Theo "Thần công bi ký", đình Cả Phương Xá thờ Cao Sơn Dại vương, một trong Tam Thánh Tản Viên triều đại Hùng Vương thứ 18, có công cùng Sơn Thánh Tản Viên phò vua giúp nước đánh bại nhà Thục.
Đình Cả Phương Xá, tên ban đầu là Đình Cả Nguyễn Xá, được đại
trùng tu tôn tạo lần đầu tiên năm Cảnh Hưng Canh Dần (1770).
Đình Cả Phương Xá tọa lạc trên một khu đất bằng phẳng tại Na
Viễn xứ, nay thuộc địa phận khu dân cư số 7 xã Phương Xá, huỵện Cẩm Khê, tỉnh
Phú Thọ. Theo "Thần công bi ký", đình Cả Phương Xá thờ Cao Sơn đại
vương, một nhân vật lịch sử thời đại Hùng Vương.
Nội dung bài minh trên chuông chùa Khánh Long cũng có câu:
"Hoa Khê thắng cảnh, Nguyễn Xá danh hương, Khánh Long cổ tự, Chiêu khí
chân linh, Minh đường Giang thị, huyền vũ miếu từ". Đình Cả Phương Xá
chính là ngôi miếu từ ở sau chùa Khánh Long. Ngôi miếu từ này có từ trước năm
1727.
Đình Cả Nguyễn Xá thời Lê kiến trúc theo hình chữ
"Đinh", to rộng, đại bái 5 gian, 6 hàng chân, hai gian dẫn tế rồi đến
hậu cung. Cột kèo xà ... bằng gỗ lát, chò, mít mái lợp lá cọ. Bốn mái hình thuyền,
Đầu cong vút. Thượng điện cao hơn một tầng so với nóc đại bái. Vì đình quá rộng,
lợp tốn nhiều lá, nhất là mái đao cong lá chóng hỏng, mưa bị dột nát. Nên đợt đại
trùng tu năm Bảo Đại Bính Dần quy mô của ngôi đình này được thu nhỏ gọn lại như
ngày nay.
Kiến trúc của đình cả Phương Xá gọn đẹp, có sàn gỗ, mang dấu
tích đặc trưng nhà sàn - nhà ở của người Việt cổ.
Các mảng trang trí kiến trúc rất tinh xảo.
Hai bức bảy Tứ Linh: Long ,ly, quy, phượng chạm lộng, phối hợp
thể hiện các chủ đề: Long cuốn thủy, Phượng đồ thư. Quy phụng thư, Cá chép vượt
vũ môn.
Xà rồng thể hiện chủ đề "Long phượng triều dương",
hai con rồng hai hai con phượng đang bay lướt hướng về mặt trời; kiêm chủ đề
"Long phượng trình tường", rồng bay phượng múa phô điềm lành.
Mười ba bức cốn, thể hiện các chủ đề: Lão long huấn tử, rồng
già đang dạy đàn con cháu bay lượn nô đùa, rồng ổ, mẫu tử đàn rồng con vui đùa
bên rồng mẹ, rồng mây long vân hội ngộ ...
Hai bức cốn vách thể hiện chủ đề Lân mẫu xuất lân nhi, kỳ
lân mẹ hiền từ trông coi hai con đang vờn quả cầu, Lân hí cầu ...
Hệ bẩy chạm hình rồng trườn, mây cụm, lan đằng hóa ly.
Tám bức kìm đục bong đầu rồng hiển hách uy mghi.
Thượng cung bẩy kẻ đều đục chạm vân tản mây bay, lan đằng
hóa ly...
Hiện nay, tại đình Cả Phương Xá còn giữ được 4 trang thần
tích và hai tấm bia "Thần công bi ký" khắc trên hai bức trấn phong
trước đại bái của ngôi đình. Do quan Quang lộc đại phu Lễ bộ thượng thư Đông
các đại học sĩ kiêm quốc tử giám tế tửu tri kinh diên soạn năm Hồng Thuận nhị
niên Canh Ngọ 1510... khắc lên hai bức bình phong tường gạch năm Kỷ Mão
1039 ..,
Đình Cả Phương Xa trước năm 2007.
Bia Thần công bi ký Đình Cả Phương Xá.
Bức cốn ""Lão long huấn tử" Đình Cả Phương Xá.
Bức cốn " Kỳ lân hý cầu" Đình Cả Phương Xá.
Bẩy Tứ linh Đình Cả Phương Xá.
Kiệu bát cống Đình Cả Phưông Xá.
Đình Cả Phương Xá còn giữ được các văn bản khắc trên nóc đại
bái, câu đầu, các lòng xà, đại tự hoành phi, câu đối. Phiên âm dưới đây.:
Nóc đại bái: Bảo Đại Bính Dần niên, cửu nguyệt hưng công, thập
nhất nguyệt Canh Tý, Sơ lục nhật Quý Dậu, hoàng đạo thời, thụ trụ ốc lương đại
cát.
Câu đầu: Cảnh Hưng Canh Dần tạo. Bảo Đại Bính Dần tu.
Lòng xà:
Hướng tích Canh Dần niên, Giáp Thân nguyệt, Tân Mùi nhật, Mậu
Tuất thời tạo cử trụ lương. Quý Tỵ niên Bính Thìn nguyệt, thập bát nhật Đinh Sửu,
Ất Tỵ thời thụ trụ thượng lương. Ất Tỵ niên lương nguyệt nhật thời tịnh nhân tu
bổ hoành lương nhất khoản đại cát.
Thiệu Trị ngũ niên, tuế thứ Ất Tỵ, Quý Mùi nguyệt, Bính Thân
nhật, Tỵ thời khởi công tu tạo thượng cung, chính nguyệt thập tam nhật Tân Mùi
Tỵ thời thụ trụ thượng lương đại cát.
Đại tự: Tối linh từ.
Hoành phi: Phương Lưu thiên cổ.
Câu đối:
Xuân kỳ thu báo đồng chiêm ngưỡng. Lão nhưỡng đồng dao lạc
thái hòa.
Hưng khởi tạo đình đường lịch đại bao phong thánh đức nguy
nguy tiêu việt. Đại trùng tu miếu vũ thiên thu vĩnh tôn thần công hách hách hậu
ngô.
Theo Thần công bi ký đình Cả Phương Xá thờ Cao Sơn Đại
Vương.
Mỹ tự được gia phong:
Cao Sơn hiển ứng hộ quốc hựu dân dực vận phù tộ phổ hóa chí
nhân cương nghị quả đoán thông minh nhân trí tối linh chính trực hiệu thiệu phù
chân đông tỉnh trác vĩ thượng đẳng dực bảo trung hưng đại vương.
Thổ địa chính thần bảo dân trợ thuận hùng tài vĩ lược anh duệ
thụ văn tuyên uy đại lược hoằng thi quảng chí bác duệ đôn ngưng dực bảo trung
hưng đại vương.
Tràng cả minh tự diễn khánh hồng ân linh thông cảm ứng thông
triết huy du tuấn dự hách trạc đại vương
Các kỳ lễ tiết chính
Xuân tế Đại kỳ phúc, 15 tháng 3 âm lịch chính tịch.
Đông tế sự thần 11 tháng 11 âm lịch chính tịch.
Các kỳ lễ tiết khác theo phong tục cổ truyền dân tộc
như:
Sóc - mồng 1, vọng
ngày rằm hàng tháng.
Trừ tịch ngày 30 tết.
Giao thừa 0 giờ ngày mồng 1 tháng giêng.
Nguyên đán ngày mồng 1 tết.
Khai hạ mồng 7 tháng giêng.
Thượng nguyên, nguyên tiêu rằm tháng giêng.
Trọng xuân ngày đinh tháng 2.
Thanh minh, hàn thực mồng 3 tháng 3.
Đoan ngọ mồng 5 tháng 5.
Trung nguyên rằm tháng 7.
Trung thu rằm tháng 8.
Trọng thu ngày đinh tháng 8.
Trùng cửu mồng 9 tháng 9.
Song thập mồng 10 tháng 10.
Hạ nguyên 15 tháng chạp.
Lạp tiết trung tuần hoặc hạ tuần tháng chạp.
Lễ Táo thần 23 tháng chạp.