Đình Quan Lạn, xã Quan Lạn, huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh thờ phụng vua Lý Anh Tông đã có công thành lập huyện đảo Vân Đồn và danh tướng Trần Khánh Dư cùng 3 anh em tùy tướng Phạm Tư đánh bại đoàn chiến thuyền của quân Nguyên Mông.
Niềm tự hào của người dân đảo Quan Lạn
Đình Quan Lạn tọa lạc trên bến Đình - bến thuyền trung tâm
xã đảo Quan Lạn thuộc huyện đảo Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh, cách Cẩm Phả khoảng
35km. Ngôi đình xây dựng lần đầu tiên vào Thời Hậu Lê (thế kỷ XVII) trên bến
Cái Làng. Đây vốn là trung tâm của thương cảng cổ Vân Đồn. Sau đó đình được di
chuyển về thôn Nam.
Dưới Thời Nguyễn vào năm Thành Thái thứ 12 ngôi đình một lần
nữa được di chuyển về xây dựng lại tại thôn Đoài như hiện nay và được đặt tên
là đình Quan Lạn 2. Vị trí tọa lạc của ngôi đình khi đó được các tiền nhân lựa
chọn được cho là vô cùng đắc địa: đình có hướng Tây, xoay mặt ra biển.
Phía trước đình Quan Lạn có ba ngọn núi Sao Trong, Sao
Ngoài, Sao Ơn làm bức bình phong tự nhiên và phía sau lưng là năm quả núi khác
làm chỗ dựa vững chắc. Đây là thế đất đẹp “Tiền Tam thai, hậu Ngũ nhạc” không mấy
khi gặp trong xây dựng các công trình tín ngưỡng từ trước tới nay.
Theo lời của người dân trên đảo, kể từ lần di chuyển cuối
cùng này, dân làng làm ăn thuận buồm xuôi gió, bình an, mạnh khỏe, cuộc sống thuận
hòa. Có thể thấy, đình Quan Lạn không chỉ là nơi sinh hoạt văn hóa, tâm linh cộng
đồng mà nơi đây còn gắn bó mật thiết và chứng kiến những biến đổi đời sống của
người dân trên đảo.
Đình Quan Lạn là niềm tự hào của người dân trên đảo, đình có
kiến trúc hình chữ công, gồm bái đường, hậu cung và ba gian ống muống. Mái đình
lợp bằng ngói vẩy. Đình Quan Lạn nổi bật khi tọa lạc trên nền đất rộng 500m2,
có 32 cột cái, 26 cột quân, có những cột to với chu vi lên đến 3,2m2, hai người
ôm không hết. Chất liệu gỗ làm đình là gỗ mần lái. Đây là loại gỗ chỉ mọc ở núi
đá ở đảo đá Ba Mùn gần đó, cứng hơn gỗ lim, chịu được nước biển. Hiện nay loại
gỗ này rất ít và khai thác rất khó khăn. Cho đến nay trong cả nước duy nhất có
đình Quan Lạn sử dụng gỗ mần lái.
Nghệ thuật chạm khắc rồng kỳ công
Trải qua hơn 300 năm, nằm ở nơi đầu sóng ngọn gió nhưng những
nét chạm khắc tinh xảo ở ngôi đình vẫn còn vô cùng tinh xảo, đặc biệt là hình
tượng rồng. Các hình chạm rồng có mặt khắp mọi nơi trong đình, từ mái, góc đao,
xà ngang, gác mái, trên cửa võng, xà, kèo với đủ hình rồng, có những đầu đòn bẩy
có đến 9 con rồng. Hình tượng rồng được thể hiện dưới đủ dạng thức: Rồng luồn
trong chớp lửa, rồng cuộn trong mây, rồng trên cuốn thư, rồng chầu mặt nguyệt...
Tuy được xây dựng từ thời hậu Lê nhưng điêu khắc hình rồng ở
đình Quan Lạn lại mang nhiều dáng dấp kiến trúc của các triều đại khác nhau như
Lý, Trần, Nguyễn. Điều đó được thể hiện như đuôi rồng uống mây thời Trần; rồng
mang đôi mắt xếch, râu bờm thời Lê; rồng thời Nguyễn thì nhe răng, râu dài, có
móng vuốt sắc nhọn.
Vì là ngôi đình giữa làng biển, nên ở đình Quan Lạn còn khắc
họa hình ảnh con ngài tằm và con bề bề vốn là một giống tôm phổ biến được khai
thác, đánh bắt nhiều ở vùng biển này. Những hình ảnh hiếm hoi đó phản ánh rõ
nguồn sống chủ yếu của cư dân nơi đây từng dựa vào nghề trồng dâu nuôi tằm và
đánh bắt hải sản. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng đây là một trong số ít các ngôi
đình ở miền Bắc thể hiện được nghề nghiệp của cộng đồng cư dân địa phương qua
trang trí điêu khắc.
Những người thợ tài hoa xưa đã khéo léo đan xen các hình tượng
khiến người xem không có cảm giác rối mắt khó chịu. Các đường nét đều được chạm
khắc hết sức tinh xảo, tỉ mỉ khiến các bức trạm khắc hiện lên đầy sống động.
Với
những giá trị kiến trúc, điêu khắc đó đình Quan Lạn và một số di tích khác đã
được Bộ Văn hóa Thông tin xếp hạng là Di tích Lịch sử, kiến trúc nghệ thuật cấp
Quốc gia theo Quyết định số 575/QĐ ngày 14/7/1990.
Mái đình làng biển duy nhất thờ vua Lý Anh Tông
Đình thờ thành hoàng làng và các vị tiền bối có công quai đê
lập ấp. Đình Quan Lạn đặc biệt ở chỗ, đây là ngôi đình duy nhất ở Việt Nam thờ
vua Lý Anh Tông (1138 - 1175), người có công thành lập ra trang, trấn Vân Đồn
xưa và tướng Trần Khánh Dư, người trấn ải Vân Đồn.
Ngược dòng lịch sử, năm 1149, thời vua Lý Anh Tông, thuyền
buôn ba nước Trảo Oa, Xiêm La, Lộ Lạc (Indonesia, Thái Lan…) vào Hải Đông (Quảng
Ninh ngày nay) xin ở lại buôn bán. Vua đã cho lập trang ở nơi hải đảo, gọi là
Vân Đồn, với trung tâm là đảo Quan Lạn, đặt nền móng cho thương cảng sầm uất bậc
nhất Việt Nam. Đến thời Trần (1225-1400), giao thương càng trở lên tấp nập.
Năm 1288, khi quân Mông Nguyên xâm lược Đại Việt lần thứ
III, quân dân nhà Trần dưới sự chỉ huy của Trần Khánh Dư và 3 anh em họ Phạm đã
kịch chiến trong suốt 10 ngày với đoàn thuyền của Trương Văn Hổ, và tiêu diệt
đoàn thuyền này. Hiện có đền thờ 3 anh em họ Phạm và đền thờ (nghè) Trần Khánh
Dư.
Đến đời Lê Sơ (1428-1527) thi hành nhiều chính sách khắt khe
với ngoại thương, hoạt động giao thương trở lên sa sút. Đến thời nhà Mạc
(1527-1677), rồi thời Lê Trung Hưng (1533-1789), tình hình được khôi phục phần
nào, nhà Lê còn chú trọng phát triển cộng đồng dân cư.
Đến cuối thế kỷ XVII, Kẻ Chợ (Thăng Long), Phố Hiến (Hưng
Yên), Hội An (Quảng Nam) nổi lên thành các trung tâm giao thương mới, nơi đây mất
dần sự sầm uất. Sang thời Nguyễn, thương cảng đã đi vào giai đoạn lụi tàn không
còn hoạt động.
Ngày nay, đình Quan Lạn là một địa điểm phát triển về ngành
du lịch, vào trung tuần tháng 6 (Âm lịch) mỗi năm sẽ có lễ hội, được mọi người
ưa thích, du khách các nơi đều về dự. Lễ hội Quan Lạn được tổ chức từ ngày 10 tới
20 tháng 6 âm lịch hàng năm. Đây là một trong những lễ hội mang sắc thái địa
phương độc đáo, in đậm vào đời sống sinh hoạt của người dân cảng Vân Đồn Quan Lạn.
Nguồn: Báo Pháp Luật