Lịch sử xây dựng lâu đời

Theo tấm bia đang được lưu giữ tại di tích, đình Ngọc Trục xây dựng vào trước năm Cảnh Trị thứ 3 (1665). Di tích tọa lạc trên một khuôn viên rộng, ba mặt bao bọc bởi ao tạo cảnh quan, đồng thời cũng là nơi lưu thủy, tụ phúc, mặt tiền quay hướng tây nam.

Thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, di tích là nơi tổ chức các lớp bình dân học vụ hưởng ứng phong trào diệt giặc đói, diệt giặc dốt và giặc ngoại xâm. Đình cũng là nơi luyện tập của dân quân, du kích địa phương, điểm đóng quân, diễn tập của Đại đội 3 (Quân khu III) trước khi tiến công đánh giặc.

Năm 1962, thực hiện chủ trương “Bài trừ mê tín dị đoan”, ngôi đình bị hạ giải hoàn toàn lấy nguyên vật liệu xây dựng các công trình phúc lợi. Năm 2006, với sự ủng hộ của chính quyền địa phương, sự góp công, góp của của nhân dân trong thôn, con em xa quê, đình Ngọc Trục được khôi phục trên nền xưa, hướng cũ, kiến trúc chữ Đinh (J).

Hệ thống cột cái, cột quân, câu đầu, trụ đấu, xà nách, thượng lương, hoành đều làm bằng bê tông sơn màu giả gỗ, rui bằng gỗ, mái lợp ngói mũi. Hiện nay, tại di tích còn lưu giữ một số cổ vật có giá trị như bia ký, sắc phong, lục bình, mâm bồng... có niên đại vào thời Hậu Lê và thời Nguyễn.

Đình Ngọc Trục được xếp hạng di tích cấp tỉnh vào năm 2018

Sự tích ba vị Thành hoàng

Đình Ngọc Trục thờ ba vị Thành hoàng có tên hiệu là Đô Thiên chi thần, Đại Đô chi thần và Đại Đức chi thần, có công giúp vua Lý Nam Đế đánh giặc Lương xâm lược vào thế kỷ VI.

 Căn cứ vào thần tích, thần sắc làng Ngọc Trục tại Viện Thông tin khoa học xã hội Hà Nội cùng hệ thống bia ký, sắc phong, câu đối, đại tự lưu giữ tại di tích và truyền ngôn trong nhân dân, vào triều Tiền Lý, giặc Lương đem quân sang xâm lược nước ta do viên tướng Tiêu Tư dẫn đầu.

Vua Lý Nam Đế xuất chinh đánh giặc, khi đến đạo Hải Dương, huyện Đa Cẩm, trang Bình Lãng, tổng Ngọc Trục, nay là xã Ngọc Liên, huyện Cẩm Giàng bèn cho quân sĩ dừng lại đóng quân tại đây.

Đêm ấy, nhà vua nằm mộng thấy ba ngài đều bảo vua rằng: “Có giặc nhà Lương đuổi theo, xin giúp nhà vua trừ Lương tặc”. Vua tỉnh dậy, đã thấy tướng giặc Tiêu Tư đuổi theo đến nơi.

Sang ngày hôm sau, ba ngài Đô Thiên, Đại Đô, Đại Đức đã dẫn đầu dân binh giúp vua Lý Nam Đế đánh bại giặc Lương. Khi đất nước thanh bình, các ngài cùng hóa một ngày, tức ngày mồng 9 tháng giêng. Tôn vinh công lao của các ngài, vua Lý Nam Đế truy phong mỹ tự “chi thần” và giao cho các trang thuộc tổng Ngọc Trục lập miếu thờ tự, ngàn năm hương hỏa.

Các triều đại đời sau như nhà Lê, Nguyễn đã ban tặng nhiều sắc phong cho tam vị nhân thần. Triều Nguyễn đời vua Tự Đức 3 năm 1850 sắc phong: “Tự chính đoan túc Đô Thiên, Đại Đô, Đại Đức tối linh đại vương”; đời vua Đồng Khánh 2 năm 1887 sắc phong: “Gia tặng dực bảo trung hưng thượng đẳng chi thần”; đời vua Thành Thái nguyên niên (năm 1889) sắc phong: “Linh phù chi thần”; đời vua Duy Tân 3 (năm 1909) sắc phong: “Gia tặng đoan túc ngưng hậu”; đời vua Khải Định 9 (năm 1924) sắc phong: “Tuy mục thượng đẳng chi thần”.

Tục kết chạ độc đáo

Điểm đặc sắc trong lễ hội đình Ngọc Trục ở xã Ngọc Liên (Cẩm Giàng) là tục kết chạ, thể hiện tinh thần đoàn kết.

Hằng năm, từ ngày 9 - 11 tháng giêng, dân làng Ngọc Trục tổ chức lễ hội truyền thống tưởng nhớ công ơn của ba vị Thành hoàng. Trước Cách mạng Tháng 8.1945, lễ hội diễn ra với quy mô lớn có sự tham gia của 7 làng: Ngọc Trục, Bình Phiên, Ngọc Quyết, Nghĩa Trạch, Tế Bằng, Thu Lãng và Cẩm Trục của tổng Ngọc Trục xưa.

Theo lệ, ngày mồng 9, các đình trong 7 xã phải rước kiệu đến đình Bình Phiên để tham gia hợp tế. Trong lúc tế, dâng rượu, đốt văn tế, nhạc sinh đều phải cử đại diện các làng tham gia. Sau đó, từ đình Bình Phiên các làng sẽ rước kiệu đến một ngôi đình, nếu năm nay đến đình làng Ngọc Quyết, thì năm sau nữa sẽ đến đình làng Tế Bằng, lần lượt như vậy cho đến hết đình của các xã trong tổng, sau đó đoàn rước kiệu quay trở về đình Bình Phiên tế tạ rồi kiệu đình của làng nào rước về đình của làng ấy.

Tục kết chạ giữa các làng trong tổng Ngọc Trục là một nét văn hoá đặc sắc. Tham gia lễ hợp tế tại đình không chỉ có đoàn tế của các xã mà còn có sự tham gia của các vị cao tuổi đại diện toàn thể nhân dân ở các xã, thể hiện tính cộng đồng, tinh thần đoàn kết, gắn bó trong văn hóa làng xã của người Việt.

Để được tham dự hội, ngoài tiêu chuẩn gia đình không có tang, mỗi thành viên trong các đoàn với tư cách đại diện cho nhân dân địa phương phải là những người tiêu biểu, vẹn tròn tài đức, gia đình hoà thuận, có đóng góp cho làng xã. Do đó, trong cả một năm, mọi người đều cố gắng sống tốt, nêu gương thảo hiền, hiếu thuận với gia đình và làng xóm.

Lễ hội bao gồm cả phần lễ và phần hội, phần lễ được tổ chức tại đình. Phần hội tổ chức trên sân đình và các không gian cộng đồng, bao gồm những trò chơi bịt mắt bắt dê, kéo co, bóng chuyền, bóng bàn, giao lưu văn nghệ thôn với thôn Ngọc Kha, Mỹ Vọng, Mỹ Hảo, Cẩm Trục với các tiết mục hát quan họ, hát chèo và những ca khúc mới ca ngợi quê hương, đất nước, Đảng, Bác Hồ... thu hút đông đảo người dân trong thôn, ngoài xã tham gia.

Với những giá trị về lịch sử, văn hóa, khoa học, thẩm mỹ, đình Ngọc Trục đã được xếp hạng di tích cấp tỉnh vào năm 2018.

ĐẶNG THU THƠM