1 Sự tích về chùa Khánh Hưng hay còn gọi là chùa Đặng

Quyển sách Nam Thiên tứ Thánh thực lục – Thuật cổ bản  đang được lưu tại thôn Đặng Xá và Viện nghiên cứu Hán Nôm, là một sự tích kể về nguồn gốc sự hình thành của 4 vị Thần nông nghiệp, sau trở thành Phật gồm:  Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Điện và Pháp Lôi, trong hệ thống Phật giáo Việt Nam. Bốn vị Thánh trên có nguồn gốc ở vùng Dâu, thành Luy Lâu, quận Giao Chỉ, bây giờ là huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, truyền thuyết được lưu truyền ở nhiều chùa ven sông Đáy, thuộc tỉnh Hà Nam, trong đó có chùa Đặng hay còn gọi là chùa Khánh Hưng)                      

Nguyên chùa Khánh Hưng xã Đặng Xá, huyện Kim Bảng, phủ Lý Nhân, đạo Sơn Nam, vào thời Tam Quốc, nhân dân bị ốm đau bệnh tật, (đã đến ) đạo Kinh Bắc cầu đảo Tứ Thánh thì dân được yên ổn mạnh khoẻ, Bấy giờ dân xã Đặng Xá bèn đến đạo Kinh Bắc xin rước Đại Thánh Pháp Vũ Tôn Phật về dựng chùa Khánh Hưng để đèn nhang thờ cúng, rất là linh ứng. Phàm cầu tạnh, xin mưa thảy đều ứng nghiệm ngay.Chùa được đặt tên là Khánh Hưng- tức là mừng cho sự hưng thịnh.

 Chùa Đặng ngày xưa

Sau này tương truyền rằng khi Vua Đinh, Vua Lý , Vua Lê khởi nghĩa đánh giặc, dựng nước, các Ngài đã từng đến chùa Khánh Hưng dâng lễ cầu Tôn Phật Pháp Vũ phù hộ, độ trì… thì tất cả những lờI thỉnh cầu đều Linh ứng. Quân giặc bị đánh tan, đất nước thái bình. Các vị Vua đều ban chiếu phong sắc cho chùa. Vua Đinh sắc phong là Thượng đẳng phúc thần; Vua Lý gia phong thêm chữ Đại Thánh và Vua Lê cũng phong sắc chỉ, hằng năm cứ đến ngày tám tháng tư đều sai các quan đến thắp hương thờ phụng.

Từ đó Pháp Vũ Tôn Phật có tên gọi đầy đủ là: Đại Thánh Pháp vũ Tôn Phật Thượng đẳng Thần. Nhân dân trong vùng thường gọi là chùa Đặng/

Vào đầu thế kỷ 20, ngôi chùa cũ được dựng tại khu vức trường PTTH Văn Xá bây giớ. Nơi đây như Thần phả của thôn vẫn còn ghi chép rằng thành hoàng  Nguyễn Phuc đã từng đến Đặng Xá chiêm bái chùa, và đã có công tôn tạo lại chùa. Khi đó nơi đây là mảnh đất cuối thôn hoang vu, thấp trũng hễ cứ vào mùa mưa đường vào chùa thường lầy lội. Nhân việc chùa xây dựng đã nhiều năm bị hư hỏng nhiều dân làng đã quyết định di dời đến gò đất cao hơn ở cuối thôn, như vị trí xây chùa hiện nay.

  Chùa Đặng ngày nay

Hiện chùa vẫn còn lưu giữ 3 cổ vật quý đó là: Chuông chùa được đúc vào đời Lê Hy Tông ( 1683), niên hiệu Chính Hòa; Hương án bằng đá và bệ tượng phật bằng đá tạc vào đời Lê Dụ Tông (1708), niên hiệu Vĩnh Thịnh.

Tháng 2 năm Giáp Thân (3/2004) chùa được khởi công xây dựng lại bằng tiền công đức của phật từ gần xa, trong đó có sự đóng góp của nhân dân làng Đặng Xá. Nhà chùa đã xây dựng ngôi Đại Hùng Bảo Điện rất,to đẹp. và đúc 1 tượng Phật Liên hoa bằng đồng uy nghi cao lớn nhất vùng Hà Nam

Ngày 9 tháng 10 năm Canh Dần ( 14/11/2010) chùa làm lễ khánh.

Tháng giêng năm 2017, tấm bia ghi nhận lịch sử các di tích làng Đặng Xá  được đặt tại sân chùa.

2. Miếu Thượng thờ thần Linh Lang Bạch Mã.

Sự tích kể lại rằng: Khi vua Đinh Bộ Lĩnh, hay còn gọi là Đinh Công đi dẹp xong loạn 12 sứ quân, đã đến đền Bạch Mã, ở phía Đông thành Đại La làm lễ cầu đảo xin Thần phù hộ cho nước. Khấn xong, Đinh Công chia quân hai đường thủy bộ cùng tiến, chiêng trống đầu thuyền vang động ngà non, cờ quạt trên đường phấp phới muôn khe, đại chiến một trận dẹp yên được Tất Châu lên ngôi Hoàng Đế ở động Hoa Lư.

Một hôm Người tựa vào long sàng nửa tỉnh nửa say, bỗng thấy một người cưỡi ngựa trắng từ trên trời xuống ngay trước mặt vua. Người đó chắp tay chào nói: Tôi là thần Linh Lang bạch Mã, vâng mệnh Hoàng thiên theo nhà vua dẹp giặc. Nay thiên hạ đã yên bình, nhà vua chẳng lễ tạ, thế là không đúng lễ cho nên tôi gặp vua. Nghe chưa dứt lời, nhà vua bừng tỉnh dậy.

Biết thần rất linh ứng lền sai lấy bút nghiên phong tặng cho thần là Hộ quốc Bảo Cảnh Linh Thông Tế Thế Đô Đại Thành Hoàng Linh Lang Bạch Mã Đại Vương Thượng Đẳng Phúc Thần và liền sai sứ giả mang sắc phong Linh Lang và thần hiệu Thái trưởng công chúa về Đặng Xá, huyện Kim Bảng phủ Lý Nhân đạo Sơn Nam, truyền cho dân xây miếu riêng để thờ phụng.

Vâng mệnh Hoàng Đế dân thôn Đặng Xá đã rước sắc chỉ lập miếu thờ thần Linh Lang Bạch Mã tại đầu làng giáp giáp với 3 thôn: Đặng Xá, Tranh Thôn và Điên Xá, gọi là miếu Thượng.

 Miếu Thượng đầu năm 2021

Kể từ thời nhà Đinh đến các triều nhà Lê, nhà Nguyễn sắc phong nhiều lần Thần được phong sắc

Đến thời nhà Nguyễn Thần Linh Lang Bạch Mã đã được sắc phong: Linh Thông Tế Thế Bảo An Chính Trực Hựu Thiện Đôn Ngưng, Dực Bảo Trung Hưng Linh Lang Bạch Mã.

Triều vua Đồng Khánh, năm Quý tỵ 1893 đã phong sắc cho thần thêm 5 chữ: Hàm Quang Thượng Đẳng Thần.

Miếu Thượng được dân làng tu sửa nhiều lần. Hiện tại đén đầu năm 2021 miếu vẫn còn giứ được dáng dấp cổ kính, với 3 gian nhỏ, toàn bộ tường được xây bằng gạch và được trát bằng lớp vữa xi măng, phần mái được lợp bằng ngói ta, gần giống cốt cách về kiến trúc như đền Bạch Mã ở phố Hàng Buồm, Hà Nội ngày nay.

Nhìn tổng thể ngôi miếu uy nghi thần bí với 2 cột hai bên tường đầu của miếu, đỉnh cột đắp hình con Lân, biểu tượng của sự linh khí của ngôi miếu. Đây là dạng thức kiến trúc tiêu biểu cho các chùa, đền miếu, rất phổ biến trong kiến trúc cổ truyền của Việt Nam. Miếu được xây ở phía trong gò đất cao, trước miếu là một khoảng sân rộng, mát mẻ nhưng u tịch bởi tán lá nhiều cây cao được trồng từ nhiều năm. Toàn bộ tường rào bao quanh đều được xây dưới đá trên gạch, từ cổng vào gian chính của miếu đều được lát gạch.

Cổng vào miếu mới được xây,trên đỉnh cổng là đôi rồng chầu nhật nguyệt, dưới là cuốn thư được ghi: Miếu Thượng thôn Đặng. Bên trên cửa vòm được đắp nổi đôi chim loan phượng chầu mặt nguyệt. Hai bên trụ cổng phía trước được ghi đôi câu đối bằng nhữ nho và mỗi bên đều có một bức tranh nổi: Một bên là cây tùng, một bên là cây mai. Và phía trụ ngoài hai bên có tiếp đôi câu đối bằng chữ nho. Tạm dịch là: ‘’Xuân hạ thu đông, bốn mùa sai bông trĩu hạt, nhân khang vật thịnh, thiên niên thừa kế khuông sương."

3. Miếu Bà thờ Công chúa Ngọc Nương.

Công chúa Ngọc Nương là con gái trưởng của Đinh Bộ Lĩnh. Khi Đinh Bộ Lĩnh đi dẹp loạn 12 sứ quân, Ngài đã đem vợ và con gái Ngọc Nương về sống ở quê ngoại tại Đặng Xá Kim Bảng. Khi lên ngôi Hoàng đế ở động Hoa Lư, Ngài lập ra nước là Đại Cồ Việt, đóng đô ở Hoa Lư, thế rồi sai sứ giả về xã Đặng Xá rước phu nhân Dương thị và trưởng nữ Ngọc Nương về triều…Mới tới xã Trường Yên Hạ, pu nhân đã giết mổ trâu, mổ bò làm lễ cúng tế gia đường tổ tiên. Nhân đấy cho trưởng nữ Ngọc Nương về Hoa Lư trước. Ngọc Nương vâng mệnh ngồi thuyền đi trước

Khi Thuyền đi tới xã Dương Xá trời đất tối tăm mù mịt mưa to gió lớn nổi lên…bèn thấy Ngọc Nương nhày vào giữa muôn trùng sóng, bầy giờ là ngày rằm tháng hai. Sau khi Ngọc Nương hóa, vua rất xót thương bèn tặng sắc chỉ phong làm Linh Tiên Đại Uyên, Từ Y Đoan Trang Ngọc Nương Thái trưởng Công chúa, ban cho ngụ lộc ở xã Đặng Xá truyền cho dân làng lập miếu thờ cúng…’’.

 Ngôi miếu xưa nằm sát gốc bồ đề

 Miếu Bà hiện nay

 

Miếu được lập từ thời vua Đinh ở cuối thôn Đặng được gọi là miếu Bà hay còn gọi là miếu Bóng Bà. Miêu đã được tôn tạo trùng tu nhiều lần, Ngôi miếu cổ nhỏ nằm sát cây Bồ đề, Ngôi miếu hiện tại được xây mới có dáng như hiện nay.

4. Miếu Trung thờ Vua Đinh Tiên Hoàng

Vua Đinh Bộ Lĩnh là con ông Đinh Công Trứ, thứ sử Châu Hoan Nghệ An và bà Đàm Thị Tố quê xã Đại Hoàng, động Hoa Lư, Ninh Bình. Lớn lên nhờ thông minh lại có tài thao lược nên đã được sứ quân Trần Lâm ( Vũ Thư -Thái Bình) tin cậy giao giữ binh quyền. Khi Trần Lâm mất, (Vua) Bộ Lĩnh đem tướng sĩ về Hoa Lư chiêu mộ hào kiệt đi dẹp loạn sứ quân. Ngài đã được ông Dương Đỉnh người xã Trường Yên Hạ và vợ tên là Đặng thị Kính ( vốn người Đặng Xá, Kim Bảng ) gả con gái tên là Nguyệt Nương về làm vợ và đã sinh ra con gái đầu đặt tên là Ngọc Nương.

Vua Đinh Bộ Lĩnh đã về Đặng Xá lập đồn trại và truyền hịch Cần Vương dẹp giặc và đã có trên 600 người ứng mộ cùng với 180 tráng đinh Đặng Xá, Đồng Lạc, Khê Vĩ. Ngài đã đến chiêm bái chùa Khánh Hưng,  cầu Tôn Phật Pháp Vũ phù hộ cho vạn sự như ý. Lời thỉnh cầu linh nghiệm, từ đấy Đinh Bộ Lĩnh đánh đâu được đấy, được tôn là Vạn Thắng Vương, bình được 12 sứ quân thống nhất đất nước.

 Nền móng miếu xưa

Sau này khi Lê Hoàn lên Ngôi Hoàng Đế, đã tôn phong Đinh Tiên Hoàng, hạ sắc chỉ cho xã Đại Hoàng lập miếu thờ và truyền chỉ cho thiên hạ cứ nơi nào Vua Đinh đã lập đồn trại… thì đều được rước sắc về lập đền thờ cúng. Dân Đặng Xá đã tới Kinh thành rước sắc về lập miếu để thờ và được gọi là miếu Trung.

Trước Cách mạng tháng tám, miếu Trung và đình làng Đặng Xá còn là nơi đặt trường dạy chữ quốc ngữ đầu tiên của Xã.

Năm 1965 đền đã bị dỡ để làm kho và sân phơi cho hợp tác xã nông nghiệp. Nay nơi thờ phụng Vua Đinh vẫn được dân làng Đặng Xá dựng bảo tồn để lưu giữ một di tích lịch sử văn hóa.

 

 

  Miếu Trung hiện nay

Vào đầu năm 2018 nhân kỷ niệm 1.050 năm ngày Vua Đinh Tiên Hoàng lên ngôi hoàng đế và lập nên Nhà nước Đại Cồ Việt (968-2018) Thường trực Hội người cao tuôi và lãnh đạo thôn Đặng Xá đã ra chủ trương xây dựng khôi phục lại miếu Trung trên nền đất cũ..(1)

Tháng 4 năm đó miếu Trung được khởi công xây dựng. Trong quá trình xây dựng, dân làng Đặng Xá đã đóng góp công, của .  Đặc biệt là nhiều người xa quê làm ăn thành  đạt, đã công đức trí tuệ rất lớn tiền, vật chất để xây miếu (2)

Sau một thời gian xây dựng, đến đầu tháng 9 âm lịch ngôi miếu đã hoàn thành,trông, khang trang bề thế gấp nhiều lần ngôi miếu xưa và ngày 20 tháng 9 năm Mậu Tuất, tức ngày 28/10/2018, được phép của chính quyền xã, các cụ lãnh đạo hội người cao tuổi cùng với lãnh đạo thôn Đặng Xá, đã tổ chức lễ khánh thành ngôi miếu Trung,  trước sự hoan hỉ của toàn dân Đặng Xá.(3)

Miếu xây mới  khang trang có ngai và có ảnh thờ, kèm theo nhiều đôi câu đối được các cụ các ông soạn thảo.(3)

Ghi chú:

1)Tháng 4/2018 Nhà báo Chu Đức  Soàn đề xuất  và đã được trưởng thôn Phạm Ngọc Tuấn và NCT do các ông Nguyễn Đức Tặng chủ tịch, Lê Đức Yên…đồng thuận..

2) Gia đình ông Chu Văn Sở đảm nhận xây dựng

3) Ngai thờ do gia đình ông Chu Thịnh Vượng cúng tiến. Khung và ảnh thờ do gia đình nhà báo Chu Đức Soàn cúng tiến.

4/ Miếu thờ Đông Hải Đoàn Đại Vương.

Đoàn Thượng, là con vị nhũ mẫu của Vua Lý Huệ Tông (1210-1224), Ngài là một vị tướng tài của nhà Lý. Khi nhà Lý nhường ngôi cho nhà Trần, đình thần Trần Tự Dự, lộng quyền định dùng pháp luật ghép ngài vào tội bất nghĩa. Ngài giữ lòng trung quân, đã tuốt kiếm dấy binh chỗng cự, nhằm khôi phục lại cơ đồ nhà Lý. Sau 18 năm chống cự, ngài đã tử trận tại thôn Yên Nhân.

Nhớ lòng trung nghĩa của ngài, các Vương Triều sau này đã sắc phong ngài là: Thượng Đẳng Thần. Thời hậu Lê đã phong thần hiệu cho ngài là: Đông Hải Đoàn Đại Vương Thượng Đẳng Phúc Thần. Thôn Đặng Xá là một trong nhiều thôn làng lập đền thờ ngài, thường gọi là miếu Vị Ba trong khuôn viên chùa Khánh Hưng.

Hiện nền ngôi miếu Vị Ba nằm trong khuôn viên chùa.

5/. Đình thờ Thành Hoàng Nguyễn Phục

 Ông Nguyễn Phục vốn là bậc danh Thần, đã đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ thời Lê Nhân Tông. Trước khi làm An phủ sứ Lý Nhân, biết tiếng chùa Đặng (Khánh Hưng) linh thiêng, Nguyễn Phục có đến làng Đặng Xá chiêm bái. Thấy chùa bị đổ nát hư hỏng, ông đã bỏ tiền và quên góp thập phương để trùng tu lại.

Đích thân ông đã dựng nhà ở làng Đặng để lo cho việc tu sửa chùa, thờ cúng các linh tích và giúp đỡ cho xã dân nghèo khó.

Sau này Ngài bị vu oan mà bị tội chết. Vua Lê Thánh Tông biết Ngài bị oan đã truy tặng sắc phong cho Ngài là Đông HảI Đại Vương, Thượng Đẳng Phúc Thần. Nhà Vua đã sức cho các nơi đã từng lưu công tích của Ngài, cho lập đền thờ. Vâng lệnh Vua, nhân dân Đặng xá đã suy tôn ông làm Thành Hoàng bản xã,  làm đình thờ ông, để tỏ lòng tưởng nhớ đến công đức tới người đã có nhiều công đức với địa phương.

Tất cả có 72 nơi trong đó có làng Đặng Xá Hà Nam.

 Hình bóng đình xưa

Ngày xưa đình được xây dựng giữa đất làng Đặng Xá và thôn Tranh ( Chanh Thôn ngày nay ) vẫn còn nền móng cũ, sau này đình bị hư hỏng, dân làng mới di dời xây tại giữa thôn, từ đó xóm cạnh đình được gọi là xóm đình.

Thời Vua Lê Thánh Tông, ông đã được truy phong  là Đông HảI Đại Vương. Nhà Vua đã  sức cho các nơi đã từng lưu dấu tích lập đền thờ ông.

Từ đó về sau, khi nước cầu dân khấn , tất thảy đều linh ứng. Một lần, cựu thần Hoàng triều tiến binh phò Lê diệt Mạc, qua Đặng xá làm lễ  ở đình thờ Đông HảI ĐạI Vương  cầu Ngài phù hộ cho nước.Sau này khi dẹp xong giặc, An thành Hầu bèn tâu sự việc trên vớI Dụ Tông Hoàng đế - niên hiệu Chính Hoà. Vua đã sắc phong cho làm Uy linh Hiển Ứng Dực- Thánh hộ Quốc Phù Tộ Bảo An Thượng đẳng Thần. cho Dân Đặng xá rước sắc về để thờ cúng.

Vào những năm 60 của thế kỷ 20 vì nhiều lý do ngôi đình cũ thuộc loại khang trang to lớn trong vùng, đã bị phá dỡ.

 

 

Ban thờ Đình Đằng Xá

Với quyết tâm khôi phục dấu tích xưa,  năm 2006 được sư giúp đỡ của Huyện Kim Bảng (1) và Tỉnh Hà Nam, Đảng bộ, chính quyền, hội đoàn thể và nhân dân Đặng Xá (2) đã xây lại ngôi Đình.trên nền đất cũ và khánh thành  vào ngày 20 tháng 10 âm  năm Đinh Hợi (tức tháng 11 năm 2007).

Đình Đặng Xá  được xây dựng mới bằng tiền và công sức đóng góp của toàn thể dân làng, Ai dư dả đóng góp nhiều tiền của, ai có sức thì góp nhiều công…

Đình mới được xây trên khu đất cũ, bằng phẳng không còn tọa lạc trên gò đất ao ráo như ngôi đình xưa.

Đình đã được giao sư anh hùng lao động Vũ Khiêu đề tặng bức hoành phi: “ Đông Hải Đại vương” và 2 câu đối:.

Ghi chú:

- 1/ Khi đó ông Chu Đức Thọ là chủ tịch UBND huyện KB.

- 2/ Khi đó Bí thư đảng ủy xã là ông Chu Bá Ngọc. Chủ tịch xã là ông Chu Xuân Diu, Chủ tịch Hội NCT thôn là ông Chu Văn Oanh.

…………

Nhà báo Chu Đức Soàn