Đình Viên Châu được xây dựng từ Thế kỷ 17, là nơi thờ phụng Thông Hà và Thuỷ Giang Linh ứng Đại vương. Đình được xếp hạng: Di tích quốc gia từ năm 1985. Địa chỉ tại làng Viên Châu, xã Cổ Đô, huyện Ba Vì, Thành phố Hà Nội.

 

Lược sử

Xã Cổ Đô vốn tên là An Đô, sau đổi là An Bang, trước thuộc huyện Tiên Phong, phủ Quảng Oai, trấn Sơn Tây, nay thuộc huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội. Viên Châu là một ngôi làng của xã này, trong đình có thờ 2 vị thành hoàng Thông Hà và Thuỷ Giang Linh ứng Đại vương, theo thần phả là con của công chúa Thụy Hoa và cháu ngoại của vua Hùng thứ 17.

Hàng năm, dân làng tổ chức Lễ tưởng niệm Nhị Vị Đại vương vào 2 ngày 6/1 và 6/10 âm lịch. Ngày 21-11-1985, Bộ Văn hóa đã công nhận đình Viên Châu là di tích lịch sử văn hóa quốc gia.

 

Từ xưa dân Cổ Đô đã có nghề thủ công. Tương truyền, công chúa Thụy Hoa, con gái của vua Hùng thứ 17 đã từ thành Phong Châu vượt sông Hồng sang đây dạy dân trồng dâu, nuôi tằm và dệt lụa.

Bà về sau được phong là Mục Phật công chúa và thờ ở am bên cạnh đình. Lụa Cổ Đô từng là sản vật tiến vua và đi vào câu ca dao lan truyền khắp nơi:
Lụa này thật lụa Cổ Đô
Chính tông lụa cống các cô ưa dùng.

Không những thế, làng Cổ Đô còn nổi tiếng vì có truyền thống văn hóa lâu đời:
Cổ Đô trên miếu dưới chùa

Trong làng lắm kẻ nhà Nho có tài.

Thời Lê, từ Cẩm Thủy, trấn Thanh Hoa, đã phiêu dạt tới đây một gia đình nghèo, chồng chăn vịt, mất sớm; vợ làm nông tang, sinh được một con trai.

Đó là Nguyễn Sư Mạnh (1458-1544) thi đỗ tiến sĩ khoa Giáp Thìn niên hiệu Hồng Đức thứ 15 (1484), về sau có nhiều công lao, được vua ban quốc tính gọi là Lê Lan Hinh, làm quan tới chức thượng thư bộ Lễ, tước Sùng Tín hầu.

Cổ Đô còn sinh ra Nguyễn Bá Lân (1700—1786), 18 tuổi đỗ giải nguyên, 2 năm sau đỗ tiến sĩ, làm tới thượng thư ở cả 6 bộ.

Ông là tác giả của bài “Ngã ba Hạc phú” có ảnh hưởng tích cực đến sự phát triển của văn học chữ Nôm. Tổ tiên ông vốn quê ở xã Hoài Bão, huyện Tiên Du, phủ Từ Sơn, xứ Kinh Bắc.

Đặc biệt ngày nay trong xã có tới gần hai chục họa sĩ và nghệ nhân vẽ được đào tạo bài bản. Các tác phẩm tiêu biểu của họ đang trưng bày tại bảo tàng tranh Cổ Đô.

Kiến trúc

Đình Viên Châu được xây dựng từ thế kỷ 17, kết cấu theo kiểu chữ “Nhị”. Toà đại đình rộng 3 gian 2 chái, bốn góc mái có đầu đao cong, bờ nóc và bờ dải trang trí bằng hàng gạch hoa chanh với các đầu rồng, lân bằng đất nung sống động.

Bốn bộ vì chính của đại đình được làm theo kiểu thượng chồng rường giá chiêng, hạ kẻ bẩy hiên, phía dưới có 6 hàng chân. Nửa sau gian giữa đại đình để thông thoáng. Tiếc rằng hệ thống sàn gỗ đã bị hư hỏng nay không còn nữa.

 Toàn cảnh đình Viên Châu. Panorama (c) 2016 NCCong

Phía trước toà đại đình là một khoảng hẹp làm giếng trời để lấy sáng và cách ly với 5 gian nhà tiền tế xây tường hồi bít đốc đơn giản. Các bộ vì kiểu chồng rường giá chiêng, hạ bẩy dựa trên 4 hàng chân.

Tại khu vực sân tiền tế ta thấy có cổng nghi môn với trụ biểu mới xây lại, dấu vết của hai dãy tả hữu mạc cũng đã không còn sau những biến động lịch sử. Trước cổng là con đường làng và hồ sen hình tứ giác ở phía nam.

Bên tả khu đình có một sân gạch rất rộng kéo dài đến tận thềm của ngôi miếu nhỏ, phía sau đình và miếu là vườn cây ăn quả.

Di sản

Trong ngôi đình hiện còn lưu giữ được 1 bức hoành phi, 2 câu đối và 5 đạo sắc phong. Trên bộ khung toà đại đình là những mảng chạm khắc, những bức cốn… có phong cách tạo tác của thời Lê Trung Hưng. Các đề tài chủ yếu gồm có tứ linh (long, ly, quy, phượng) và các cảnh sinh hoạt của con người như đấu vật, táng mả hàm rồng… Ngoài ra còn có các khối tượng tròn gắn trên các đầu dư, tạc hình voi, ngựa…

 Trong gian giữa Đại đình hiện nay có một tác phẩm tranh vẽ trên gỗ rất đẹp đấy chính là phần nóc của gian giữa (còn gọi là màn giếng) được làm lại vào khoảng hai thập niên trước. Vì đất Cổ Đô còn là đất của các họa sỹ thành danh nên bức tranh này được chính họa sỹ của vùng vẽ. Bức tranh tuy là mới so với tuổi ngôi đình nhưng phong cách, đề tài, màu sắc rất ăn nhập và tôn thêm cho vẻ đẹp của ngôi đình.

Tại mái trần của gian giữa tòa đại đình còn có tấm màn giếng là một tác phẩm tranh vẽ trên gỗ rất đẹp được làm lại vào khoảng cuối thế kỷ 20. Ngoài ra, bộ khung gỗ tại nhà tiền tế được trang trí với các đề tài hoa văn long, ly, hoa lá cách điệu, vân xoắn mây lửa… tạo tác theo phong cách đặc trưng của nghệ thuật chạm khắc thế kỷ 19.