Cung Sơn có tên nôm là làng Me, xưa kia thuộc xã Trạch Mỹ Lộc, tổng Tường Phiêu, huyện Tùng Thiện, tỉnh Sơn Tây (cũ), hiện nay thuộc xã Tích Giang, huyện Phúc Thọ, TP Hà Nội. Xã Tích Giang có diện tích tự nhiên 640 ha, dân số 2.398 hộ với 8.765 nhân khẩu, phân bố cư trú không đồng đều ở 12 cụm dân cư.

Đình Cung Sơn nhìn từ sới vật. Ảnh ©NCCong 2021

Ngày 26/4/1946, xã Tích Giang được hợp thành từ 2 làng Tường Phiêu và Cung Sơn. Địa giới phía đông nam giáp xã Trạch Mỹ Lộc, phía đông bắc giáp xã Thọ Lộc, cùng thuộc huyện Phúc Thọ. Phía bắc, tây bắc, tây nam và nam của xã lần lượt tiếp giáp bốn phường của thị xã Sơn Tây là: Viên Sơn, Quang Trung, Trung Hưng, Trung Sơn Trầm.

Tiền tế đình Cung Sơn. Ảnh ©NCCong 2021

Sông Tích chảy từ thị xã Sơn Tây ngang qua phía nam xã Tích Giang để sang huyện Thạch Thất. Dọc theo ranh giới phía đông bắc của xã là đường quốc lộ QL32. Ngày nay, nghề trồng cây cảnh và hoa (đặc biệt hoa lan, hoa hồng, hoa ly, hoa đồng tiền), đã trở thành một mũi nhọn phát triển kinh tế nông nghiệp của Tích Giang vốn là một xã thuần nông, trước đây chỉ chuyên canh lúa nước.

Lược sử di tích

Đình Cung Sơn được lập từ thế kỷ XVII, thời Lê Trung hưng. Đình thờ Tản Viên sơn thánh và hai vị thành hoàng khác là Minh An Vương, Minh Định Vương. Gần giống như truyền thuyết bên làng Tường Phiêu, thần tích kể rằng thánh Tản Viên đã dạy dân làng đánh cá bằng cách rập sào gây tiếng động xua cá vào lưới. Minh An Vương và Minh Định Vương là những người đầu tiên học được và truyền lại cho nhân dân địa phương.

Năm 1993, chùa và đình Cung Sơn đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng là Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia.

Kiến trúc

Theo các cụ già người địa phương kể lại, xưa kia quy mô của đình Cung Sơn khá đồ sộ, cổng nhìn ra ao đình, ở giữa ao có đắp một gò nổi làm sới vật. Sau nhiều lần trùng tu, sửa chữa, ngôi đình hiện nay vẫn quay mặt về phía tây nam ra sới vật, hai bên hông và trước cổng là đường làng. Trong khuôn viên không còn cây to, xung quanh có tường bao, phía đông trổ cửa ngách. Phía tây đình là một ao hình vuông và có diện tích khá lớn.

Từ đường làng, du khách đi qua cổng xây kiểu nghi môn với các trụ biểu thân đắp câu đối chữ Hán là đến sân gạch với hai dãy tả hữu vu đối xứng nhau. Cuối sân là toà tiền tế rộng 5 gian để trống không có tường, trừ các trụ gạch ở 4 góc, 4 hàng cột tròn đỡ lấy 4 mái chảy có các đầu đao cong cong, bờ nóc đắp các hình linh thú. Song song với tiền tế là hậu cung 3 gian, làm thành hình “chữ Nhị”. Phía sau đình có sân rộng và một cái giếng sâu với dấu vết khai thác đá ong rất rõ.

Đình có bố cục kiểu chữ Nhất (一), kết cấu theo hình thức 4 hàng cột chân gỗ với vì nóc kiểu chồng rường. Nội thất gian giữa thờ Tản Viên, 2 gian bên thờ Minh An Vương và Minh Định Vương. Đình có một số di vật đáng chú ý: một bát hương cổ bằng đất nung cao 38cm, đường kính miệng 28cm, đắp nổi rồng chầu mặt nguyệt. Trong đình có một cỗ long ngai chạm nổi rồng với râu tóc hình đao mác, là dấu ấn nghệ thuật thời Lê, nhưng đã bị tàn phá và được nhân dân tu bổ lại những năm cuối thế kỷ XX.

Di sản văn hóa

Lễ hội đình làng được tổ chức trong 3 ngày liền từ mồng 4 đến 6 tháng Hai âm lịch hàng năm. Trước kia có lệ làng thả cá thờ vào mồng 4 tháng Hai là ngày Tản Viên sơn thánh dạy dân làng đánh cá bằng cách rập sào. Lệ đó đã được tiền nhân khắc ghi vào bia đá. Lễ hội ngày nay bên cạnh việc tổ chức đánh cá tại ao đình và làm lễ tế thánh long trọng, còn có các trò chơi dân gian diễn ra theo truyền thống.

Giếng đá ong sau đình Cung Sơn. Ảnh ©NCCong 2021

Trong đình Cung Sơn không còn lưu giữ được nhiều hiện vật ngoài mấy thứ quý giá như: 01 bát hương cổ bằng đất nung đắp nổi hình lưỡng long triều nguyệt và 01 cỗ long ngai chạm rồng mang đậm nét của nghệ thuật trang trí thời Lê Trung hưng.

Đình có bố cục kiểu chữ Nhất (一), kết cấu theo hình thức 4 hàng cột chân gỗ với vì nóc kiểu chồng rường. Nội thất gian giữa thờ Tản Viên, 2 gian bên thờ Minh An Vương và Minh Định Vương. Đình có một số di vật đáng chú ý: một bát hương cổ bằng đất nung cao 38cm, đường kính miệng 28cm, đắp nổi rồng chầu mặt nguyệt. Trong đình có một cỗ long ngai chạm nổi rồng với râu tóc hình đao mác, là dấu ấn nghệ thuật thời Lê, nhưng đã bị tàn phá và được nhân dân tu bổ lại những năm cuối thế kỷ XX.

Lễ hội được tổ chức vào ngày 4  đến mồng 6 tháng 2 âm lịch hàng năm. Hội có tổ chức đánh cá tại ao đình và lễ tế thánh long trọng, giữ gìn nét đẹp văn hóa của lễ hội truyền thống.