Đình làng Phù Sa thờ công chúa Phù Dung con gái vua Đinh Tiên Hoàng và Phò mã Trương Quán Sơn con trai của đại thần Trương Ma Ni, có công đánh giặc Tống xâm lược triều Tiền Lê, được ban thực ấp ở Sơn Tây.
Đình thuộc thôn Phù Sa, phường Viên Sơn, thị xã Sơn Tây. Dựa
theo cuốn thần phả và 11 đạo sắc phong được lưu giữ tại đình cùng truyền thuyết
của nhân dân lưu truyền, đình thờ Phò mã (con rể) cùng con gái (Công chúa) của
Vua Đinh Tiên Hoàng và thờ vọng Đức Thánh Tản Viên.
Tương truyền, Phò mã có tên là Quán Sơn, sinh ngày 1 tháng 5
âm lịch, dáng người khôi ngô, tuấn tú, tài năng, đức độ, tinh thông cả âm nhạc,
có khí phách của người anh hùng. Chàng được Vua Đinh kén làm Phò mã, sánh vai
cùng Công chúa Phù Dung. Phò mã từng được vua cha phong chức Trấn thủ tứ thành,
có công giúp nước chống quân Tống xâm lược.
Khi đất nước thanh bình, ông cùng Công chúa về đất Phù Sa
chiêu dân lập ấp, cấp cho dân ruộng vườn, dạy dân làng nghề trồng dâu nuôi tằm,
dệt vải. Ông mất ngày 15 tháng 8 âm lịch. Công chúa vì buồn rầu cũng qua đời
vào ngày 20 tháng 8. Mọi người trong vùng đã cử hành tang lễ và lập miếu phụng
thờ.
Xưa kia, đình Lớn và đình Thượng cách đó vài trăm mét là hai
nơi thờ. Đình Lớn có kết cấu kiến trúc rộng gồm một số hạng mục như: 2 dãy nhà
cầu có vị trí công năng giống như 2 dãy nhà tả hữu mạc, hệ thống cột trụ lớn,
tường bao. Trong đình có sập sàn bằng gỗ, hai bên có 2 bể nước to dành cho mọi
người rửa sạch chân, tay trước khi lên sàn. Ngày nay, đình Lớn không còn, chỉ
còn tồn tại ở vị trí cũ đôi cột trụ lớn và cây đa cổ, nơi thờ Mẫu và Quan Vũ mới
được phục dựng lại.
Đình Thượng ngày nay được coi là nơi lưu giữ các di vật quý
như: 3 hương án lớn, 4 tấm bia, 11 đạo sắc phong, 2 đỉnh đồng, 6 bao kiếm, bộ
bát bửu, đôi rồng nhỏ bằng đồng quý, các chi tiết hoa văn tinh xảo tượng trưng
cho các linh vật, tứ quý được chạm khắc trong đình.
Ngày hội của đình diễn ra từ 14 đến ngày 19 tháng Giêng âm lịch.
Dân làng rước ngai Phò mã và Công chúa lên tế ở đình Lớn. Ngày mất của Công
chúa và Phò mã, họ tổ chức lễ tế thập bái (tế nhỏ), còn ngày hội là lễ tế đăng,
có quy mô lớn. Trong khuôn viên của đình Thượng hiện có đôi cây mộc, có niên đại
hàng trăm tuổi, dịp cuối đông, đầu xuân nở hoa trắng toả hương thơm ngát.
Đình Phù Sa - phường Viên Sơn từng vinh dự được đón Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm và làm việc.
Ngày 13/10/1954, Chủ tịch Hồ Chí Minh, Trung ương Đảng, Chính phủ đã họp và làm việc tại đình Phù Sa, phường Viên Sơn. Tại đây, Bác Hồ chủ trì phiên họp Hội đồng Chính phủ, nghe đồng chí Phạm Văn Đồng báo cáo về tình hình hội nghị Giơnever và bàn về chương trình, những công tác quan trọng chuẩn bị tiếp quản Thủ đô Hà Nội.
Địa chỉ Đỏ - Đình Phù Sa Viễn Sơn, thị xã Sơn Tây
Với những giá trị văn hoá lịch sử, đình Phù Sa đã được Nhà
nước xếp hạng ngày 6 - 11 - 1996. Đình luôn được chính quyền, nhân dân địa
phương chăm lo, bảo vệ. Ban Di tích đình được dân làng bầu ra có nhiệm vụ trông
coi, gìn giữ, bảo quản di tích và các di vật, tiền công đức.Vào dịp lễ hội, các
hoạt động được chính quyền cùng nhân dân tổ chức chu đáo, trang nghiêm, thể hiện
lòng thành kính, truyền thống đạo lý uống nước nhớ nguồn.