Đình Mai Sưu, xã Trường Sơn thờ 3 vị Thành hoàng là: Nhân Vương Thái sư Đại Vương; Thập Vương thái lang Đại Vương và Cao Sơn Đại Vương- những người đã có nhiều công lao chống giặc ngoại xâm bảo vệ quê hương.
Để biết ơn các vị thành hoàng, nhân dân xã Trường Sơn đã xây
dựng ngôi Đình làm nơi thờ phụng, hằng năm vào ngày 10 tháng 3 âm lịch, nhân
dân địa phương lại tổ chức lễ hội dâng hương tưởng nhớ các thành hoàng, cũng
như tổ chức các hoạt động văn hóa truyền thống.
Bắc Giang là nơi lưu giữ nhiều lợi ích văn hoá Phật giáo
Trúc Lâm Yên Tử. Ở đây xuất hiện nhiều di tích, địa danh gắn với tục thờ Phật
hoàng Trần Nhân Tông. Ngoài Khu di tích lịch sử Yên Tử, chùa Vĩnh Nghiêm còn tồn
tại nhiều hạ tầng tôn giáo, tín ngưỡng thờ Phật hoàng như chùa Bảo An, xã Cương
Sơn (Lục Nam), đình Đông Loan, xã Lãng Sơn (Yên Dũng)… và bên sườn Tây Yên Tử
xuất hiện ngôi đình cổ Mai Sưu thuộc xã Trường Sơn, huyện Lục Nam cũng thờ Phật
hoàng.
Đình Mai Sưu.
Thần tích, Thần sắc làng Mai Sưu tàng trữ tại Viện Thông tin
Khoa học xã hội Việt Nam cho biết, đình Mai Sưu thờ 3 vị Thành hoàng: Nhân
vương Thái Sư đại vương, Thập vương Thái Lang đại vương và Cao Sơn đại vương.
Theo người cao niên địa phương, xưa nay nhân dân vẫn thờ Trần
Nhân Tông theo lệ cũ, còn theo sự tích hai ngài Nhân vương Thái Sư đại vương,
Thập vương Thái Lang đại vương đều hiển thánh về đời nhà Trần. Trong bản văn
cúng đình Mai Sưu xuất hiện thỉnh tới Phật hoàng Trần Nhân Tông. Không chỉ đình
Mai Sưu mà hai cửa nghè ở vùng đất này đều thờ Phật hoàng.
Trần Nhân Tông là vị vua thứ ba nhà Trần, người sáng lập Thiền
phái Trúc Lâm. Ông là Thái tử Khâm, con trưởng của Vua Trần Thánh Tông và Hoàng
thái hậu Nguyên Thánh. Trần Nhân Tông lên ngôi năm 1278, thời kỳ ngoại xâm thường
xuyên đe doạ, ông cùng Thượng hoàng mở hội nghị Bình Than, tiếp sau đó mở hội
nghị Diên Hồng thống nhất ý chí đánh giặc cứu nước.
Trong kháng chiến chống quân Nguyên Mông, ông thường xuất hiện
ở bộ lãnh đạo và từng tham gia trận Bạch Đằng nổi tiếng. Năm 1293, ông nhường
ngôi cho con là Trần Anh Tông và lên làm Thái Thượng hoàng, đi chu du các nơi
trong nước, thắt chặt quan hệ hoà hiếu với Chăm Pa, tương hỗ người dân. Sau đó
ông xuất gia đi tu ở núi Yên Tử, xây dựng phái Trúc Lâm, xây dựng chùa Vĩnh
Nghiêm ở Trí Yên, Yên Dũng.
Địa danh Mai Sưu (Lục Nam) là một trong những nơi ghi nhớ
công ơn của vị vua, Phật hoàng anh minh, đức độ. Nhiều làng xã trong vùng xây dựng
đình, chùa để tôn thờ Phật hoàng. Ngôi đình Mai Sưu nằm sát bên trục đường 293
đi Tây Yên Tử. Người dân địa phương còn gọi đó là đình Cháy để ghi nhớ tội ác của
thực dân Pháp khi chúng mở cuộc tàn sát tại Mai Sưu ngày 15/10/1948.
Đình Mai Sưu được xây dựng từ thời Lê thế kỷ XVIII, ngôi
đình xưa to rộng, bề thế kiến trúc kiểu chữ nhị gồm 2 toà tiền tế và đại đình.
Các cấu kiện kiến trúc dựng được làm bằng gỗ lim, chạm khắc đẹp. Năm 1948 thực
dân Pháp càn quét ném bom huỷ diệt đốt cháy đình.
Năm 2011, nhân dân địa phương tôn tạo lại ngôi đình khang
trang tố hảo. Hiện nay đình Mai Sưu xuất hiện bình đồ kiến trúc kiểu chữ đinh gồm
3 gian 2 chái toà tiền đình nối 2 gian toà hậu cung, links khung vì mái trọn vẹn
được làm bằng gỗ lim chắc khoẻ.
Trong đình lúc này bảo lưu được một tấm bia đá và chân tảng
kê cột đình cũ. Tấm bia đá tuy đã trở nên mờ mòn nhiều, nhưng căn cứ vào kiểu dáng
và nội dung những dòng chữ Hán còn sót lại cho thấy thêm đó là tấm bia ghi công
đức được soạn khắc ở thời Nguyễn (thế kỷ XIX). Đình Mai Sưu là nơi ghi dấu nhiều
sự kiện lịch sử hào hùng trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.
Đình Mai Sưu còn là căn cứ địa của đệ tứ chiến khu Đông Triều-
Hồng Quảng. Đây là địa điểm tổ chức các cuộc họp của cán bộ Việt Minh về chỉ đạo
kháng chiến chống Pháp.
Đây cũng là nơi thành lập đội tự vệ đi phá kho thóc của Nhật
chia cho nhân dân và nuôi bộ đội khu Mậu Lương…
Ngôi đình là cở sở cách mạng, trạm công cộng chuyển cán bộ
cách mạng cho Đông Triều. Theo lịch sử hào hùng địa phương ghi lại: Ngày
17/10/1948, giặc Pháp sử dụng không quân và bộ binh từ bốn phía vây hãm Trường
Sơn nhằm tiêu diệt những đơn vị cách mạng của ta đang đứng chân ở đây, chúng đốt
đình làng Mai Sưu, đốt nhà cửa, bắn giết nhiều người dân vô tội.
Ngày 27/12/2016, chủ tịch UBND tỉnh Bắc Giang ký quyết định
công nhận Đình Mai Sưu là di tích cấp tỉnh. Đây là cơ sở pháp lý, tạo điều kiện
cho việc bảo tồn, phát huy giá trị của di tích và là niềm tự hào của nhân dân
xã Trường Sơn.
Ngày 10 tháng 3 Âm lịch
là hội lệ truyền thống lâu đời ở địa phương để tưởng nhớ đức vua Trần Nhân Tông
và các vị Thành hoàng đã xuất hiện công với nước. Tiệc tùng, lễ hội xuất hiện
nhiều nghi lễ, vui chơi dân gian mang đậm bản sắc văn hoá dân tộc nối sát với
truyền thống lâu đời phong tục địa phương như lễ rước kiệu từ nghè Lầm về đình
làng, lễ tế, các vui chơi đấu vật, chọi gà, đánh cờ, chơi đu.