Tại Hưng Yên, xứ sở nhãn lồng có ngôi đình tĩnh mịch nằm ở khu vực trung tâm thành phố Hưng Yên, thờ phụng một danh tướng của Vua Hùng là Cao Sơn Đại Vương, được nhân dân truyền tụng là Thần Vàng.

Đó là đình An Vũ, phường Hiến Nam. Đình An Vũ được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch  xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia và là một trong 16 di tích trong khu Di tích Quốc gia đặc biệt Phố Hiến. 

Đình An Vũ tọa lạc trên một khu đất cao, thoáng, tương truyền là thế đất hình chim Phượng Hoàng với khuôn viên rộng trên 3000m2, mặt tiền quay hướng tây nam. Trước cửa đình là một sân rộng, xung quanh sân trồng nhãn tỏa bóng xum xuê. 

Theo thần phả, Cao Sơn Đại Vương người huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ. Ông là danh tướng thời Vua Hùng Duệ Vương, có công phò giúp Vua Hùng đánh thắng quân Thục xâm lược giành độc lập cho dân tộc. 

Tương truyền, ông khôi ngô tuấn tú, có sức khoẻ hơn người, tự đặt ra các môn võ nghệ, thường dùng tay không bắt cọp như bắt lợn con. Sau khi mất, ông được dân làng An Vũ tôn làm thành hoàng của làng và xây đình để ngàn năm thờ phụng.

Đình An Vũ xây dựng từ thời Lê (năm 1741) và được trùng tu, tôn tạo vào thời Nguyễn (năm 1929). Hiện nay, đình An Vũ còn bảo lưu được nhiều hiện vật, đồ thờ có giá trị như: Tượng Cao Sơn Đại Vương, đỉnh đồng, chuông đồng và đặc biệt là 5 đạo sắc phong thời Nguyễn...

Nhìn bề ngoài, ngôi đình không có gì đặc biệt với hình dáng kiến trúc hình chữ Đinh (giống chữ T), gồm đại bái và hậu cung, quy mô không lớn. Tuy nhiên, khi bước vào bên trong đình, khách đến chiêm bái sẽ ngạc nhiên bởi khác hẳn với kiến trúc bên ngoài, hệ thống cột, kèo, đầu dư đều được làm bằng gỗ, chắc khỏe, chạm trổ công phu, tỉ mỉ các đề tài tứ linh (long, lân, quy, phụng), tứ quý (tùng, cúc, trúc, mai) cách điệu, tinh xảo.

Đình An Vũ được đánh giá là di tích có kiến trúc tổng thể còn tương đối đồng bộ, các mảng chạm khắc trang trí thời Lê đan xen thời Nguyễn mang giá trị văn hóa, mỹ thuật cao. Kiến trúc tổng thể đình An Vũ gồm có toà đại bái 5 gian, hậu cung 3 gian, với các cấu kiện được làm từ vật liệu gỗ. Tòa đại bái 5 gian kiến trúc bộ vì theo kiểu giá chiêng chồng rường, bốn hàng chân cột kết cấu phần mái được bố trí theo kiểu thượng tứ hạ ngũ.

Nổi bật về chạm khắc là gian trung tâm toà đại bái. Ở đây các cấu kiện được chạm khắc với nhiều đề tài dân gian quen thuộc như hoa lá, rồng, phượng. Những cột cái sơn son thếp vàng có vẽ rồng quấn được kê trên những chân tảng bằng đá xanh tạc hình cổ bồng. Cũng tại gian trung tâm này có bức đại tự được chạm khắc hoa lá ghi: “Thánh cung vạn tuế” (Thánh cung muôn năm), cùng đôi câu đối ca ngợi công đức của Cao Sơn Đại Vương:

Muôn đời chăm lo giúp nước an dân, sáng vàng nhật nguyệt

Nghìn thu truyền tụng lòng trung trinh, lẫm liệt rạng với non sông.

Tiếp nối toà Đại bái là ba gian hậu cung, có lối kiến trúc theo kiểu con chồng đấu kê hai hàng chân cột, các khoảng hoành được bố trí theo kiểu thượng tứ hạ ngũ. Các cấu kiện được chạm khắc bởi nhiều đề tài hoa văn cổ truyền Việt như tứ linh, tứ quý... khiến không gian di tích vừa linh thiêng vừa gần gũi, thân thuộc...

 

 

Những kết quả khai quật khảo cổ học trong thời gian qua tại nhiều địa điểm khác nhau ở Hưng Yên đã phát hiện nhiều dấu tích gắn liền với sự phát triển của nơi đây từ thời các Vua Hùng dựng nước tiếp nối tới ngày nay. Đình An Vũ phụng thờ một vị danh tướng của Vua Hùng là một trong những minh chứng sống động cho điều đó. Hơn nữa, nằm trong quần thể di tích Phố Hiến, đình An Vũ còn là một bằng chứng về sự phồn thịnh của Phố Hiến một thời  “tiểu Trang An”.

Hằng năm, vào ngày mồng 10 tháng 3 âm lịch, đúng dịp giỗ Tổ Hùng Vương, nhân dân địa phương tổ chức lễ hội truyền thống để tưởng nhớ công lao vị danh tướng thời Hùng Vương. Đây cũng là dịp tri ân công lao của các bậc tiền nhân đã có công đánh giặc cứu nước, đồng thời ôn lại quá khứ hào hùng của cha ông ta trong buổi đầu đấu tranh dựng nước và giữ nước, cùng ôn lại và tự hào về truyền thống con Lạc cháu Hồng.