Sơ đồ vị trí đền Xưa, Quần thể Đền Xưa - Chùa Giám - Đền Bia, Cẩm Giàng, Hải Dương

 Tòa Tiền đường, phía trước là Nghi môn, hồ hai bên sân, đền Xưa

 Tượng thờ Nam dược Thánh y Tuệ Tĩnh trong Hậu đường đền Xưa

 Chuông đồng niên đại Tự Đức, năm 1855. tại đền Xưa, Cẩm Giàng, Hải Dương

Chùa Giám

Chùa Giám (có tên chữ là Nghiêm Quang tự) nằm trong Cụm di tích đền Xưa, chùa Giám, đền Bia. Chùa thuộc địa phận xã Cẩm Sơn, huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương, bên hữu ngạn sông Hồng.

Tương truyền, chùa Giám được khởi dựng vào thế kỷ 17- 18. Ngoài thờ Phật, chùa Giám còn là nơi thờ Thiền sư Tuệ Tĩnh. Lễ hội chùa Giám ngày nay được diễn ra trong ba ngày (từ ngày 14 đến 16-2 âm lịch).

Năm 1971, do lũ lụt, chùa (cùng xã Cẩm Sơn) được di chuyển toàn bộ đến vị trí mới cách địa điểm cũ 7km về phía Tây.

Chùa Giám bao gồm: Nghi môn, Sân chùa, Chính điện, tòa Cửu phẩm, nhà Tổ, Tả mạc, Hữu mạc.

Nghi môn là một tam quan. Cổng chính giữa có 2 tầng mái, 8 mái. 2 cổng bên nhỏ, với 1 tầng mái.

Sân chùa có một hồ nước mặt bằng hình vuông. Giữa là một hòn núi cảnh.

Chính điện gồm: Tiền đường, Thiêu Hương và Hậu đường tạo thành hình chữ “công” hay chữ H.

Tiền đường 5 gian, 2 chái, 4 mái.

Thiêu Hương là tòa dọc nối Tiền đường với Hậu đường.

Hậu đường hay điện thờ 3 gian, 8 mái.

Tòa Cửu phẩm nằm phía sau Chính điện có mặt bằng hình vuông (8 x 8 m), cao 3 tầng, 12 mái. Công trình có nhiều mảng kiến trúc còn giữ được dấu ấn của thế kỷ 17.

Bên trong có tháp Cửu phẩm Liên hoa, là bảo vật quốc gia. Tên tháp Cửu Phẩm Liên Hoa nghĩa là 9 tầng hoa sen, tượng trưng cho 9 cấp tu hành chính quả của Phật giáo. Toà tháp hình lăng trụ lục giác, làm từ gỗ lim, cao khoảng 8m, mỗi cạnh 1,24m, nặng 4 tấn với nhiều chi tiết chạm trổ cầu kỳ. Ở giữa tháp là một trục quay giúp cả công trình có thể xoay tròn bằng sức đẩy của một người. Mỗi tầng tháp có 18 bức tượng. Mỗi mặt có 3 bức gồm tượng Phật ở giữa và tượng Bồ Tát ở hai bên. Giữa các tầng đều có cột đỡ chạm khắc mô phỏng thân cây trúc. Tại 9 tầng đều chạm trổ 5 lớp cánh sen, sơn màu hồng nhạt, khoảng cách giữa các tầng đều nhau. Tòa Cửu Phẩm Liên Hoa chùa Giám là 1 trong 3 tòa cửu phẩm liên hoa có thể quay được tại Việt Nam, 2 tòa còn lại ở chùa Bút Tháp (Bắc Ninh) và chùa Đồng Ngọ (Thanh Hà, Hải Dương).

Hai bên Chính điện là hai tòa Tả vu, Hữu vu kết hợp với nhà Tổ phía sau tạo thành một hệ thống không gian dạng hành lang bao quanh chùa, tạo kiến trúc dạng “nội công ngoại quốc”.

Chùa Giám hiện còn lưu giữ được một khối lượng di vật, cổ vật có giá trị như: hai chuông đồng lớn đúc vào các năm 1762, 1848; 16 Bia đá có niên đại từ thế kỷ 17- 19, ghi chép về việc xây dựng, trùng tu, tôn tạo, đúc và tạo tượng Phật chùa Giám.

 Không gian giữa tòa Hậu đường và tòa Cửu phẩm (bên phải)

 Ban thờ Phật bên trong Hậu đường

 Tượng thờ Thiền sư Tuệ Tĩnh, chùa Giám, Cẩm Giàng, Hải Dương

 Phối cảnh tòa Cửu Phẩm, chùa Giám

 Tháp Cửu Phẩm Liên Hoa trong tòa Cửu Phẩm, chùa Giám

 Vườn Tháp mộ, chùa Giám, Cẩm Giàng, Hải Dương

Đền Bia

Đền Bia nằm trong Cụm di tích đền Xưa, chùa Giám, đền Bia, nằm trên cánh đồng phía Tây của thôn Văn Thai, xã Cẩm Văn, giáp làng Nghĩa Phú, xã Cẩm Vũ, quê hương của Đại danh y Tuệ Tĩnh. Đền Bia cách đền Xưa khoảng 500m.

Đền được xây dựng vào thế kỷ 17. Tương truyền, tiến sĩ Nguyễn Danh Nho khi đi sứ về, đã cho làm một tấm bia đá với dòng chữ trên bia tương tự như bia trên mộ Thiền sư Tuệ Tĩnh tại Trung Quốc. Khi vận chuyển bia về quê Tuệ Tĩnh, thuyền chở bia bị lật. Khi nước cạn, người dân tìm thấy bia và đã xây dựng tại đây một miếu nhỏ để thờ bia. Miếu nằm cách quê Tuệ Tĩnh khoảng 1km, rất linh thiêng và người dân kéo về đây hái lá thuốc, xin nước uống cầu mong khỏi bệnh.

Năm 1846, vua Thiệu Trị (hoàng đế thứ 3 triều Nguyễn, trị vì năm 1841- 1847) cho rằng đây là việc mê tín dị đoan nên cho người đục hết chữ trên tấm bia, đưa ra khỏi ban thờ. Song có một người dân làng Văn Thai, bí mật mang bia về, cất giấu trong nhà Tổ chùa Văn Thai.

Năm 1936, dân đã dựng một ngôi đền mới như ngày nay. Năm 1993, 2006 đền được trùng tu lại.

Ngày nay vào ngày lễ hội, tấm bia tại chùa Văn Thai lại được đem ra đền Bia để mọi người cùng chiêm bái. 

 Tấm bia khắc lời di nguyện của Tuệ Tĩnh bị vua Thiệu Trị ra lệnh đục xóa

 Tấm bia được đặt trang trọng phía sau tượng Tuệ Tĩnh trong Hậu đường đền Bia  

Đền Bia hướng về phía Bắc, gồm: Hồ nước, Nghi môn, sân đền và tòa Tả mạc, Hữu mạc, Chính điện và các công trình phụ trợ khác. Xung quanh đền có vườn thuốc Nam rộng lớn, phong phú các loại dược liệu.

Nghi môn gồm 3 tòa cổng. Tòa cổng chính giữa 3 gian, 2 tầng mái, 8 mái. Hai tòa cổng hai bên, 1 gian, 2 tầng mái, 8 mái.

Hồ nước trước đền rộng, có mặt bằng hình chữ nhật. Trên hồ, phía bên trái là một tòa Thủy đình, mặt bằng lục giác, 2 tầng mái, 12 mái. Từ Thủy đình vào bờ qua một cây cầu.  Sau hồ nước là một sân trong rộng. Hai bên sân là hai tòa Tả vu và Hữu vu.

Điện thờ có mặt bằng kiểu “tiền chữ nhất, hậu chữ đinh”, gồm tòa Tiền đường và Hậu đường.

Tòa Tiền đường 5 gian, 2 tầng mái, 8 mái, theo phong cách kiến trúc thời Nguyễn.

Tòa Hậu đường có mặt bằng hình chữ T (chữ đinh), gồm tòa Bái đường 5 gian và Hậu cung 3 gian. Bên trong gian Hậu cung đặt tượng thờ Đại danh y, Thiền sư Tuệ Tĩnh.

 Ban thờ Thánh tổ thuốc Nam Tuệ Tĩnh trong Hậu cung, đền Bia

 Vườn thuốc Nam quanh đền Bia, Cẩm Giàng

   Người dân đến cắt thuốc Nam tại đền Bia, Cẩm Giàng, Hải Dương

Nguồn: Bộ môn Kiến trúc Công nghệ

Ths Nguyễn Thy Ngà