Truyền rằng : Đời Vua Hùng thứ mười tám dân trời đã hết. Trải qua các triều  trung hoa ngự trị. Như nhà Đông, Tây hán hơn vài trăm năm, đến đời Hai Bà Trưng, có người ở làng Sầm – Sơn, huyện Anh sơn, Phủ Kinh  Môn đạo  Hải Dương là Họ Phùng Húy Thắng , thê phạm  Thị Phương, là người lấy nghề đánh cá sinh nhai. Tuy nghèo nhưng hay làm điều có nghĩa. Việc hay tuy nhỏ cùng làm. Điều ác một chút không động, Không bao giờ nghĩ  đến điều gì hại người, một  chút lợi chuo mình không để tâm đến. Nhân dân  trong vùng  ấy đều khen là nhà ấy hay làm điều lành thế ắt có phúc thừa.

Thì đấy vợ chồng đánh cá để sinh sống, dần dần giàu có, đến khi ông đã năm muơi tuổi, bà hơn bốn mươi mà chưa có con trai cho nên thường buồn phiền mà than rằng. Núi vàng bể thóc khinh như cỏ rác, con hiếu cháu hiền quý hơn vàng ngọc.

Ông bà bèn lấy của nả cứu giúp người nghèo đói, rồi  sửa soạn một chiếc thuyền cả hai ông bà theo dòng sông Nguyệt mà đi. Đi đến đạo Kinh Bắc, Phủ Hà Bắc (Sau gọi là phủ Thiên Phúc), Huyện Kim Hoa, khu Vai Sái (sau gọi là trang Xuân - Bách), đi được nửa ngày mới ra đến một sông nhỏ chợt thấy trời tối tăm, ban ngày như đêm, một trận  gió dũ nổi dậy, làm vợ chồng ông bị ngã, ngửa mặt lên trời chợt  thấy  một đám mây đẹp , hướng về họ Phạm mà xuống.

Hai vợ chồng ông bèn chạy vào trong miếu ẩn. Trông lên trên miếu thấy  có  chữ “Tối Linh Thủy Cung” ở trước  cửa miếu. Ông bèn ngầm khấn khứa, trị nhiên thấy trên miếu có 1 ánh hào quang quấn quanh mình họ Phạm. Bà Phạm Thị sợ hãi, nằm thiếp đi mơ màng, mơ thấy một chàng nam nhi từ đường xá đi lại xưng là Thủy Thần vâng lệnh thiên đình đầu thai làm con. Được một lúc  thì bà Phạm thị tỉnh dậy, sắc trời đã sáng dần. Bà Phạm lấy làm việc lạ bèn bảo chồng. Chồng thầm nghĩ cho là điều lành.

Ông bèn xuống thuyền quay về nhà, thấy bà Phạm Thị như có thai. Đến năm giáp thìn, tháng tám ngày mồng mười sinh ra  một người con trai. Thiên tử tốt đẹp, tướng mạo khác thường . Ông cho rằng là Vị Thủy Thần xuất thế hun đúc nên  đặt tên là ĐƯƠNG GIANG., lên  3 tuổi đã biết lễ nghĩa hay kính nhường. Nghe người học mà biết, nghe tiếng là hiều. Bẩy tuồi đi học , 13 tuổi thông sử sách  am hiểu binh thư, tinh thông võ nghệ, sức khỏe địch nổi muôn người. Người đương thời gọi là Thánh Đồng, đến năm 17 tuổi cha mẹ đều mất.

Để tang cha mẹ 3 năm xong Ông bèn để tâm học kinh điểu  dạy bảo nhân dân vùng biển . Nhân có người  họ Triệu  tiên tổ được phong là  tước thế gia tư phong phối, người trong quận  tôn xưng là chủ nhất thương truyền gia thi lễ lũy thế châm oanh là nhà có thể  sánh lễ  được.

Họ Triệu có 2 người con gái , sắc đẹp  không hai, tài năng có một. Người thứ nhất tên là Long Nương, người thứ 2 tên là Lan Lương. Triệu công  nghe Đương Giang có tài bèn gả hai con gái cho Ông Đương Giang , từ đây vợ chồng vui vẻ làm ăn.

Mỗi được một năm , lúc ấy có người Tô Định đem quân đến bờ cõi xâm chiếm trung nguyên, trăm họ tàn thương không cách cứu vớt, thời bấy giờ có người con gái dòng dõi Hùng Vương tên là Trưng Trắc, thân hào kiệt thế. Dâng lên thánh thần, đại khấn Hùng  vương. Cất nguyện lái đánh vây. Đương thời  nam nhi thao lược chưa có ai. Hai chị em Nhị nữ tướng súy binh thân linh phát động, Nhị nữ chúa Mê Linh Hai Bà Trưng mật cáo sơn thần tiên nữ Tản Viên  hội họp trăm thần tại cửa sông Hát Môn. Đặt đàn tế lễ tâu với các thần linh, khấn rằng.

Trời sinh một người làm tôn chủ muôn vật trong trong trời đất. Sinh linh cây cỏ đều có quan hệ đến. Đương Thánh Vương đời trước  là thiên tử thánh minh. Triều đình có đạo yêu dân lo việc nước, Đức hóa rộng rãi, thiên hạ thanh bình, quốc gia vô sự.

Nay có người khác giống tên là Tô Định, nòi giống chó dê, tính nết điên cuồng, làm việc hại dân trời đất thần dân đều oán giận. Dòng dõi vua Hùng phận nữ nhi. Nghĩ tới sinh linh hoàng thiên yêu  mến. Có lòng thương dân như con đẻ, đem nghĩa trừ tàn, nguyện cùng trăm họ tôn thân linh , lập đàn ăn thề , dốc sức lực cầu mong đem quân đánh giặc  giữ nước nuôi dân, tỳ thiếp nguyện khắc phục vật cũ của tổ tôn, đặt sinh linh trong chăn chiếu, cứu sinh linh trong lửa nước, khôi phụ lòng đứng hoàng thiên, làm rạng rỡ miếu đền Tiên Hoàng, úy lạo người dưới chín suối.

Hô hào đem âm binh, nghìn hàng muôn đội, lãi truyền hịch các đạo, châu huyện  trong nước, những tướng tài nam nữ và các phiên thần hội thảo. Bình được  quân Tô Định sau sẽ phong công ban tước.

Anh hùng hào kiệt Đương Giang công mới nghe chiếu thiên tử vang bốn bể bèn cùng thê thiếp là hai nàng  Long, Huệ đồng lòng ra giúp nước, vài ngày sau đã triêu mộ được năm nghìn quân tráng sỹ. Kéo thẳng đến đồn yết kiến Trưng Vương, Trưng Nữ Vương vui mừng tiếp nhận quân binh bản bộ của ông Đương Giang.

Thấy vợ chồng ông Đương giang toàn tài, không ai sánh kịp, bèn cử ông Đương Giang làm Chỉ huy sứ, phong cho hai vợ là tả hữu  tướng quân, Trưng Nữ Vương bèn chia đạo tiến quân, kết thành cơ ngũ, cử vợ chồng Ông Đương Giang làm kinh lược tuần phòng Bắc Đạo.

Ngày hôm ấy vợ chồng ông lĩnh lệnh đem quân đến đạo Kinh Bắc, Phủ Thiên Phúc, huyện Kim Hoa, Trang Xuân bách, khu Vai Sái đóng quân tại đó. Rồi làm  lễ bái yết thần từ. Ông nói với các phụ lão rằng: Cha mẹ  ta vốn là thủy cơ sinh ra ta, trước cũng nghèo lấy nghề đánh cá nuôi thân. Thường nói cho biết  ta cùng dân ở khu này, phụng mệnh thủy thần tối linh dáng sinh. Cho nên ta thấy dân lại để xem tình cảnh.

Ông  bằng lòng thu nhận, ông bèn tuyển trai tráng khỏe mạnh được ba mươi năm người làm chân tay thân cận. Sáng hôm sau bèn thấy sư giả nhà vua  đem thư lại rồi vợ chồng ông đem quân lại họp bàn đánh đuổi Tô Định.

Ông đem quân đến thẳng đồn Tô Định, đánh phá , quân Tô Định bị thua. Trưng nữ thu phục lại sáu mươi năm thành và toàn lãnh thổ nước Nam. Nữ chúa Mê Linh Trưng Trắc lên ngôi  Hoàng đế. Trưng nữ Vương ban chiếu  cho vợ chồng ông hưởng thực ấp ở vùng Nịnh Phản bái thuộc huyện Kim Hoa, phủ Thiên phúc, Lư Giang, bèn lập doanh trại ở khu Vai Sái, nhìn xem đất đai có linh khí,  núi non quanh co, long hổ bao vây, núi không cao mà dậm, dòng nước có tình, tương cũng là một thắng cảnh phong quang vậy, lập tức truyền binh sỹ và nhân dân sửa sang đền thờ, thiết lập miếu sở.

Đặt tiệc thiết đãi mời các cụ phụ lão và nhân dân khu  vai sái lại cùng ăn uống  vui vẻ. ông bảo rằng: vợ chồng ta trăm tuổi già, phần mọi cúng tế, có hậu cho ta, ta để mệnh ức năm về sau cho khu Vai Sái phụng thờ.

Ba vị thần cùng cùng phối hưởng, gọi là Đương tiền lộ Ngô Tướng Quân. Ngày sau để cúng giỗ mọi nhân dân khu vai sái và các  hộ gia thần, thì đều đặt ruộng bốn mươi khoảnh để cúng tế.

 Nói thêm về Trưng nữ Vương lên ngôi mới được ba năm. Mã viện lại đem quân sang đánh, Bà Trưng bèn chỉnh đốn tinh binh  đi đánh mã viện nhưng bị thất cơ thua. Ngửa mặt hướng về cửa đai quyết mà than : Trưng Nữ này là một giấc mộng trường xuân vận. Lúc ấy vợ chồng ông Đương Giang ngửa mặt lên trời mà than rằng, bầy tôi trung chẳng thờ hai vua, ắt chết không còn con đường thứ hai. Đến đây biết vợ chồng ta chỉ có thời vậy thôi.

Phút chốc vợ chồng ông xuống thuyền đi đến một dòng sông  rồi đâm thủng thuyền  chìm xuống nước  rồi cùng hóa dĩ. Bấy giờ là ngày 4 tháng 3 âm lịch, nhân dân thương cảm bèn làm lễ, xin cho khu Vai Sái thờ phụng.

 

Thời vua Lê Đại Hành xem xét lại bách thần thấy có linh hiển, bèn gia phong mỹ tự: bản cảnh thành hoàng

Sắc phong Long Lương nga hoàng trinh thục phu nhân
Gia phong Lan Lương uyển mị trinh tĩnh phu nhân

Từ đấy về sau đều linh ứng, cho nên có nhiều  bậc đế vương gia phong mỹ tự, thời vua Trần Thái Tôn , giặc Nguyên Khương  xâm lược, kinh thành bị vây, tướng Trần Quốc Tuấn phụng mệnh cầu đảo trăm thần các đền thiêng đều hiển linh phù âm binh, bình được giặc Mã Nhi.

Thái Tôn bèn phong mỹ tự :

Nhất vị Linh ứng Anh Triết Đương Lộ Ngô Hiển Hựu, bao phong âm thần nhị vị diệu quang Tuệ Tính phu nhân. Đến đời vua Lê Thái Tổ khởi nghĩa đánh được giặc Liễu Thăng nhà Minh bèn được thiên hạ. Thái tổ bèn gia phong : Nhất là thổ tế cương nghị anh linh, sắc chi gia phong âm thân hai vị là gia mỹ từ nhân diệu thuận trinh đức phu nhân.

Ban cho Trang Xuân Bách  khu vai sái sửa sang lại miếu đền để phụng sự.
 Nhất phụng khai sinh hóa các tiệc cùng các chữ húy phải kiêng cấm, chữ Thắng, Phương, Đương Giang, Long , Lan, Chuẩn.     

Khu Vai Sái phụng thờ.

Mật lễ ngày sinh thần, mồng mười tháng tám âm lịch chính lệ, lễ dung  trên cỗ chay , dưới trâu , bò sôi rượu, xướng ca ba ngày.

Mật lễ ngày thần hóa, mồng  tháng 3 âm lịch chính lệ, lễ dung trên cỗ chay dưới thịt lợn, sôi rượu bánh viên tròn.

Mật lễ ngày khánh hạ vào ngày 15 tháng 10 âm lịch, lễ dung như ngày lễ sinh, hóa, xướng ca tùy nghi.

Niên hiệu Hồng Phúc năm thứ hai tháng giêng ngày tốt.  Quan Đông các đại học sĩ  viện hàn lâm lễ viện tên là Nguyễn Bính phụng soạn chính bản thể.

Vua Thành Thái năm Quý Mão tháng tư ngày lành cho làm bản gỗ để chép sự tích thánh Đương Giang và hai vị âm thần.