Đình Cát Đằng xã Yên Tiến huyện Ý Yên nằm cách trung tâm huyện Ý Yên 4 km về phía nam. Tại đây còn lưu giữ được nhiều cổ vật, cổ thư và phong tục hội hè của một làng nghề sơn mài truyền thống.

Cũng như một số di tích thuộc phường Quán Đổ xưa (nay là một số thôn thuộc xã Yên Tiến, Yên Khang), đình Cát Đằng là di tích thờ hai anh em Đinh Đức Đạt và Đinh Đức Thông, những người con quê hương đã có công phù giúp Đinh Bộ Lĩnh dẹp tan sứ quân Phạm Bạch Hổ đã từng chiếm cứ nơi đây.

Ngoài ra đình Cát Đằng còn là di tích thờ ông tổ nghề sơn mài là Ngô Đức Dũng. Cuốn ngọc phả do Đông các đại học sĩ Nguyễn Bính soạn năm Hồng Phúc thứ nhất (1572) cho biết Ngô Đức Dũng là người có quê gốc ở Cát Đằng. Năm 1390, dưới triều vua Trần Thuận Tông, Ngô Đức Dũng đã từng được bổ nhiệm là Tri huyện huyện Từ Sơn, lộ Bắc Giang (nay là Từ Sơn - Bắc Ninh), còn em trai ông là Ngô Ân Ba giữ chức Đô đầu trong huyện.

Sau này, khi tuổi cao sức yếu, hai anh em Ngô Đức Dũng, Ngô Ân Ba trở về quê hương sinh sống đã đem nghề sơn mài nơi đất Bắc truyền dạy cho nhân dân Cát Đằng. Sau khi hai anh em mất, nhân dân tôn làm tổ làng nghề, lập ban thờ để tri ân công đức đúng như câu đối do Hàn lâm viện học sĩ Đinh Phúc Thông viết tại đền năm Hồng Đức thứ nhất (1498):

Nam châu sinh tu hương dân, vạn thế công danh hách trạc

 Bắc địa truyền lai thủ nghệ, thiên thu đức trạch uông dương.

(Nam châu sinh tu dân làng, vạn đời sống danh hiển hách

Đất bắc truyền lại nghề sơn, ngàn năm ơn đức mênh mông)

Nghề sơn mài ở thôn Cát Đằng xã Yên Tiến huyện Ý Yên được khởi nghiệp từ thời Trần đến thời Lê, thời Nguyễn mới thực sự phát triển. Bởi vậy khi vào tiết khánh hạ các thợ giỏi trong làng được vua vời vào kinh đô để thi tay nghề, nếu ai được nhất vua phong chức và ở lại cung làm chức giáo đầu.

Đặc biệt thời Lê - Trịnh có ông Đinh Quốc Thành được vua Lê Thần Tông ban tặng chức: Đan Thanh công tượng đội trưởng. Triều Nguyễn có Ngô Văn Đổng được hàm Cửu phẩm văn gia, ông Đinh Tư Lâm được vua Minh Trị (Nhật Bản) cho làm quản giám xưởng sơn Điền Châu và lấy vợ ở đó.

Mỗi khi đến ngày lễ hội làng có nghi thức tế tổ nghề là dịp để mọi người ôn cố tri tân, các cụ già kể cho con cháu nghe những truyền thuyết về tổ nghề. Những cổ vật quý tại đình như câu đối, đại tự, cửa võng, nhang án... đều là sản phẩm được những bàn tay tài hoa của các nghệ nhân làng nghề làm ra cũng là để tỏ lòng thành kính với các tổ nghề sơn mài và những người có công dựng làng giữ nước.

Cát Đằng là quê hương có truyền thống đấu tranh anh dũng. Trong thời kỳ chống Pháp đình làng là địa điểm luyện tập võ nghệ, rèn gươm giáo để sẵn sàng chống địch. Đặc biệt, đình Cát Đằng cùng với số nhà 7 phố Bến Ngự thành phố Nam Định trong những năm 1926 -1927 là nơi tụ hội liên lạc để tập trung đưa thanh niên sang Quảng Châu (Trung Quốc) dự các lớp huấn luyện của Nguyễn Ái Quốc, sau này trở về lãnh đạo phong trào cách mạng Việt Nam.

Đình Cát Đằng nằm trong khuôn viên có diện tích 3.887m2 quay hướng đông nam. Ngôi đình tuy đã tu sửa nhiều lần nhưng vẫn bảo lưu được đường nét phong cách cổ truyền của dân tộc. Phía trước đình có hệ thống nghi môn cột lớn và hai nhà bia làm theo kiểu chồng diêm hai tầng mái giả ngói ống.

 

 

 

Các đao góc uốn cong xung quanh trang trí đề tài tứ linh, tứ quý và nhiều họa tiết truyền thống. Từ hệ thống nghi môn vào tòa tiền đường là một sân rộng, lát gạch phẳng phiu. Ngôi đình được xây theo kiểu "tiền chữ nhất, hậu chữ đinh" gồm có ba tòa.

Tòa tiền đường rộng 5 gian làm theo kiểu chồng diêm tám mái, đao góc uốn cong theo đúng phong cách dân tộc. Nâng đỡ hệ thống mái là bốn hàng cột gồm 24 chiếc bằng gỗ lim. Cột cái có đường kính 30cm, cột quân có đường kính 20cm tất cả đều được sơn bằng sơn ta và đặt trên chân tảng đá thắt cổ bổng. Hệ thống cửa bức bàn bằng gỗ lim chắc chắn.

Tòa trung đường gồm 5 gian cũng được thiết kế theo phong cách truyền thống. Bộ khung bằng gỗ lim, mái lợp ngói nam. Gian chính giữa treo bức cửa võng bằng gỗ vàng tâm chạm họa tiết tứ linh, tứ quý sơn son thếp vàng mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn thế kỷ XIX.

Hai gian bên mỗi bên treo một bức phù điêu bằng gỗ chạm bong cảnh long vân khánh hội. Đây là hai bức phù điêu mang phong cách nghệ thuật của thời Hậu Lê thế kỷ XVII-XVIII.

Sau cùng là tòa cung cấm ba gian được làm theo phong cách truyền thống, tường xây gạch thất, mái lợp ngói nam. Trong cung có cỗ khám thờ lớn đặt tượng vua Đinh chất liệu bằng đồng. Ngoài vẻ đẹp và quy mô về kiến trúc, đình Cát Đằng còn lưu giữ được nhiều cổ vật cổ thư có giá trị.

 

Đó là 5 đạo sắc phong có niên đại từ thời vua Lê Vĩnh Tộ (1619-1628) đến thời vua Nguyễn Khải Định (1916-1925) cùng nhiều câu đối đại tự. Đây là những tư liệu quý giúp cho việc nghiên cứu mảnh đất có bề dày truyền thống nghề sơn mài tại Ý Yên.

Theo: Di tích lịch sử - Văn hóa tỉnh Nam Định

Nguồn: Báo Nam Định

Ths Nguyễn Thy Ngà