Trải qua thăng trầm của lịch sử, đình Phạm Xá ở xã Ngô Quyền (Thanh Miện, Hải Dương) đến nay vẫn còn lưu giữ được nét cổ kính với nhiều hiện vật cổ giá trị.

 

 

 

Đình Phạm Xá có kiến trúc kiểu chữ nhị

Thần tích về Ngũ vị Thành hoàng làng

Căn cứ theo thần tích do Hàn lâm viện Đông các đại học sĩ Nguyễn Bính phụng soạn năm Hồng Phúc nguyên niên (1572), Lý trưởng xã Phạm Xá phụng sao ngày 1 tháng 11 năm Duy Tân thứ 2 (1908) tại di tích, thời Hùng Vương thứ 6, ở xã Dị Sử, phủ Thiên Trường, xứ Nam Định có người họ Trần gia cảnh giàu có nhưng muộn đường con cái. Hai ông bà đi lễ cầu tự tại chùa Yên Tử, khi trở về qua trang Phạm Xá, xứ Hải Dương thì ở lại nơi đây sinh sống. Sau đó, ông bà sinh được 4 người con trai đặt tên là Nghiêm, Trụ, Đức và Cao. Lớn lên cả 4 anh em đều giỏi cả văn lẫn võ.

Thời gian này, thiên hạ chẳng may gặp nạn đại hồng thủy, nhân dân lâm vào cảnh đói khát bệnh dịch. 4 anh em cho lập cung sở tại bến Phạm Xá để chỉ đạo đắp đê ngăn chặn nước lũ, bảo vệ an toàn tính mạng và tài sản cho nhân dân. Cảm phục tài năng, vua Hùng ban thưởng cho 4 anh em và mời ra làm quan trong triều nhưng các ngài đều từ chối, xin ở lại quê nhà.

Năm đó, trong trang Phạm Xá có gia đình họ Lê húy là Tuyên Công có một người con gái tên gọi Quý Hoa tuổi vừa 16 xinh đẹp, nết na nhưng không biết nói, người anh cả (Nghiêm công) nghe tiếng động lòng bèn cho mời Quý Hoa đến. Khi gặp bỗng nhiên Quý Hoa lại nói được. Hai người kết duyên chồng vợ.

Bấy giờ, giặc Ân tiến quân sang xâm lược do tướng giặc Thạch Linh dẫn đầu sang xâm lược nước ta. Nhà vua triệu bốn anh em ra nhập đại quân của triều đình đi đánh giặc, các ông đã chiến đấu anh dũng, giết nhiều giặc, chém đầu được tướng giặc.

Dẹp giặc xong, bốn anh em đi thuyền về đến bến Phạm Xá và gặp Quý Hoa thì tự nhiên tất cả cùng hóa (mất).

Nhân dân trang Phạm Xá làm sớ tâu lên triều đình. Nhà vua thương tiếc người tài, truy phong 5 vị là: Thủ chính cư sĩ hiển ưng uy linh hộ quốc cứu dân pháp Nghiêm Đại vương; Ngọc phi hoàng bà hồ thanh phái quốc giang hà nam động đằng vân giá vũ Quý phụ Đại vương; Cao hoàng đô đại phượng trục trấn quốc chiêu khánh hùng uy phù quốc tế thế thượng Trụ Đại vương; Càn nam hách hách, trấn thủ nam phương, bảo quốc trấn Đức Đại vương và Cai gia uy linh, thần vũ đại lược hùng tài trí dũng Đại vương; truyền cho nhân dân nơi đây lập đền thờ cúng, tôn làm thành hoàng.

Trong đình còn lưu giữ nhiều cổ vật như ngai thờ 5 vị thành hoàng tại hậu cung 

Đình Phạm Xá xây dựng ở trung tâm của làng trên một khu đất cao, thoáng rộng, mặt hướng tây nam.

Các cụ cao niên tại địa phương kể lại, ngôi đình không chỉ thờ thành hoàng mà còn là nơi gắn liền với nhiều sự kiện lịch sử quan trọng của địa phương. Trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, di tích được sử dụng làm lớp học cho học sinh bậc tiểu học. Đồng chí Phạm Thế Duyệt, nguyên Ủy viên Thường vụ, Thường trực Bộ Chính trị, nguyên Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, người con quê hương Ngô Quyền từng theo học lớp nhì tại đây. Lớp học do thầy giáo Trần Sĩ Tịnh quê ở thôn Lương Đường, xã Thúc Kháng, huyện Bình Giang dạy.

Từ năm 1950 - 1951, giặc Pháp tiến hành nhiều cuộc càn quét, lôi kéo lực lượng phản động lập Tề hòng phá hoại kháng chiến tại huyện Thanh Miện. Trong thời kỳ này xã Ngô Quyền đã cho đào hầm bí mật tại hậu cung đình để bảo vệ cán bộ và chỉ đạo kháng chiến.

Năm 1952, thực hiện “Tiêu thổ kháng chiến”, chính quyền địa phương đã cho giải hạ 5 gian đại bái và 2 gian trung đình, ngăn chặn quân Pháp chiếm đóng nên đình cũ chỉ còn lại 3 gian hậu cung. Chất liệu công trình bằng gỗ lim, tường xây gạch chỉ.

Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, hai bên đầu hồi hậu cung đình, địa phương xây dựng 2 dãy nhà làm kho thóc và kho đạm phục vụ sản xuất.

Năm 1971, xã Ngô Quyền bị ngập lụt, nền hậu cung bị lún sụt nặng. Ngay sau đó địa phương đã huy động công đức tu sửa lại.

Sau nhiều thăng trầm của lịch sử, đình Phạm Xá hiện nay có kiến trúc kiểu chữ nhị và vẫn bảo lưu được kiến trúc gỗ lim của tòa hậu cung nguyên vẹn. Trong đình còn lưu giữ 27 cổ vật chất liệu gỗ, gốm và giấy gồm 1 bộ thần phả, 1 bộ ván in khắc gỗ chữ Hán về duệ hiệu của các thành hoàng, 5 cỗ ngai, 8 sắc phong và nhiều đồ thờ tự giá trị đều có niên đại vào thời Nguyễn.

Người dân thôn Phạm Xá cho biết rất tự hào khi địa phương còn lưu giữ được nhiều cổ vật có giá trị, đặc biệt là 8 đạo sắc phong quý do vua ban cho 5 vị thành hoàng của làng dưới các triều vua. Những sắc phong này được người dân nơi đây giữ gìn, bảo quản nguyên vẹn, nét chữ và triện vua ban còn sắc nét.

Để tưởng nhớ công lao của các vị thần, dân làng lấy ngày 10/2 âm lịch hàng năm để tổ chức lễ hội truyền thống. Đây là dịp để người dân địa phương cũng như con em xa quê tỏ lòng tri ân, tưởng nhớ tới công lao của các thế hệ cha ông đã có công giúp dân, giúp nước.

Tháng 1 năm 2015, đình Phạm Xá được UBND tỉnh công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh.