Một tấm bài vị thờ tướng quân Phạm Cự Lạng

Một tấm bài vị thờ tướng quân Phạm Cự Lạng
Trong dịp về dự lễ công nhận “Di tích lịch sử – văn hóa Đền thờ Thái úy Phạm Cự Lượng” ở thị trấn Yên Ninh, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình, tôi được ông Phạm Mậu Ngọ cho xem một bản viết tay có chữ Nho và phiên âm sao chép nội dung tấm bài vị đang thờ ở từ đường họ Phạm Mậu.

Được biết, chính tấm bài vị đã góp thêm cứ liệu để hoàn
thiện hồ sơ Di tích. Ngôi đền Di tích tọa lạc trên khu đất gia truyền của họ
Phạm Trọng, nhưng phần mộ và tấm bài vị thờ Ngài lại do họ Phạm Mậu truyền đời
hương hỏa. Tương truyền hai dòng họ này “sâu rễ bền gốc” ở đất
làng Khang Thượng từ hơn một ngàn năm nay là trực duệ “cành liền một
cội” của Ngài. Trong dân gian quanh vùng, Ngài giản dị, thân quen là Mòi
Tướng quân. Giới Nho học xưa nay ở ngôi làng quê hương thứ hai của Ngài
đều biết rõ húy danh Ngài là Phạm Mậu Chuân. Sách Việt điện u linh ghi
tên Ngài là Phạm Cự Lưỡng, Đại Việt sử ký toàn thư viết là Phạm
Cự Lạng, Việt sử lược chép là Phạm Cự Bị.

Bản sao chép mà tôi được ông Ngọ cho xem có 41 chữ
Nho: 高 族 (-> 祖) 前 家 朝 (-> 頒) 敕
贈
加
(0 – tạm dịch)…2/3 (-> 頒… 贈) 總
兵
副
都
統…使
國
府… 電 國 重 串? 奠 尉…->
都
-> 壯 大 將 軍 … 相 公
諱
諒
言
-> 謁 忠 敏 ㄓ 靈 và 38 chữ phiên âm: Cao tổ tiền gia ban
sắc tặng gia ban tặng tổng binh phó đô thống… sứ quốc phủ…điện quốc
trọng xuyến điện úy đô tráng đại tướng quân… tướng công húy Lượng
yết Trung Mẫn chi linh. Dễ thấy nó
vừa thừa lại vừa thiếu để mô tả nội dung tấm bài vị. Vả lại, các chữ trên tấm bài vị cũng không dễ luận
đọc do được viết ken sít, gần như gối lợp lên nhau và nét chữ thì
phần đã bị thời gian làm phai mờ, phần đã bị nhòe nhoẹt, bị che
phủ bởi các lớp nhũ tô đè lên nhau một cách bừa bãi dường như chẳng
cần biết đến chữ nghĩa gì ráo. Tôi đã nẫu óc tự hỏi: “Làm sao lại
có thể bất cẩn đến độ cẩu thả như vậy nhỉ?”. Có lẽ đó là một phần
lý do khiến bao lần tôi mang ảnh chụp tấm bài vị đi “xin chữ” mà hầu
như không có kết quả mang về.

Sau một thời gian tìm hiểu, nhiều lần học hỏi những
người thạo chữ, rồi trao đổi cùng anh em trong các ngành Phạm Mậu,
Phạm Trọng, Phạm Đăng ở thị trấn quê nhà, tôi đã tiếp thu 27 trong số
41 chữ Nho của bản sao chép và “luận” ra được 24 chữ khác, gộp lại
là 51 chữ “hợp lệ”: vừa có tự dạng tương hợp với các dấu nét và
thứ tự trên tấm bài vị, vừa có ngữ nghĩa phù hợp với văn từ và quy lệ lập bài vị. Thứ tự chữ theo hàng dọc ở tấm bài vị được chuyển
thành hàng ngang từ trái sang phải như sau: 高 祖 前 黎 朝 敕 贈 左 右 曹 正 總 兵 副 都 統 招 討 使 開 府 儀 同 三 司 平 章 軍 國 重 事 奠 尉 興 兵 振 武 暐 大 將 軍 范 相 公 諱 諄 諡 忠 敏 ㄓ 靈 / Cao tổ Tiền Lê triều sắc
tặng tả hữu tào chánh tổng binh phó đô thống chiêu thảo sứ khai phủ
nghi đồng tam ty bình chương quân quốc trọng sự điện úy hưng binh chấn
võ vĩ đại tướng quân Phạm tướng công húy Chuân thụy Trung Mẫn chi
linh. Tuy vậy, vẫn còn những nét chữ mờ nhòe ở nơi rốt
cùng của tấm bài vị. Một vài 
người đã “quen” với văn từ bài vị cho rằng ở đó chỉ có thể
là chữ “vị 位 ” hoặc “vị tiền/前 位”. Cái lý chung của phép
lập bài vị là thế. Nhưng những vết chữ còn lờ mờ ở đó không có dáng
vẻ gì để có thể đọc là “vị /位” hoặc “vị tiền/位
前”
(đọc dọc) hay “vị tiền/前 位” (đọc ngang). Chúng cũng
không có vẻ là một niên đại bởi hình nét của chúng không có chút
gì tương hợp với bất kì một cặp chữ nào trong số tên gọi các năm
theo hệ Can – Chi.

Căn cứ vào tự dạng đã bị nhợt nhòe tôi giả định
chúng có thể là một trong các cặp chữ: “CẩnThành/誠
謹”,
“Cẩn Thức hay Cẩn Chí /識 謹” hoặc “Bằng Thức/軾
憑”
(đọc phải sang trái). Tôi nghiêng về
triển vọng “Bằng Thức/軾 憑” bởi ở mé cực tả có vẻ là bóng dáng của
bộ “xa/車” hơn là bộ “ngôn/言”. “Bằng thức” là hành vi
tỏ lòng cung kính trong ứng xử của hiền nhân quân tử thời xưa.

Luận đoán là vậy. Nhưng lý giải như thế nào đây cho
sự hiện diện rất lạ lùng của các cặp chữ này ở một tấm bài vị?

Thế rồi, một sự tình cờ đã cho manh mối. Mới đây,
khi về quê vào hôm Rằm tháng Năm vừa rồi, tôi lại ghé thăm ông Ngọ như
bao lần trước. Hôm đó, thật là bất ngờ, lần đầu tiên tôi được nghe
ông nói bộ đồ thờ gồm hoành phi, câu đối, ngai và bài vị là do một
ông quan lớn trong triều “tặng” gia đường Phạm Mậu. Ông Ngọ không gọi là “tiến cúng” mà gọi là “tặng”. Ông cho biết thêm là
phía sau câu đối trước kia còn có chữ đề tặng. Nhưng ông không biết
người tặng là ai, họ tên là gì, chỉ nhớ lời các cụ mấy đời truyền
lại rằng người tặng là một ông quan lớn trong triều.

Rất tiếc là bộ hoành đối đó nay không còn nữa. Bộ
hiện đang phụng tự tại từ đường họ Phạm Mậu là bản sao của bộ cũ.
Cỗ ngai thì đã có nước sơn mới ở một phần phần chân đế. Duy có tấm
bài vị là còn nguyên bản.

Do có ba chữ “前 黎 朝/Tiền Lê triều” nên từ lâu tôi
đã hiểu rằng niên đại của tấm bài vị chỉ có thể là từ Hậu Lê đổ
về sau. Liên tưởng đến “ông quan lớn trong triều” như lời ông Ngọ, tôi
nghĩ: “Ông quan lớn trong triều nào ở tận Thăng Long hay Phú Xuân mà
lại biết tường tận gia cảnh và có quan hệ như thế nào với nhà
trưởng họ Phạm Mậu để có thể “tặng” một món đồ thờ như vậy?”.
Rồi… trong đầu tôi lóe lên: “Trời đất ạ! Sao lại ngẫu nhiên trùng
khớp kỳ lạ vậy?!… Là Ngài ư? Chính là Ngài rồi! Ông quan lớn trong
triều…”.

Số là, hôm ấy, như đã hẹn trước với một người chú
họ làm thày cúng ở làng, tôi mang về hai bản sao chụp. Trong khi nói
chuyện với ông Ngọ, tôi đang lăn tăn về “ông quan lớn trong triều” thì sực
nhớ ra các bản sao này. Đó là các bản phụng sao hai đạo
sắc phong đề cùng một ngày “Mười Tám tháng Ba năm Khải Định thứ
hai”, nội dung là: vua Khải Định chuẩn tứ việc phụng sự hai vị nhân
thần đều nguyên quán làng Khương Thượng. Một đạo: ”Sắc Ninh Bình tỉnh, Yên Khánh phủ, Khương
Thượng xã, Xuân Mai giáp phụng sự Tiến công Thiếu khanh Phan Đình Tư
hưởng nhã chi thần…”. Một đạo: “Sắc Ninh Bình tỉnh, Yên Khánh phủ,
Yên Vân tổng, Khương Thượng xã, Hậu Hào giáp phụng sự Lê triều Thái
phó Thiếu bảo Anh nghị Tướng quân Thùy trung hầu chi thần…”.

Vị thứ nhất đã rõ danh tính.

Còn, “Lê triều Thái phó Thiếu bảo Anh nghị Tướng
quân Thùy trung hầu” thì chính là “Quan Thượng Thùy” như dân làng tôi
thường gọi; húy danh Ngài là Tạ Hữu Tư, hiệu danh là Danh Thùy. Tạ
Danh Thùy là cái tên khá quen thuộc trong văn truyện chữ Nho, Nôm và
chữ Việt Nam hiện đại có liên quan đến lịch sử cuối Lê, đầu Nguyễn. Ngài là quan thị phò tá liên thông hai đời vua Lê
Hiển Tông và Lê Chiêu Thống, từng cầm quân phò Lê chống Tây Sơn nhưng
thất bại. Nhà Lê mất, Ngài mai danh ẩn tích 17 năm cho đến khi nghe tin
nhà Nguyễn đã đánh bại Tây Sơn lập quyền thống trị cả nước mới đến
ra mắt hoàng đế Gia Long. Hoàng đế khen ngợi đức trung và ngỏ ý tái
dụng Ngài. Nhưng khi đó Ngài đã 62 tuổi nên xin được về quê dưỡng lão
để dạy bảo con cháu. Sinh thời, Ngài là một bậc kì tài, có ngoại hình
cao lớn và sức khỏe phi thường, “là người cơ trí, giỏi văn học, biện
luận như gió”. Ở triều đình, vào lúc tột đỉnh danh vọng, Ngài cũng
là một đại cự thần có tước vị tương đương vị danh tướng đồng hương
của mình tám trăm năm trước – Mè Tướng quân Phạm Mậu Chuân trong dân
gian cũng là Thái úy Phạm Cự Lạng trong sử sách. Ở quê nhà, Ngài
là láng giềng của nhà trưởng họ Phạm Mậu xóm Viềng.

Với thân thế như thế, kiến văn như thế, tâm thế như
thế, vị thế đồng hương, láng giềng như thế, thêm vào đó là sự ngẫu
nhiên trùng khớp kỳ lạ trong cùng một dịp đã kể trên như thế… hẳn
Ngài là ứng viên duy nhất để là “ông quan lớn trong triều” mà ông Ngọ
đã nhắc đến. Và 17 năm mai danh ẩn tích của Ngài hẳn là có can hệ
tới sự tô đè “cẩu thả” cố ý vùi lấp chữ nghĩa trên tấm bài vị đã
từng khiến tôi nẫu óc. Là bậc hậu sinh, Ngài tỏ lòng ngưỡng mộ bằng cách
“tặng” gia đường hậu duệ bậc tiền bối đồng hương một bộ phụng tự
và – tôi ngờ rằng – tự tay ngài cầm bút trải tâm tình của mình lên
tinh khôi lớp sơn son chỉ vừa kịp ráo để được khom mình cung kính
cùng hai chữ “Bằng Thức/軾 憑” dưới chân tấm bài vị.
Chẳng dễ có mấy ai có thể có duyên biểu đạt hai chữ đó như phong
bẩm ở Ngài. Cơ trí và tài hoa kể cũng lạ thường.

Vậy là khúc mắc ở hai chữ cuối cùng đã được giải
tỏa. Và nếu luận giải này đúng người đúng việc thì tấm bài vị và
cỗ ngai của từ đường họ Phạm Mậu ít nhất cũng hơn 200 tuổi. Giờ đây
đã có thể đọc đủ 53 chữ trong nội dung tấm bài vị đó:

高 祖 前 黎 朝 敕 贈 左 右 曹 正 總 兵 副 都 統 招 討 使

開 府 儀 同 三 司 平 章 軍 國 重 事 奠 尉 興 兵 振 武

暐 大 將 軍 范 相 公 諱 諄 諡 忠 敏 ㄓ 靈                                                   
軾 憑

Cao tổ Tiền Lê triều sắc tặng tả hữu tào chánh
tổng binh phó đô thống chiêu thảo sứ khai phủ nghi đồng tam ty bình
chương quân quốc trọng sự điện úy hưng binh chấn võ vĩ đại tướng quân
Phạm tướng công húy Chuân thụy Trung Mẫn chi linh Bằng thức

Đó là luận giải nội dung tấm bài vị theo hiểu biết
của tôi mà tôi muốn được chia sẻ ở đây. Rất mong mọi người cùng tìm
hiểu và trao đổi ý kiến để cùng rõ thêm.

Phạm Đăng Hiến
Nguồn: Họ Phạm Việt Nam     Normal 0     false false false  EN-US X-NONE X-NONE                                                                                                                                                                    /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable
	{mso-style-name:"Table Normal";
	mso-tstyle-rowband-size:0;
	mso-tstyle-colband-size:0;
	mso-style-noshow:yes;
	mso-style-priority:99;
	mso-style-parent:"";
	mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
	mso-para-margin-top:0in;
	mso-para-margin-right:0in;
	mso-para-margin-bottom:10.0pt;
	mso-para-margin-left:0in;
	line-height:115%;
	mso-pagination:widow-orphan;
	font-size:14.0pt;
	font-family:"Times New Roman","serif";}

Trong dịp về dự lễ công nhận “Di tích lịch sử – văn hóa Đền thờ Thái úy Phạm Cự Lượng” ở thị trấn Yên Ninh, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình, tôi được ông Phạm Mậu Ngọ cho xem một bản viết tay có chữ Nho và phiên âm sao chép nội dung tấm bài vị đang thờ ở từ đường họ Phạm Mậu.

Tương truyền hai dòng họ này “sâu rễ bền gốc” ở đất làng Khang Thượng từ hơn một ngàn năm nay là trực duệ “cành liền một cội” của Ngài. Trong dân gian quanh vùng, Ngài giản dị, thân quen là Mòi Tướng quân. Giới Nho học xưa nay ở ngôi làng quê hương thứ hai của Ngài đều biết rõ húy danh Ngài là Phạm Mậu Chuân. Sách Việt điện u linh ghi tên Ngài là Phạm Cự Lưỡng, Đại Việt sử ký toàn thư viết là Phạm Cự Lạng, Việt sử lược chép là Phạm Cự Bị.

Bản sao chép mà tôi được ông Ngọ cho xem có 41 chữ Nho: 高族 (-> 祖) 前家朝 (-> 頒) 敕贈加 (0 – tạm dịch)…2/3 (-> 頒… 贈) 總兵副都統…使國府… 電國重串? 奠尉…-> 都 -> 壯大將軍 … 相公諱諒言 -> 謁忠敏ㄓ靈 và 38 chữ phiên âm: Cao tổ tiền gia ban sắc tặng gia ban tặng tổng binh phó đô thống… sứ quốc phủ…điện quốc trọng xuyến điện úy đô tráng đại tướng quân… tướng công húy Lượng yết Trung Mẫn chi linh. Dễ thấy nó vừa thừa lại vừa thiếu để mô tả nội dung tấm bài vị.

Vả lại, các chữ trên tấm bài vị cũng không dễ luận đọc do được viết ken sít, gần như gối lợp lên nhau và nét chữ thì phần đã bị thời gian làm phai mờ, phần đã bị nhòe nhoẹt, bị che phủ bởi các lớp nhũ tô đè lên nhau một cách bừa bãi dường như chẳng cần biết đến chữ nghĩa gì ráo. Tôi đã nẫu óc tự hỏi: “Làm sao lại có thể bất cẩn đến độ cẩu thả như vậy nhỉ?”. Có lẽ đó là một phần lý do khiến bao lần tôi mang ảnh chụp tấm bài vị đi “xin chữ” mà hầu như không có kết quả mang về.

Thứ tự chữ theo hàng dọc ở tấm bài vị được chuyển thành hàng ngang từ trái sang phải như sau: 高祖前黎朝敕贈左右曹正總兵副都統招討使開府儀同三司平章軍國重事奠尉興兵振武暐大將軍范相公諱諄諡忠敏ㄓ靈 / Cao tổ Tiền Lê triều sắc tặng tả hữu tào chánh tổng binh phó đô thống chiêu thảo sứ khai phủ nghi đồng tam ty bình chương quân quốc trọng sự điện úy hưng binh chấn võ vĩ đại tướng quân Phạm tướng công húy Chuân thụy Trung Mẫn chi linh.

Tuy vậy, vẫn còn những nét chữ mờ nhòe ở nơi rốt cùng của tấm bài vị. Một vài người đã “quen” với văn từ bài vị cho rằng ở đó chỉ có thể là chữ “vị 位 ” hoặc “vị tiền/前位”. Cái lý chung của phép lập bài vị là thế.

Nhưng những vết chữ còn lờ mờ ở đó không có dáng vẻ gì để có thể đọc là “vị /位” hoặc “vị tiền/位前” (đọc dọc) hay “vị tiền/前位” (đọc ngang). Chúng cũng không có vẻ là một niên đại bởi hình nét của chúng không có chút gì tương hợp với bất kì một cặp chữ nào trong số tên gọi các năm theo hệ Can – Chi.

Căn cứ vào tự dạng đã bị nhợt nhòe tôi giả định chúng có thể là một trong các cặp chữ: “CẩnThành/誠謹”, “Cẩn Thức hay Cẩn Chí /識謹” hoặc “Bằng Thức/軾憑” (đọc phải sang trái). Tôi nghiêng về triển vọng “Bằng Thức/軾憑” bởi ở mé cực tả có vẻ là bóng dáng của bộ “xa/車” hơn là bộ “ngôn/言”. “Bằng thức” là hành vi tỏ lòng cung kính trong ứng xử của hiền nhân quân tử thời xưa.

Luận đoán là vậy. Nhưng lý giải như thế nào đây cho sự hiện diện rất lạ lùng của các cặp chữ này ở một tấm bài vị?

Ông Ngọ không gọi là “tiến cúng” mà gọi là “tặng”. Ông cho biết thêm là phía sau câu đối trước kia còn có chữ đề tặng. Nhưng ông không biết người tặng là ai, họ tên là gì, chỉ nhớ lời các cụ mấy đời truyền lại rằng người tặng là một ông quan lớn trong triều.

Rất tiếc là bộ hoành đối đó nay không còn nữa. Bộ hiện đang phụng tự tại từ đường họ Phạm Mậu là bản sao của bộ cũ. Cỗ ngai thì đã có nước sơn mới ở một phần phần chân đế. Duy có tấm bài vị là còn nguyên bản.

Do có ba chữ “前黎朝/Tiền Lê triều” nên từ lâu tôi đã hiểu rằng niên đại của tấm bài vị chỉ có thể là từ Hậu Lê đổ về sau. Liên tưởng đến “ông quan lớn trong triều” như lời ông Ngọ, tôi nghĩ: “Ông quan lớn trong triều nào ở tận Thăng Long hay Phú Xuân mà lại biết tường tận gia cảnh và có quan hệ như thế nào với nhà trưởng họ Phạm Mậu để có thể “tặng” một món đồ thờ như vậy?”. Rồi… trong đầu tôi lóe lên: “Trời đất ạ! Sao lại ngẫu nhiên trùng khớp kỳ lạ vậy?!… Là Ngài ư? Chính là Ngài rồi! Ông quan lớn trong triều…”.

Số là, hôm ấy, như đã hẹn trước với một người chú họ làm thày cúng ở làng, tôi mang về hai bản sao chụp. Trong khi nói chuyện với ông Ngọ, tôi đang lăn tăn về “ông quan lớn trong triều” thì sực nhớ ra các bản sao này. Đó là các bản phụng sao hai đạo sắc phong đề cùng một ngày “Mười Tám tháng Ba năm Khải Định thứ hai”, nội dung là: vua Khải Định chuẩn tứ việc phụng sự hai vị nhân thần đều nguyên quán làng Khương Thượng.

Một đạo: ”Sắc Ninh Bình tỉnh, Yên Khánh phủ, Khương Thượng xã, Xuân Mai giáp phụng sự Tiến công Thiếu khanh Phan Đình Tư hưởng nhã chi thần…”. Một đạo: “Sắc Ninh Bình tỉnh, Yên Khánh phủ, Yên Vân tổng, Khương Thượng xã, Hậu Hào giáp phụng sự Lê triều Thái phó Thiếu bảo Anh nghị Tướng quân Thùy trung hầu chi thần…”.

Vị thứ nhất đã rõ danh tính.

Ngài là quan thị phò tá liên thông hai đời vua Lê Hiển Tông và Lê Chiêu Thống, từng cầm quân phò Lê chống Tây Sơn nhưng thất bại. Nhà Lê mất, Ngài mai danh ẩn tích 17 năm cho đến khi nghe tin nhà Nguyễn đã đánh bại Tây Sơn lập quyền thống trị cả nước mới đến ra mắt hoàng đế Gia Long. Hoàng đế khen ngợi đức trung và ngỏ ý tái dụng Ngài. Nhưng khi đó Ngài đã 62 tuổi nên xin được về quê dưỡng lão để dạy bảo con cháu.

Sinh thời, Ngài là một bậc kì tài, có ngoại hình cao lớn và sức khỏe phi thường, “là người cơ trí, giỏi văn học, biện luận như gió”. Ở triều đình, vào lúc tột đỉnh danh vọng, Ngài cũng là một đại cự thần có tước vị tương đương vị danh tướng đồng hương của mình tám trăm năm trước – Mè Tướng quân Phạm Mậu Chuân trong dân gian cũng là Thái úy Phạm Cự Lạng trong sử sách. Ở quê nhà, Ngài là láng giềng của nhà trưởng họ Phạm Mậu xóm Viềng.

Là bậc hậu sinh, Ngài tỏ lòng ngưỡng mộ bằng cách “tặng” gia đường hậu duệ bậc tiền bối đồng hương một bộ phụng tự và – tôi ngờ rằng – tự tay ngài cầm bút trải tâm tình của mình lên tinh khôi lớp sơn son chỉ vừa kịp ráo để được khom mình cung kính cùng hai chữ “Bằng Thức/軾憑” dưới chân tấm bài vị. Chẳng dễ có mấy ai có thể có duyên biểu đạt hai chữ đó như phong bẩm ở Ngài. Cơ trí và tài hoa kể cũng lạ thường.

Vậy là khúc mắc ở hai chữ cuối cùng đã được giải tỏa. Và nếu luận giải này đúng người đúng việc thì tấm bài vị và cỗ ngai của từ đường họ Phạm Mậu ít nhất cũng hơn 200 tuổi. Giờ đây đã có thể đọc đủ 53 chữ trong nội dung tấm bài vị đó:

高祖前黎朝敕贈左右曹正總兵副都統招討使

開府儀同三司平章軍國重事奠尉興兵振武

暐大將軍范相公諱諄諡忠敏ㄓ靈軾憑

Cao tổ Tiền Lê triều sắc tặng tả hữu tào chánh tổng binh phó đô thống chiêu thảo sứ khai phủ nghi đồng tam ty bình chương quân quốc trọng sự điện úy hưng binh chấn võ vĩ đại tướng quân Phạm tướng công húy Chuân thụy Trung Mẫn chi linh Bằng thức

Đó là luận giải nội dung tấm bài vị theo hiểu biết của tôi mà tôi muốn được chia sẻ ở đây. Rất mong mọi người cùng tìm hiểu và trao đổi ý kiến để cùng rõ thêm.

Phạm Đăng Hiến

Nguồn: Họ Phạm Việt Nam

Trở về đầu trang