Hai bên miếu chính là hai nhà Tả vu, Hữu vu, đều 5 gian; mái lợp ngói âm dương. Ba công trình này hợp cùng chiếc cổng tam quan hai tầng ở mặt trước(Tam quan này cũng lợp ngói âm dương) tạo nên một cấu trúc hình chữ  “Khẩu” (???, một kiểu cấu trúc thường gặp trong kiến trúc truyền thống Huế. Chung quanh miếu có tường gạch bao bọc cả 4 mặt, ngoài cửa tam quan chính còn mở hai cửa bên tại hai mặt đông, tây.

 Cũng xin nói thêm là dưới thời Nguyễn, bên trái miếu Lịch Đại còn có một  ngôi miếu thờ riêng Lê Thánh Tông, dựng từ năm Gia Long thứ 8(1809). Đến năm 1924, do miếu bị đổ nát, triều Nguyễn đã cho dời bài vị Lê Thánh Tông qua thờ chung tại miếu Lịch Đại(3).

Dưới thời Nguyễn, miếu Lịch Đại Đế Vương thường xuyên được chăm sóc, tu bổ, đặc biệt là vào các năm 1831, 1843, 1848, 1902 .vv... . Tuy nhiên, về cuối triều Nguyễn, do tình hình tài chính eo hẹp, miếu càng ngày càng ít được tu bổ hơn.

Đến năm 1914, theo bác sĩ A.Sallet và nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Hoè trong bài khảo cứu Liệt kê các đền miếu và những nơi thờ tự ở Huế( Enumération des temples et lieux de culte de Hué B.A.V.H 1914, No2) miếu vẫn còn gần như nguyên vẹn nhưng các văn tự trên cổng tam quan đã bị xoá.

Hình ảnh này thể hiện khá rõ nét trên hai bức tranh vẽ bằng bút sắt vẽ của hoạ sĩ Nguyễn Thứ thực hiện trong thời kỳ này. Khi ấy diện mạo toàn khu miếu cũng như ngôi miếu chính vẫn còn khá nguyên vẹn và rất đẹp (xem ảnh).

Đáng tiếc là sau khi triều Nguyễn sụp đổ, miếu Lịch Đại Đế Vương không được ai chăm sóc, bảo quản nên bị xuống cấp rất nhanh. Trong khoảng thời gian từ năm 1958-1966, chính quyền ngụy Sài Gòn cũng đã nhiều lần đề cập đến việc khôi phục ngôi miếu này, tuy nhiên, do nhiều lí do, họ đã không thực hiện được(4).

Rồi chiến tranh cùng nhiều nguyên nhân khác đã khiến ngôi miếu nổi tiếng trên bị đổ nát và dần dần rơi vào quên lãng. Dân di cư và một số gia đình binh sĩ ngụy quyền đã cư lấn chiếm dần khuôn viên khu miếu và biến nơi này thành bình địa.. !(5).

Có lẽ đã đến lúc chúng ta đặt ra vấn đề phục hồi miếu Lịch Đại Đế Vương.

Còn nhớ, trong dịp tổ chức giỗ tổ Hùng Vương năm ngoái, một số người đã nêu ý kiến nên xây dựng một ngôi miếu thờ vua Hùng tại Huế. Có lẽ, họ không biết rằng, tại đây đã từng có một ngôi miếu không chỉ thờ tổ Hùng vương mà còn thờ tất cả các vị vua tiêu biểu của nước ta qua các triều đại - miếu Lịch Đại Đế Vương.

Đây cũng là ngôi miếu duy nhất thuộc dạng này ở Việt Nam còn khá đầy đủ các bằng chứng và vết tích về sự tồn tại của nó.Vậy thì việc phục hồi ngôi miếu này có lẽ là hết sức cần thiết.

Hơn nữa, công cuộc bảo tồn di sản văn hóa Huế trong giai đoạn vừa qua đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, đủ để chúng ta có được kinh nghiệm và tài lực trong việc nghiên cứu, phục hồi ngôi miếu độc đáo này.

Chú thích

   --------------

1. Sĩ Vương tức Sĩ Nhiếp vốn là đại diện chính quyền đô hộ Trung Hoa tại nước ta nhưng vẫn được các triều đại phong kiến Việt Nam sau này tôn làm một trong những vị vua khai sáng của Việt Nam.

2. Năm Minh Mạng thứ 11(1830), đưa Sĩ Vương vào thờ trong hàng tùng tự tại Văn Miếu và bỏ bớt chỗ thờ Lê Anh Tông; năm Minh Mạng 16(1836), lại đưa Thái Công Vọng sang thờ trong chính án tại Võ Miếu.

3. Theo sử triều Nguyễn, miếu Lê Thánh Tông vốn có từ thời chúa Nguyễn, trải qua chiến tranh nên bị hư hỏng, năm Gia Long thứ 8 mới xây dựng lại. Miếu nằm bên tả miếu Lịch Đại Đế Vương, quy mô gồm 1 tòa, chính đường, tiền đường đều 3 gian, chung quanh có tường gạch bao bọc, phía trước trổ cửa Nguyệt môn. Lế tế tại miếu được tổ chức cùng ngày với miếu Lịch Đại(Đại Nam Nhất Thống Chí, bản Duy Tân, quyển 1, Kinh Sư; bản dịch của Tu Trai Nguyễn Tạo, Sài Gòn, 1960, tr.37).

4. Năm 1959, Viện Khảo Cổ Sài Gòn đã hoàn tất một số bản vẽ để "tái thiết" tòa điện chính của ngôi miếu này. Tuy nhiên, các bản thiết kế này lại đưa ra một mẫu kiến trúc hoàn toàn khác công trình đã từng có (không phải nhà kép "trùng thiềm điệp ốc", kích thước lại nhỏ hơn, nền bê-tông, kèo sắt..) với lí do chính là không đủ kinh phí. Dù vậy, các bản vẽ này vẫn không được thực hiện. (Xem các bản vẽ lưu trữ tại phòng Tư liệu, Trung tâm BTDTCĐH).

5. Theo bản tường trình của Ủy ban điều tra hiện trạng miếu Lịch Đại Đế Vương, ngày 26/11/1966, tổng diện tích khu miếu tọa lạc là 5.485m2, đến lúc ấy chỉ còn 630m2 nền miếu chính bỏ hoang cùng 1.966m2 đất vườn. Số đất còn lại(2.888m2) đã bị 13 hộ gia đình dân di cư sau năm 1954 và binh sĩ (ngụy) chiếm đóng. (Xem các văn bản lưu trữ tại phòng Tư liệu, Trung tâm BTDTCĐH).

Tài liệu Tham khảo:

 -Khâm Định Đại Nam Hội Điển Sự Lệ, Bộ Công, quyển 208.

 -Đại Nam Nhất Thống Chí, bản Duy Tân, Kinh Sư, quyển 1.

 - B.A.V.H, số 2 /1914.

 -Các văn bản liên quan đến việc tái thiết miếu Lịch Đại Đế Vương trong giai đoạn 1954-1975 lưu trữ tại phòng Nghiên cứu, Trung tâm BTDTCĐH

Theo: Phan Thanh Hải