Đây là công trình kiến trúc cổ duy nhất còn lại ở địa phương còn giữ được hầu như nguyên vẹn.

Nhìn tổng thể, đình Thạc Trục với tòa đại đình bề thế, mái thấp được tạo dáng bởi các đao đình cong vút nhẹ nhàng và thanh thoát; đình được lợp bằng ngói âm dương. Phần kiến trúc và nghệ thuật điêu khắc cổ cùng những tư liệu viết bằng chữ Hán có giá trị nghiên cứu lịch sử và gìn giữ những phong tục của địa phương.

Đình được xây theo kiểu chữ Đinh gồm tòa đại đình năm gian, hai dĩ tòa hậu cung 2 tầng 4 mái bít đốc. Nhìn tổng thể, đình Thạc Trục với tòa đại đình bề thế, mái thấp được tạo dáng bởi các đầu đao cong vút nhẹ nhàng và thanh thoát, lợp bằng ngói âm dương.

Với những giá trị về kiến trúc và văn hóa độc đáo, đình Thạc Trục đã được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia vào ngày 8 tháng 5 năm 1996. Lễ hội đình Thạc Trục được tổ chức vào ngày mùng 9 và mùng 10 hàng năm.

Đình Thạc Trục, thị trấn Lập Thạch, huyện Lập Thạch, Vĩnh Phúc

Theo thần tích còn lưu giữ được ở đình, thủa xưa trong vùng có ông Nguyễn Hành, vợ là Tân Du quê ở Đông Lăng Xương, huyện Thanh Xuyên, Phủ Gia Hưng làm nghề đốn gỗ. Tuổi đã cao nhưng vẫn chưa có con nối dõi. Một đêm, bà Tân Du được vị Sơn Thần báo mộng rằng “Con cả đời làm việc thiện nên trời sẽ ban phúc cho”.

Sáng hôm sau, bà vào núi đốn củi và gặp “Ông Hổ”, khi về nhà thấy trong người khác lạ; từ đó bà mang thai đến ngày mùng 4 tháng giêng, năm Giáp Dần bà sinh hạ được 2 con trai đặt tên là Nguyễn Sáng và Nguyễn Hiển. Đến năm 13 tuổi, 2 anh em đã học tinh thông văn võ. Thủa đó, Vua Hùng Duệ Vương mở cuộc thi chọn người tài ra giúp nước, 2 anh em đã được tuyển dụng và phong chức “ Chỉ huy sứ tả hữu tướng quân”.

Khi đất nước có biến, Tản Viên Sơn Thánh triệu 2 anh em và phong cho Nguyễn Hiển là Hiển Công Quý Minh giữ chức chỉ huy sứ hữu tướng quân phòng thủ Châu Đại Nam; Nguyễn Sáng là Sùng Công Cao Sơn giữ chức chỉ huy sứ tả tướng quân phòng thủ miền Bắc. Một ngày kia, Quý Minh đem quân đến địa phận thôn Phú Thịnh, xã Thạc Trục, Tổng Tử Du thấy nơi đây là nơi sơn thủy hữu tình, rồng bao hổ bọc, nguồn nước trong lành nên đã phát lệnh dừng chân và cho lập đồn để phòng thủ quân Thục.

Thôn Phú Thịnh bèn cử các bô lão đem lễ vật đến cầu làm thân tự. Quý Minh đã chon 13 trai tráng khỏe mạnh của địa phương cho làm gia thần nơi nội phủ lại ban cho dân làng 10 hốt bạc và phán rằng “Ta muốn ngày nay cho đến vạn ức năm về sau, đây sẽ là nơi thờ phụng ta”.Vào một đêm, Quý Minh mộng thấy mình được thần binh của Minh Sơn phù giúp đánh thắng giặc Thục ở Đại Nam, quân Thục thua to phải giảng hòa với Hùng Duệ Vương.

Để tránh nạn binh đao, Tản Viên Sơn Thánh đã bàn với Hùng Duệ Vương nhường ngôi cho Thục Phán và hóa cùng Cao Sơn. Để tưởng nhớ ân đức của Minh Sơn, dân làng Phú Thịnh đã lập hai vị phối thờ cùng Quý Minh tại đình từ đó. Các triều đại sau này đã sắc phong cho hai ông như: Phụ Quốc tả thánh Hiển thánh đại vương,; triều Lê Đại Hành niên hiệu Thiên Phúc 980- 988 phong là Đương cảnh thành hoàng linh phù chi thần; vua Trần Thái Tông phong là Linh ứng anh triết đường lộ hiển hựu; Lê Thái Tổ phong là Cường tề cương vị anh linh và ra sắc chỉ ban cho thôn Phú Thịnh, xã Thạc Trục trùng tu miếu điện phụng thờ hàng năm.

 

Giống như bao lễ hội của các vùng quê khác, lễ hội đình Thạc Trục gồm hai phần, phần lễ và phần hội. Theo tục lệ của làng Thạc Trục, hàng năm cứ đến ngày mùng 9 tháng Giêng là nhiều gia đình trong làng lại làm bánh dày và chè để dâng lên các Ngài. Theo các cụ cao niên của làng kể lại, khi các Ngài đi dẹp gặc thắng trận, mở tiệc chiêu quân tại mảnh đất này; thấy dân tiểu xã mọn, ít con trai, các Ngài liền ban cho lệnh cầu đinh.

Từ đó, dân làng ấm no, hạnh phúc, nhiều gia đình đông đủ cả con trai lẫn con gái. Hội cầu đinh được tổ chức gồm hai trò chơi: bắt trạch trong chum và leo cầu bóp vú. Đây là hai trò chơi mang ý nghĩa cầu tự sinh sôi, vì vậy thu hút được rất đông người tham gia và đa phần trong số đó là các đôi vợ chồng trẻ tới cầu tự.  Ngoài ra, du khách còn được hòa mình vào những trò chơi dân gian rất phong phú như: Đu tiên, bắt vịt dưới ao, đánh cờ, chọi gà…

Mang ý nghĩa lịch sử sâu sắc, thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc và tôn vinh những giá trị văn hóa truyền thống (tín ngưỡng phồn thực), lễ hội đình Thạc Trục được huyện Lập Thạch chú trọng, xây dựng thành một trong những điểm nhấn di sản văn hoá phi vật thể của huyện./.

Từ đó, dân làng ấm no, hạnh phúc, nhiều gia đình đông đủ cả con trai lẫn con gái. Khi đến đình Thạc Trục vào đúng ngày hội xuân, mọi người không chỉ được xem các phần tế lễ mà còn được hòa mình vào phần hội với những trò chơi dân gian rất phong phú như : Đu tiên, bắt vịt dưới ao, đánh cờ, chọi gà…Đây là một nét đẹp văn hóa truyền thống mà dân làng Thạc Trục đã dày công gìn giữ.

Bài, ảnh: Thành Nam