Đền Giá là ngôi đền có từ lâu đời ở làng Cẩm La thuộc tổng Tiểu Lễ, nay thuộc thôn Cẩm La, xã Đông Cao, thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, thờ phụng Phù Đổng Thiên Vương và Mạnh Điền Quốc vương triều đại Hùng Vương thứ 6.
Đây là đền thờ Phù Đổng Thiên Vương vị anh hùng có công đánh
đuổi giặc n. Ngoài ra, đền còn thờ Mạnh
Điền Quốc vương – một người dân yêu nước ở địa phương đã có công đánh đuổi giặc
Ân cứu nước từ thời Vua Hùng thứ VI.
Bên ngoài ban Trình, Đền Giá
Tương truyền, khi Thánh Gióng đuổi đánh giặc Ân đến địa phận
thôn Cẩm La ngày nay, quân sĩ đã thấm mệt, trong rừng cây lại rậm rạp tăm tối không
rõ lối đi. Một người dân địa phương khi hay tin đã đem hết lương thực nhà mình
và vận động người dân trong xóm cùng nhau giúp đội quân của Thánh Gióng ăn uống,
nghỉ ngơi cho lại sức.
Không những thế ông còn vận động thanh niên trai tráng trong
làng xin theo Thánh Gióng cùng đội quân lên đường đánh giặc Ân cứu nước. Khi thắng
trận trở về, đất nước sạch bóng quân thù, nhà vua đã phong Thánh Gióng là Phù Đổng
Thiên Vương, phong người dân yêu nước nọ là Mạnh Điền Quốc vương và sắc phong
cho dân làng lập đền thờ hai vị anh hùng. Sau đó, nhân dân địa phương đã dựng
lên một ngôi miếu nhỏ làm bằng gỗ, lợp mái tranh để thờ cúng.
Đến thời Hậu Lê, khi đất nước bước vào giai đoạn phát triển
rực rỡ, nhất là trong lĩnh vực văn hóa, Đền Giá được tu bổ lại to và đẹp hơn.
Trải qua những biến thiên của lịch sử, nhưng đền Giá vẫn giữ được kiến trúc từ
thuở xa xưa.
Kiến trúc ngôi đền có hai tòa nhà: nhà tiền bái ở phía trước
rộng 5 gian, để hương án, đồ thờ và là nơi hành lễ trong những ngày lễ hội. Nhà
hậu cung rộng ở phía sau có ba gian: gian giữa có sàn cao thờ Thánh Gióng, một
bên thờ Mạnh Điền Quốc vương và một bên thờ Thổ Địa Long vương, vị thần bảo vệ
giúp đỡ dân làng. Hai bên cửa hậu cung có khắc hai câu thơ chữ Hán:
Sắc phong, kiếm, mã lưu kỳ sự
Nam quốc Sơn hà độc dị nhân
Xung quanh đền có nhiều cây to bóng mát, đặc biệt còn 3 cây
đa, trong đó có 2 cây cổ thụ, chu vi gốc khoảng 8m.
Tượng thờ Mạnh Điền Quốc Vương, người có công đánh giặc Ân cùng Thánh Gióng. Ngài là người chu cấp lương thực lớn cho quân của Thánh Gióng có tích ở địa phương.
Bên cạnh việc mang những màu sắc liên quan đến truyền thuyết
Thánh Gióng, Đền Giá còn là nơi diễn ra một sự kiện lịch sử trọng đại của huyện
Phổ Yên. Ngày 22/8/1945, tại ngôi đền này đã diễn ra Hội nghị cán bộ chủ chốt để
thành lập chính quyền cách mạng lâm thời đầu tiên của huyện, góp phần vào thắng
lợi của Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 của tỉnh Thái Nguyên.
Ngôi đền là nơi sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người dân địa
phương. Hằng năm, đền Giá tổ chức hai lần lễ hội. Lễ hội chính được tổ chức vào
ngày mùng 5 và mùng 6 tháng Giêng. Trong lễ chính, người dân địa phương có tục
rước cành “dò” làm bằng tre tươi, bào mỏng thành tua, nhuộm màu đỏ, vàng tượng
trưng cho "roi sắt” của Thánh Gióng, sau đó là rước các lễ vật từ các
làng, xã đến làm lễ tại đền.
Ngoài ra, còn tổ chức các trò chơi dân gian như: chọi gà,
kéo co, đấu vật, hát trống quân, thi cờ tướng… Lễ hội lần thứ hai được tổ chức
vào ngày mùng 9 tháng 4 (Âm lịch). Những năm gần đây, mỗi năm vào dịp lễ hội,
các đơn vị của Huyện uỷ, UBND đều về Đền để thắp hương ghi nhớ công ơn của những
người đã có công giúp quê hương, đất nước. Do mang nhiều ý nghĩa và có vai trò
quan trọng trong việc lưu giữ những giá trị lịch sử và văn hóa nên vào ngày
12/11/2004, UBND tỉnh đã ban hành quyết định số 2777/QĐ-UB xếp hạng Đền Giá là
di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh.