Tương truyền, làng Vĩnh Ninh có từ thời các vua Hùng. Khai quật di chỉ khảo cổ học Chùa Thông ngay sát làng đã phát lộ nhiều cổ vật mang niên đại cách đây 2400 năm. Theo thần phả trong đình thì vào thời Hùng Vương thứ sáu, dân làng đã theo Xà Công (Ông Rắn) và Bạch Công (Ông Đất) đánh giặc Ma Lôi và Xích Tỵ (giặc Mũi Đỏ). Cả hai vị được dân làng thờ làm thành hoàng. Đình Vĩnh Ninh còn thờ Nàng Tía, một nữ tướng của Hai Bà Trưng.

Theo thần tích, khi xưa, làng Vĩnh Ninh có một người phụ nữ, nằm mộng thấy được thần tiên tặng cho đóa hoa sen mà có thai. Ngày 25 tháng Giêng năm Ất Dậu, bà sinh ra nàng Tía. Bố mẹ nàng Tía mất sớm, nàng ở cùng với người cô. Nàng Tía là người vừa có dung mạo lại có tài võ nghệ.

Năm nàng 15 tuổi, Hai Bà Trưng lên ngôi, trong một lần qua làng thì gặp nàng Tía bên giếng nước bèn hỏi chuyện. Cảm mến tài trí, vua Bà đưa nàng về giúp việc trong triều. Năm 43, Mã Viện kéo quân sang đánh u Lạc, nàng Tía được phong tướng, đánh nhiều trận; khi hay tin Hai Bà Trưng đã tuẫn tiết, nàng Tía vẫn cầm quân chống giặc ở cửa Thần Phù.

Do quân địch quá mạnh, không chịu sa vào tay giặc, nàng Tía đã nhảy xuống cửa biển Thần Phù tự vẫn ngày 13 tháng 11 năm Quý Mão. Sau khi nàng hi sinh, dân làng lập đình thờ nàng cùng ông Rắn và ông Đất.

Làng Vĩnh Ninh vào thời Lê gọi là Kẻ Đặng, tên chữ là trang Vĩnh Hưng Đặng. Đầu thời Nguyễn, nơi đây thuộc phủ Thường Tín, trấn Sơn Nam Thượng. Đến năm 1831 nhập vào tỉnh Hà Nội. Thời Pháp thuộc, năm 1904 lại cắt về tỉnh Hà Đông. Từ 1968 làng thuộc xã Vĩnh Quỳnh huyện Thanh Trì, Hà Nội.

Cách Vĩnh Ninh chừng 2km về phía đông-nam có ngôi làng Ngọc Hồi nổi tiếng – nơi vua Quang Trung đích thân chỉ huy quân Tây Sơn tiêu diệt giặc Thanh vào dịp Tết Kỷ Dậu năm 1789.

Vĩnh Ninh là quê hương của trung tướng Vương Thừa Vũ, chỉ huy trưởng mặt trận Hà Nội năm 1946, Đại đoàn trưởng Đại đoàn 308, Phó Tổng tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam. Ông tên thật là Nguyễn Văn Đồi, sinh năm 1910, mất năm 1980.

Năm 1926 làng có 1645 nhân khẩu, chủ yếu sống bằng nghề làm ruộng. Bước sang thế kỷ 21 cả xã đang đô thị hóa mạnh, dân số tăng rất nhanh, chỗ nào cũng họp chợ, việc bảo tồn văn hóa truyền thống thật không dễ dàng.

Đình làng Vĩnh Ninh nhìn về một cái hồ hình chữ nhật khá rộng ở hướng đông-bắc, được coi là thế đất đẹp. Trước đình có một sân gạch to kéo dài tới tận con đường làng chạy ven hồ. Sân này mới được tôn cao, làm cho hai cổng bên bị hạ thấp đến mức người lớn phải cúi đầu mới qua được và các phù điêu bị chìm xuống đất đến một nửa.

Tam quan xây kiểu nghi môn với hai trụ biểu làm cổng chính ở giữa hai cổng bên, phía trước có bình phong đơn giản. Sau cổng chính là một phương đình xây kiểu chồng diêm hai tầng tám mái, hai bên là sân tả, hữu mạc. Tòa đại bái rộng năm gian hai dĩ, bên trong có những hàng cột lim to kê trên đá tảng chạm hoa sen. Hậu cung ba gian kết nối với đại bái theo hình chuôi vồ.

Trong đình Vĩnh Ninh hiện có khá nhiều hiện vật có giá trị. Đáng quý nhất là còn lưu giữ được một cuốn ngọc phả và 23 sắc phong, gồm từ niên hiệu Cảnh Hưng (cuối thế kỷ 18) đến Duy Tân (đầu thế kỷ 20), đặc biệt trong đó có một đạo sắc ghi niên đại Cảnh Thịnh (1793-1801) của triều Tây Sơn.

Các đầu kẻ, bức cốn đều là những tác phẩm điêu khắc mang phong cách dân gian. Tuy nhiên hiện nay phần lớn các vật liệu gỗ, gạch đã bị thời gian làm cho cũ nát và hư hỏng. Nhân dân Vĩnh Ninh đang phải kêu gọi quyên góp tiền của để trùng tu đình.

Đình Vĩnh Ninh được Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa quốc gia năm 1989.

Hội đình Bà Tía (Hội đình Vĩnh Ninh) ngày 8/2 đến ngày 12/2 tại Hà Nội

 Tưng bừng lễ hội truyền thống đình Vĩnh Ninh

 Hội đình Vĩnh Ninh tưởng nhớ công ơn Bà Tía

Buổi sáng ngày 8/2 âm lịch, mở đầu lễ hội. Các vị cao niên trong làng dâng hương ở đình. Tiếp theo, người dân trong làng dâng hương lễ Thánh. Buổi chiều tổ chức lễ rước tả hữu nhập điện. Đi đầu hai đám rước là đội múa rồng, múa sư tử... Đám rước đi tới đâu, chiêng trống vang lừng tới đấy. Khi đám rước về tới sân đình, kiệu Thánh được đưa về ngự trong đình.

 Hội đình Vĩnh Ninh diễn ra trang nghiêm

Ngày 9/2 tiếp tục lễ hội với lễ rước oản lên chùa Vĩnh Ninh và đình Vĩnh Ninh. Sau đó, đội tế nam thực hiện lễ tế nội án. Buổi chiều, người dân va du khách thập phương dâng hương lễ Thánh tại đình.

Ngày 10 và 11 tháng 2, đội tế nam tế nội án, sau đó đội dâng hương nữ hành lễ.

Ngày 12/2, lễ rước tả hữu đoàn cung được diễn ra từ sáng sớm. Kết thúc lễ hội là màn tế giã hội do đội tế nam thực hiện.