Theo truyền thuyết thánh Tam Giang: Ngày xưa ở làng Vân Mẫu, thành phố Bắc Ninh có một người con gái tên là Phùng Từ Nhan. Năm 18 tuổi, Từ Nhan chiêm bao thấy thần Long từ trên trời hạ xuống quấn mình trên sông Lục Đầu, sau đó bà mang thai 14 tháng và sinh hạ được cái bọc 5 con: 4 trai 1 gái.

Do là con trời ban cho nên bà lấy họ Trương của Ngọc Hoàng đặt cho các con là Trương Hống, Trương Hát, Trương Lừng, Trương Lẫy và Trương Đạm Nương. Thời gian sau đó, Ngọc Hoàng sai Lã Tiên Ông xuống trần dạy văn võ cho 5 người con tại bãi Tràng Học gần nhà Cổ Trạch.

Năm an hem đều văn võ song toàn, lớn lên hưởng ứng lời kêu gọi của Triệu Việt Vương, họ xung phòng làm tướng tiến đánh giặc Lương ở đầm Dạ Trạch và giành thắng lợi lớn. Trương Hống được phong tướng trấn giữ làng Tiên Tảo (Sóc Sơn, Hà Nội), Trương Hát được phong tướng trấn giữ làng Tam Lư (Từ Sơn, Bắc Ninh).

Khi Triệu Quang Phục lên ngôi vua, Lý Phật Tử đã đem quân đánh lại nhưng không thắng, bèn dùng kế cầu hôn gả con. Trương Hống và Trương Hát đã can Triệu Việt Vương nhưng Vua không nghe nên bị mắc mưu rồi bị đánh bại.

Lý Phật Tử đoạt được ngôi vua, biết các ông là tướng tài giỏi bèn cho người mời ra làm quan. Song các ông nhất lòng trung quân, mắng lại rằng: “Tôi trung chẳng thờ hai vua, huống hồ hắn là kẻ vong ơn bội nghĩa?”

Biết không thể khuất phục được, Lý Phật tử lệnh truy bắt các ông khắp nơi. Các ông biết không thoát được liền tự vẫn ở dòng sông Cầu để giữ trọn tấm lòng trung với vua. Ngọc Hoàng Thượng đế cảm thương đã sắc phong Trương Hống, Trương Hát làm thần sông.

Nhân dân 372 làng dọc theo sông Cầu và các nơi hai ông từng đóng quân đánh giặc đều thương tiếc, lập đền thờ làm Thần. Các triều đại nhà Ngô, Đinh, Lê, Lý sau đó được âm phù giữ yên bờ cõi nên đều phong anh em họ Trương là Đức thánh Tam Giang - đại vương thượng đẳng thần.

Thánh Tam Giang còn gắn liền với huyền thoại ra đời tác phẩm Nam quốc sơn hà, bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của người Việt.

 Được khởi dựng từ thế kỷ XVII, trải qua thời gian, chiến tranh, với nhiều lần trùng tu, đến nay đình Tam Lư, khu phố Tam Lư, phường Đồng Nguyên, thành phố Từ Sơn vẫn giữ được nét kiến trúc xưa, là nơi sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của nhân dân địa phương.

 Đình Tam Lư thờ 04 vị thành hoàng làng là đức Thánh Tam Giang đã có công đánh dẹp giặc nhà Lương thế kỷ thứ VI và đã được các triều đại phong kiến Việt Nam phong tặng "Đại Vương", "Thượng đẳng thần".

 Cổng đình Tam Lư xây theo kiểu Tam quan và là một trong những cổng đình lớn còn giữ nguyên theo lối cổ. Tòa Tiền tế kiến trúc độc đáo kiểu chồng diêm, 1 gian 2 chái. Với các mái đao cong vút…

 Trước tòa Tiền tế là đôi linh thú bằng đá xanh. Tòa Đại đình 3 gian, 2 chái, 4 mái đao cong, kết cấu kiểu chồng rường giá chiêng. Phần trang trí tập trung chủ yếu ở cốn và đầu dư theo đề tài "tứ linh, tứ quý" cùng hoa lá, vân mây cách điệu, được bào soi kỹ lưỡng, chạm khắc công phu, điêu luyện...

Hiện, trong đình còn lưu giữ nhiều hiện vật cổ có giá trị như: ngai thờ, bài vị, hương án, hoành phi, câu đối... Đặc biệt là 17 sắc phong…

 Và 3 bia đá, dựng  năm Tự Đức 25, năm Gia Long thứ 10, 12.

Đình Tam Lư được công nhận di tích kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia theo Quyết định số 51/2001/QĐ-BVHTT ngày 27/12/2001. Hàng năm, từ ngày 09 - 10 tháng Giêng âm lịch, hội đình lại được mở ra để tưởng nhớ công đức các bậc tiền nhân đã có công với dân, với nước.

H.T

Nguồn: Cổng TTĐT Bắc Ninh - bacninh.gov.vn - Đăng ngày 20/12/2022