh Ban thờ tại Trung đường, đình Ngọc Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Nghệ thuật chạm khắc Đình Ngọc Canh có rất nhiều bức chạm khắc (chạm lộng) lớn nhỏ được ghép thành các mảng lớn trong đình. Các bức chạm tại đây được chạm khắc đẹp đẽ, được thể hiện trên các thành phần kiến trúc như đầu dư, xà, bẩy, rường và các bức cửa võng tại Tiền đường và Trung đường. Các bức chạm có thể phân thành từng lớp với nội dung khác nhau, hoặc đan xen nhau, lấy hình tượng rồng làm chủ đạo…Nội dung của các bức chạm miêu tả cảnh về cõi trần và cõi tiên, về tự nhiên và về cảnh sinh hoạt đời thường. Về cảnh cõi trần và cõi tiên trong các tích truyện, thần thoại: Tại đây có các chạm khắc phản ảnh con người và tự nhiên là một, cõi trần và cõi tiên là một, ví như “Tiên cưỡi rồng”, “Người cưỡi rồng”… Về tự nhiên: Tại đây có vô số các chạm khắc từ các loài linh vật như: Long, ly, quy, phụng, đến các loài vật gần gũi với người như trâu, chim, cá… Rồng là linh vật được chạm khắc nhiều với hình tượng như: “Đầu rồng”, “Ổ rồng”,“Tứ linh quần tụ”..đặc biệt là hình tượng rồng trang trí ở bộ cửa võng với ổ rộng hàng trăm con uy nghiêm với hàng ngàn đao mác. Về cảnh sinh hoạt đời thường với nhiều bức chạm khắc như: “Đánh cờ”, “Dựng cột buồm”, “Hát cửa nhà quan”, “Đi săn”.... Các bức chạm thể hiện bốc cục chặt chẽ, hài hoà, đường nét phóng khoáng tự do, khắc hoạ được tình cảm, cá tính của từng nhân vật. Người ta cũng nhận thấy sự khác biệt về nội dung chạm khắc của đình Ngọc Canh thiên về miêu tả cảnh cuộc sống thường nhật, còn đình Hương Canh lại thiên về miêu tả cảnh lễ hội. Ngoài ra, đình Ngọc Canh còn lưu giữ được nhiều di vật cổ có giá trị như: sắc phong (từ thời Hậu Lê đến cuối thời Nguyễn), đại tự, án thư, lư hương, hoành phi, sắc phong, kiệu thờ, cửa võng…Bức ảnh "Tiên ông", đình Ngọc CanhBức chạm "Người cưỡi rồng", đình Ngọc Canh Rồng trang trí trên đầu dư, đình Ngọc Canh Bức chạm "Đánh cờ", đình Ngọc Canh Bức chạm "Hát múa cửa quan", đình Ngọc CanhBức chạm " Dựng cột buồm" (bên phải ảnh), đình Ngọc Canh Bức chạm "Đi săn", đình Ngọc Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Đình Tiên Canh Đình Tiên Canh có bố cục hướng Tây Nam, ra phía sông Hồng, nằm tại phía Tây Nam của đình Hương Canh, cách khoảng 450m. Phía Tây của đình là một ao rộng. Đình Tiên Canh được dựng vào năm 1776. Năm 1799 trùng tu, xây mới tòa Tiền đường và Trung đường. Đình có mặt bằng tương tự như đình Hương Canh và đình Ngọc Canh, bao gồm các hạng mục công trình: Nghi môn, Sân đình và Đại đình. Tổng mặt bằng đình Tiên Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Tổng mặt bằng đình Tiên Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Sân đình Sân đình Tiên Canh rất rộng, nằm tại phía trước đình, được lát bằng gạch đỏ. Sân không tổ chức một trục đường (thường cao hơn mặt sân) nối từ Nghi môn tới Tiền đường). Đại đình Đại đình đình Tiên Canh nằm trên một bệ nền cao 3 bậc so với mặt sân, có mặt bằng tương tự như đình Ngọc Canh, gồm 3 tòa đặt song song với nhau: Tiền đường, Trung đường và Hậu đường. 3 tòa được nối với nhau bằng một tòa đặt dọc, còn gọi là Ống muống. Tiền đường 5 gian, 2 dĩ, dài 23m, rộng 10m, 4 mái. Tại chính phía trước, gian giữa nhô lên một khối mái kiểu chồng diêm, 4 mái. Công trình có tường bao quanh các phía, chỉ có gian giữa mở cửa. Tòa Tiền đường là nơi tiếp đón, chuẩn bị nghi lễ. Trung đường 5 gian, 2 chái dài 29,7m, rộng 14m. Tòa Trung đường là nơi hội họp của dân làng Ngọc Canh. Ban thờ tại Trung đường cũng đặt trên một tầng lửng (như gác xép) với thang nhỏ leo lên (tương tự như đình Hương Canh). Tòa Trung đường hiện tại không có sàn gỗ như các ngôi đình truyền thống khác. Có thể sàn gỗ xưa hư hỏng và bị dỡ bỏ. Hậu đường 5 gian, 2 dĩ, dài 16m, rộng 7m. Bên trong Hậu đường là các ban thờ đặt bài vị của 6 vị thành hoàng làng. Hậu cung không có bức chạm nào mà toàn bộ đều bào trơn, đục nhẵn đơn giản, chỉ có ở đầu bẩy chạm hoa lá, sóng nước. Mặt trước tòa Tiền đường, đình Tiên Canh Góc tòa Tiền đường và Trung đường, đình Tiên Canh Trang trí đầu bẩy, tòa Tiền đường, đình Tiên Canh Bên trong tòa Tiền đường, đình Tiên Canh Ban thờ bên trong tòa Trung đường, đình Tiên Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Nghệ thuật chạm khắc Nghệ thuật chạm khắc tại đình Tiên Canh cũng tương tự như hai ngôi đình thuộc Cụm đình Tam Canh. Đình có rất nhiều bức chạm khắc (chạm lộng) lớn nhỏ được ghép thành các mảng lớn trong đình. Các bức chạm tại đây được chạm khắc đẹp đẽ, được thể hiện trên các thành phần kiến trúc như đầu dư, xà, bẩy, rường… và các bức cửa võng tại Tiền đường và Trung đường. Các bức chạm có thể phân thành từng lớp với nội dung khác nhau, hoặc đan xen nhau, lấy hình tượng rồng làm chủ đạo…Nội dung của các bức chạm miêu tả cảnh về cõi trần và cõi tiên, về tự nhiên và về cảnh sinh hoạt đời thường. Về cảnh cõi trần và cõi tiên trong các tích truyện, thần thoại: Tại đây có các chạm khắc phản ảnh con người và tự nhiên là một, cõi trần và cõi tiên là một, ví như “Tiên cưỡi rồng”… Về tự nhiên: Tại đây có vô số các chạm khắc từ các loài linh vật như: Long, ly, quy, phụng, đến các loài vật gần gũi với người như mèo, rắn… Rồng là linh vật được chạm khắc nhiều với hình tượng như: “Đầu rồng”, “Ổ rồng”, “Long cuốn thủy”, “Tứ linh quần tụ”, “Rồng cuốn cột”, “ Cá hóa rồng”... Hình tượng rộng nổi bật tại các bức cửa võng. Cửa võng của đình trang trí tại 3 ô cửa với hai lần cửa trong và ngoài. Ba ô cửa võng ngoài được trang trí bằng 7 lớp cá hóa rồng. Ba ô cửa võng trong được trang trí bằng 8 con rồng hoàn chỉnh dài suốt theo cửa. Trong toàn bộ sáu ô cửa võng là hơn một trăm con rồng. Các con rồng đều nằm cùng một tư thế song song với nhau, nền là những cây đao mác trông rất bề thế… Về cảnh sinh hoạt đời thường: Tại đây ít các bực chạm khắc có nội dung về cảnh cuộc sống thường nhật, lễ hội như đình Hương Canh và Ngọc Canh. Ngoài ra, đình Tiên Canh còn lưu giữ được nhiều di vật cổ có giá trị như: sắc phong (từ thời Hậu Lê đến cuối thời Nguyễn), đại tự, án thư, lư hương, hoành phi, sắc phong, kiệu thờ, cửa võng… Bức chạm "Long cuốn thủy", đình Tiên Canh Bức chạm "Kỳ lân", đình Tiên Canh Mảng chạm khắc với các bức chạm từ trên xuống: "Con mèo"; "Con rắn", " Tiên cưỡi rồng", đình Tiên Canh Bức chạm "Chim và thạch sùng", đình Tiên Canh, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc Ngày 14, 15 tháng hai hàng năm là ngày lễ hội tế thành hoàng tại cả ba đình. Cụm đình Tam Canh: đình Hương Canh, đình Ngọc Canh và đình Tiên Hường, Bình Xuyên, Vĩnh Phúc tại thị trấn Hương Canh, huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc là một trong số các ngôi đình tiêu biểu của nghệ thuật kiến trúc đình làng Bắc bộ (thế kỷ thứ 18, 19) tại tỉnh Vĩnh Phúc. Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXDNguồn: Bộ môn KTCN, Đại học Xây DựngThs Nguyễn Thy Ngà Trở về đầu trang Đình Hương Canh đình Ngọc Canh Đình Tiên Canh Bình Xuyên Vĩnh Phúc Ngô Xương Ngập Ngô Xương Văn thờ phụng 1.5 Tổng số:2 lượt 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10