Tục thổi cơm thi ở hội chợ Chuông giành cho cả hai phái nam và nữ. Đây là một trò diễn thi tài nấu nướng. Các cô gái của làng ứng thí sẽ đứng vào một vòng tròn vôi đường kính khoảng 1,5m, trong đó có một đứa trẻ chừng 6,7 tháng tuổi (không phải con đẻ của họ) và một con cóc cùng các đồ nấu nướng. Các cô phải lấy lửa từ bùi nhùi rơm, tước mía làm củi, nhóm bếp, trông trẻ con không khóc, trông con cóc không cho nhảy ra ngoài vạch vôi. 

Theo một số cụ già địa phương thì hình thức vẽ một vòng tròn bằng vôi trắng là tượng trương cho trời, con cóc là cậu ông trời tượng trưng cho mưa (trên trống đồng có nhiều cóc đã mang ý nghĩa này). Giữ cóc trong vòng tròn được đồng nhất với ý thức cầu mưa, cầu một dòng sinh lực cho cây trồng, đảm bảo nguồn hạnh phúc. Trước đây, người con gái đi dự nấu cơm còn phải ăn chay và khi nấu không được nói cười, phải chăng để đồng nhất với mẹ Đất. Các cô gái vất vả vượt qua những điều kiện làng đặt ra còn để thử thách sự nhanh nhẹn, tháo vát của các cô gái làng Chuông. Nồi cơm của cô nào chín trước, dẻo ngon sẽ được làng thưởng.

Tục thổi cơm thi giành cho nam giới xưa tổ chức trên một cái đầm cạnh chợ. Chàng trai dự thi mỗi người được ngồi trên một thuyền nan câu, trong lòng thuyền chứa sẵn gạo, nước, củi, bùi nhùi giữ lửa. Khi có hiệu lệnh của các bô lão, các chàng trai bơi tay đưa thuyền từ bờ bên kia sang bờ bên này. Trong thời gian đó dẫu là tay ướt cũng phải tìm cách lấy lửa, nhóm bếp, vo gạo, nấu cơm. Mọi việc diễn ra trên chiếc thuyền câu vừa bơi vừa nấu cơm thật khó. Làm sao giữ được thuyền không chòng chành, bơi tiến về đích và nấu cho kịp nồi cơm thơm ngon. Đây cũng là thử thách đối với các chàng trai làng Chuông.

Cũng cần lưu ý là đằng sau sự đi chơi chợ, xem trò, bản thân mỗi người đến hội đều có một nhu cầu giao lưu tình cảm. Chẳng phải đương nhiên mà cô gái lại:

Mồng chín ta chẳng đi đâu

Ở nhà sắm sửa trầu cau mồng mười.

Các cô gái xưa ở trong vùng chuẩn bị đi hội chợ Chuông là như vậy đó. Mỗi cô đều bọc một túi trầu cau. Miếng trầu là đầu câu chuyện. Miếng trầu nên nghĩa nên tình. Gặp nhau ở giữa chợ mở gói trầu ra mời bạn bè miếng trầu do chính tay cô gái têm, hẳn là trong số bạn nhận trầu có người bạn trai mà cô gái đem lòng thương nhớ, sau đó họ nên nghĩa vợ chồng. Trong bối cảnh xã hội phong kiến ngày xưa trói buộc người con gái vào khuôn phép gia đình, bố mẹ đặt đâu con ngồi đó thì khát vọng của cô gái được têm trầu đi chơi chợ, giao tiếp rộng rãi với bạn bè mới chính đáng làm sao. Và, chỉ có người mẹ mới hiểu hết tâm trạng sâu kín của con gái mình.

Hội chợ Chuông thực chất là ngày hội sinh hoạt văn hóa nông nghiệp của một vùng đất. Văn hóa làng nghề cũng nhân dịp này thể hiện trong ngày hội chợ.

Trong tháng Giêng thì ngày mồng 10 có ý nghĩa khép lại ngày cuối của kỳ thượng tuần (từ mồng 1 đến mồng 10) chuyển sang kỳ trung tuần (từ mồng 11 đến 20); cũng có ý nghĩa là khép lại một tuần chơi đón mừng xuân mới (sau này chu kỳ tuần rút ngắn còn 7 ngày, nên ngày mồng 7 Tết là ngày hạ nêu, bắt đầu làm đồng, lịch người Mường ngày lùi tháng tiến nên ngày động thổ, mở cửa rừng là ngày mồng 6 Tết), để bước vào tuần thứ hai con người chú tâm vào việc làm ăn mưu sinh.

Sau nữa cũng phải nói tới không gian làng Chuông mở hội chợ. Làng Chuông họp chợ ngay trước cửa đình và chùa. Đình Phương Trung sau nhiều lần tu sửa được xây dựng to đẹp vào cuối thế kỷ XIX. Mặc dù bị bom đạn quân Pháp hủy hoại nhưng đến nay làng vẫn giữ được nghi môn hai tầng đăng đối uy nghi, sau nghi môn là đại bái đồ sộ 5 gian trong bài trí nhiều đồ thờ tự thuộc loại quý hiếm.

Đình thờ người anh hùng dân tộc Phùng Hưng dân ngưỡng kính gọi là Bố Cái Đại vương. Phùng Hưng dẫn binh sĩ từ quê hương ông ở Đường Lâm theo dòng sông Đáy xuống tới trang Thời Trung (tên xưa của làng Chuông) thì đóng đồn binh luyện quân sĩ ở đó. Từ làng Chuông, Phùng Hưng dẫn quân qua Thạch Bích đến làng Triều Khúc (Hà Nội) đánh thẳng vào Tống Bình lật đổ ách thống trị phong kiến nhà Đường ở thế kỷ VII giành quyền tự chủ cho đất nước.

Sau này dân làng nhớ ơn lập đền thờ và tôn Phùng Hưng làm Thành hoàng của làng. Làng mở hội tưởng niệm Phùng Hưng vào ngày mồng mười tháng ba và ngày 25 tháng mười, làm lễ cờ ăn mừng chiến thắng của quân sĩ Phùng Hưng hạ được thành Tống Bình.

Kề liền đình là chùa Phương Trung. Đó là một ngôi chùa cổ với hệ thống tượng phật trên 100 pho. Điều đáng lưu ý là chùa Phương Trung bài trí hệ thống tượng thờ theo kiều “Tiền thần hậu phật”. Phía trước Phật đài, nhà chùa đặt vị trí trang trọng thờ tướng Đỗ Huệ và công chúa Phương Dung.

Điều đáng nói là hội chợ ở cạnh một ngôi chùa cổ thờ phật nên nếu xuất hiện một tầng văn hóa sâu hơn cái ta thường thấy ấy là hội chợ Chuông phảng phất tín ngưỡng hội chùa. Đi hội chợ Chuông du khách vừa tham gia sinh hoạt chợ búa vừa đồng nghĩa với việc hành hương vãn cảnh chợ Chuông và đi lễ phật.

 Lễ hội thổi cơm thi, mang mầu sắc hậu cần quân đội thời vua Phùng Hưng đánh giắc ngoại xâm

 

 

 

 

 Cờ người, trò chơi mang màu sắc của các tướng lĩnh xa xưa thời đánh giặc ngoại xâm

 

 Nguồn: Người Hà Nội,

Ảnh: Du lịch 24

Ths Nguyễn Thy Ngà