Mặt khác, sử dụng nguồn kinh phí để thực hiện các dự án trùng tu, bảo tồn như thế nào cho hợp lý, bảo đảm tính khoa học mà không lãng phí, dù nguồn kinh phí đó từ ngân sách hay từ "xã hội hóa" cũng đang là vấn đề. Nhiều nơi có hiện tượng dùng nguồn kinh phí "xã hội hóa" cho việc trùng tu, bảo tồn di tích hoặc chỉnh trang không gian văn hóa công cộng (cũng là một loại hình di sản) được tiêu xài "cho hết" nhưng không mang lại kết quả tốt, thậm chí tạo ra sự phản cảm về văn hóa và tâm lý đối với cộng đồng.

Chủ trương và quá trình thực hiện những dự án "Quy hoạch bảo tồn di sản văn hóa" ở từng địa phương, ngoài mục đích bảo vệ di sản văn hóa còn góp phần vào mục tiêu thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao hiểu biết của cộng đồng về ý nghĩa về lịch sử - văn hóa của địa phương.

Ứng xử với di sản là đụng chạm vào sự nhạy cảm của ký ức truyền thống của cộng đồng. Mỗi thời đại đều có cách thích ứng của mình với quá khứ nên việc ứng xử với di sản văn hóa thể hiện thái độ của thế hệ sau đối với lịch sử và văn hóa. Đồng thời và quan trọng hơn, là thể hiện trình độ văn minh trong quản lý xã hội nói chung và di sản văn hóa nói riêng.

Di sản văn hóa cần được coi là "vốn xã hội"

Từ góc độ khoa học và thực tiễn, để có thể hạn chế và tiến tới chấm dứt những ứng xử và hành vi sai lầm, thậm chí là tội ác đối với di sản văn hóa, cần thực hiện một số nguyên tắc khi trùng tu, bảo tồn các di tích lịch sử văn hóa, chỉnh trang những không gian công cộng mang tính lịch sử của địa phương.

Trước hết, cần xác định việc bảo tồn di sản hay chỉnh trang không gian lịch sử - không gian công cộng đều góp phần vào mục tiêu quan trọng nhất của chính quyền các cấp, các địa phương là an dân, an sinh và an cư, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân đặc biệt là đời sống tinh thần. Do đó phải bảo đảm các nguyên tắc: công ích - công khai - công cộng.

- Công ích: Là việc làm công ích từ nguồn ngân sách nhà nước hoặc đóng góp của các doanh nghiệp, của cộng đồng để bảo tồn di sản văn hóa, hướng đến xây dựng không gian văn hóa đa dạng phục vụ cộng đồng, điều tiết lợi ích và sự hưởng thụ văn hóa của mọi tầng lớp dân cư.

- Công khai: Minh bạch về quy hoạch tổng thể, kế hoạch thực hiện, nguồn kinh phí, tham góp của các nhà khoa học, chuyên gia tư vấn... Nguyên tắc này hướng đến sự giám sát của cộng đồng và các cơ quan liên quan, giảm thiểu lãng phí nhân lực, vật lực dù từ nguồn nào, tránh những sai lầm về khoa học.

- Công cộng: bảo đảm chức năng sinh hoạt văn hóa và gắn kết cộng đồng. Tôn trọng và bảo vệ các yếu tố lịch sử - truyền thống. Hướng đến bảo đảm quyền lợi và trách nhiệm và nghĩa vụ của cộng đồng với di sản văn hóa.

Bảo tồn di sản văn hóa gắn liền với việc nâng cao đời sống tinh thần của cộng đồng thông qua việc nâng cao kiến thức và sự hiểu biết cho người dân, phát huy giá trị di sản gắn liền với kinh tế di sản, đưa cộng đồng tham gia và trực tiếp được hưởng lợi từ việc bảo tồn di sản. Bởi vì di sản văn hóa cần được coi là một loại "vốn xã hội", có giá trị văn hóa - tinh thần đồng thời cũng có giá trị kinh tế - vật chất.

Giá trị kinh tế của di sản văn hóa cần nhìn nhận trong một phạm vi rộng, tầm vĩ mô chứ không chỉ là nguồn lợi của một nhóm lợi ích hay một địa phương. "Diện mạo" và trình độ văn minh của mỗi quốc gia, mỗi địa phương chính từ sự phong phú đa dạng của di sản văn hóa chứ không chỉ là những công trình "hiện đại, hoành tráng". Sự giàu có từ tài nguyên văn hóa góp phần cực kỳ quan trọng cho phát triển bền vững chứ không chỉ sự phát triển kinh tế.

Nguyễn Thị Hậu

Nguồn: Người Lao Động