Thanh cậy đế- Nghệ cậy thần, quả không sai khi nói đến hệ thống đền chùa ở nghệ An.Đặc biệt huyện Yên Thành có rất nhiều đền- chùa gắn liền vớ lịch sử địa phương trong nhiều giai đoạn.

Đền Bạch Mã hay còn gọi là Đền Nhà Quan hiện nay nằm ở phía Bắc xóm 2 làng Liên Trì, xã Liên Thành, huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An. Bạch Mã là tên gọi được nhân dân truyền ngôn từ xưa đến nay.

Tại khu vực đền, trước đây về đêm thường xuất hiện hình ảnh con ngựa trắng nên từ khi đền được xây dựng người ta thường gọi là Đền Bạch Mã.Tuy nhiên ngôi đền này khác với một trong tứ đền thiêng ở xứ Nghệ : Nhất Cờn- nhì Qủa- tam Bạch Mã, tứ Chiêu Trưng.

 Đền Bạch Mã nhìn từ xa

 Hồ hoa súng trước đền Bạch Mã.

Đền Bạch Mã cách trung tâm thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An 60km về phía Bắc, cách huyện lỵ Yên Thành 12km về phía Tây Nam. Du khách ở xa sau khi di chuyển bằng đường hàng không với vé máy bay giá rẻ đi Vinh rồi bắt taxi, xe buýt hoặc xe đưa đón sân bay Vinh theo Quốc lộ 1A (tuyến Vinh – Hà Nội) đến huyện Diễn Châu rẽ trái theo Quốc lộ 7A đi về phía Tây.

Đền Bạch Mã thuộc phía Bắc làng Liên Trì. Đền quay mặt về hướng Nam, phía trước đền là khu dân cư, phía sau và 2 bên là đồng ruộng. Trước đây đền có kết cấu kiến trúc gồm 2 toà, bố cục mặt bằng theo kiểu chữ Đinh.

Năm 2010 mới làm thêm 2 nhà ở phía trước gồm nhà thư viện và nhà truyền thống, di tích nằm trên khu đất có diện tích 3375m2, được bảo vệ bởi hệ thống tường bao xung quanh. Từ ngoài vào trong, các công trình kiến trúc chính được bố trí như sau: Cổng đền, sân đền, Tắc môn, nhà Bái đường, nhà Hậu cung.

Cổng đền mặt hướng về chính Nam, kết cấu kiến trúc của cổng được tạo thành bởi 2 cột trụ xây bằng gạch và vữa tam hợp, gồm nhiều bộ phận nối liền nhau theo chiều thẳng đứng. Mặt trước và mặt bên phía trong 2 trụ cổng nhấn 2 câu đối chữ Hán có nội dung như sau:

“Phong nguyệt thị vô biên, nguyện giang sơn khả hội

Phúc tải hà cao cực, hữu vũ trụ dị lai”

Nghĩa là:

“ Nơi trăng gió sáng soi, gốc sông núi đẹp đẽ

Thật đáng là nơi gặp gỡ của các vị thần linh”

Câu đối mặt trong:

“Chiêu chiêu như ảnh như huy tước

Hạo hạo kỳ thiên kỳ nhân uyên”

Nghĩa là:

“Sáng rực hình ảnh băng băng, công danh đức độ chiếu sáng khắp nơi

Thật là muôn dân mừng rỡ, đúng ý trời sâu thấm tận chân trời.”

 Từ ngoài đi vào, cách cổng đền 2m là một Tắc môn hình cuốn thư có tác dụng ngăn chặn tà khí và tạo ra hai lối đi vào và đi ra đền. Mặt trước Tắc môn đắp nổi phù điêu hổ trong tư thế hạ sơn. Chính giữa hai cột trụ tả và hữu của Tắc môn nhấn chữ Hán: “Lẫm lẫm uy linh” (nơi này rất linh thiêng) để nhắc nhở nhân dân mỗi khi vào đền hành lễ. Phía trên tắc môn trang trí “lưỡng long chầu nguyệt” để làm tăng tính thẩm mỹ cho công trình.

Ngoài khu vực sân, trước đền là một hồ nước rộng, là nơi tụ thuỷ, góp phần làm tăng giá trị phong thuỷ và tạo cảnh quan môi trường. Phần đất còn lại xung quanh đền trông một số cây xanh tạo không gian thoáng mát và tăng tính thâm nghiêm, cổ kính cho di tích. Xung quanh di tích được bao bọc bởi hệ thống hàng rào xây gạch chỉ với vữa tam hợp…

  Khu đền thờ khang trang

Sân bái đường được phục dựng theo kiến trúc thời Nguyễn,gốm 3 gian 2 hòi văn được làm bằng gỗ lim.Nhìn chung kiến trúc nhà Bái đường được chạm trổ hoa văn khá công phu. Đặc biệt là hệ thống vì kèo được các nghệ nhân chạm trổ với nhiều đề tài khác nhau như: rồng, phượng, vân mây, hoa lá cách điệu.

Trên các điểm nối giữa các cấu kiện gỗ như cổ nghé, bẩy… chạm trổ hoa văn chìm với hình tượng vân mây, sóng nước cách điệu làm cho các cấu kiện được thanh thoát, hài hoà.

Hai hồi phải và trái của nhà Hậu cung hiện nay bài trí 2 ban thờ làm nơi thờ Tam tòa Thánh Mẫu ở phía Đông và các anh hùng liệt sỹ của địa phương ở phía Tây, gian giữa thờ Phật. Trước đây, đền không có 3 ban thờ trên nhưng theo nguyện vọng của nhân dân nay 3 bàn thờ trên được phối thờ thêm ở nhà bái đường.

Tiếp nối nhà Bái đương là Hậu cung được xây theo kiểu tứ trụ.Nhà Hậu cung được các nghệ nhân chạm trổ hoa văn khá độc đáo với kỹ thuật chạm nổi các họa tiết rồng phượng cách điệu, hoa cúc, sóng nước… điểm xuyết đôi nét vân mây uốn lượn ở trên các cấu kiện gỗ và các điểm nối giữa cột và xà, cổ nghé tạo cho bộ khung nhà được thanh thoát nhẹ nhàng, giàu tính thẩm mỹ.

Gian ngoài Nhà Hậu cung đặt một hương án, 2 bên bài trí 2 con chim Hạc đứng trên lưng rùa, sau lư hương đặt 1 bộ long ngai bài vị thờ công đồng gồm các chư binh chư tướng của Lý Nhật Quang. Cấp thờ thứ 2 ở phía sau đặt một pho tượng của Uy Minh vương Lý Nhật Quang được nhân dân cung tiến vào những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ trước. Trên bàn thờ hiện nay còn có một số đồ tế khí phục vụ cho việc hương khói hàng ngày như: đĩa sứ, chén nước, mâm chè, bình hoa…

 

  Nơi thờ tự trong đền Bạch Mã

Ngoài công trình chính là Nhà Bái đường và Hậu cung, còn có nhà tả vu, hữu vu, được sử dụng như nhà truyền thống và nhà thư viện để phục vụ công tác bảo lưu, tuyên truyền phát huy giá trị truyền thống của địa phương.

Căn cứ vào truyền ngôn của người dân địa phương qua hang trăm năm nay thì các nhân vật được thờ chính ở đây gồm: vua Lý Thái Tổ (Lý Công Uẩn), Hoàng Thái Hậu Dương Vân Nga, Công chúa Lê Thị Phất Ngân, Uy Minh Vương Lý Nhật Quang. Ngoài ra, năm 2011 nhân dân địa phương phối thờ thêm tại nhà bái đường: Cung giữa thờ Phật, cung phía Tây thờ các anh hung liệt sỹ con em xã Liên Thành, cung phía Đông thờ Tam tòa Thánh Mẫu.

 Ban thờ phụng vua Lý Thái Tổ và Hoàng hậu Lê thị Phất Ngân

 Ban thờ các anh hùng liệt sĩ trong xã

 Ban thờ ông Hoàng Mười trong đền