Chùa Tản Viên có tên hiệu đầy đủ là "Tản Viên Sơn Quốc Tự" là một ngôi chùa cổ có từ ngàn xưa. Ngôi chùa hiện nằm trong khu quần thể di tích quốc gia Đền Trung, ở sườn Tây dãy núi Ba Vì thuộc địa phận xã Minh Quang, huyện Ba Vì, Hà Nội.
Chùa Tản Viên Sơn tọa lạc trên một vị thế rất đẹp trên núi
Ba Vì gồm nhiều các công trình kiến trúc với các chức năng khác nhau tạo thành
một chỉnh thể Phật giáo khá hoàn chỉnh đáp ứng nhu cầu hành lễ của nhân dân khi
tìm về cõi tĩnh tại, phật pháp.
Chùa Tản Viên có tên hiệu đầy đủ là "Tản Viên Sơn Quốc
Tự" là một ngôi chùa cổ có từ ngàn xưa. Ngôi chùa hiện nằm trong khu quần
thể di tích quốc gia Đền Trung, ở sườn Tây dãy núi Ba Vì thuộc địa phận xã Minh
Quang, huyện Ba Vì, Hà Nội.
Đến với Tản Viên là tới nơi linh thiêng, tâm linh của dân tộc.
Nói đến núi Tản Viên, không ai trong người Việt chúng ta không biết tới vị thần
số một, một trong “Tứ Bất Tử” của Việt Nam. Chùa Tản Viên - Đền Trung thuộc quần
thể di tích Đền Hạ, Đền Trung và Đền Thượng. Đền Trung được thờ chính tại nơi
mà anh em Đức Thánh Tản đã tu hành đắc đạo.
Quần thể của Đền Trung xưa kia rất tráng lệ, có tiền đường,
hậu cung, tả vu, hữu vu và nhà đại bái... Thế nhưng vì thời gian mưa nắng và
chiến tranh, trải qua các thời kỳ lịch sử Đền Trung gần như đã bị lãng quên.
Sau cuộc cách mạng năm 1945, người dân địa phương mới phát hiện và tìm thấy lại.
Khi đó toàn bộ khuôn viên bên ngoài của Đền như nhà đại bái, tả vu, hữu vu... đều
bị hoang phế, duy chỉ còn lại nhà tiền tế và 3 gian hậu cung.
Căn cứ theo kiến trúc của Đền hiện có, các nhà sử học đều cho rằng kiến trúc Đền
Trung hiện nay được trùng tu vào thế kỷ 17 (triều đại nhà Nguyễn). Toàn bộ kiến
trúc hiện còn là 3 gian hậu cung, gian chính giữa có thờ 3 tôn tượng của “Tam Vị
Đức Thánh Tản”.
Từ năm 1993 trở về trước thì Đền Trung là nơi có thờ tôn tượng duy nhất trong
các hệ thống Đền thờ đức Thánh Tản, các nơi khác chỉ thờ vọng Long ngai và Bài
vị. Phía trước nhà hậu cung là nhà tiền tế, chính giữa nhà tiền tế có thờ 4 vị
thần quan, là những vị thần có công năng trợ giúp cho Tam Vị Đức Thánh Tản.”
Xưa kia ngôi chùa chỉ là một am nhỏ được nhân dân dựng lên để
thờ Phật. Dưới thời nhà Lý, ngôi chùa đã được nâng cấp cùng với quần thể di
tích Đền Trung, Nhưng sang thời Hậu Lê, ngôi chùa đã xuống cấp và trở thành một
phế tích, qua thời nhà Nguyễn cuối thế kỷ 17, ngôi chùa lại được nhân dân chuyển
về khu đất mới trước cửa đền Trung.
Với tổng diện tích quy hoạch khoảng trên 20.000m2, Chùa Tản
Viên được xây dựng theo kiến trúc "Nội Công Ngoại Quốc", có Tả Vu, Hữu
Vu, Tiền Phật, Hậu Tổ, cuối Tăng Đường ... và khu nội viện. Chùa Tản Viên là
nơi nghiên cứu, học tập, tu hành chính pháp và là nơi các tín đồ Phật Tử và
nhân dân cả nước đến chiêm bái.
Được khởi công vào ngày 12 tháng 01 năm 2009, trải qua 14
tháng xây dựng, ngôi Đại Hùng Bảo Điện của Chùa Tản Viên chính thức được khánh
thành và đưa vào sử dụng ngày 5/6/2010.
Trên đường vào khu Nội Viện, phía bên tả chùa là "Long
Tỉnh Tuyền" (giếng Rồng Tiên). Khi vừa trấn tích xây dựng ngôi chùa, vì
không có nước, Đại Đức trụ trì Thích Đạo Thịnh đã làm lễ xin một nguồn nước tịnh
để dâng lên Tam Bảo.
Đêm đến Đại Đức đã được thần nhân báo mộng, chỉ cho nơi đào
giếng. Quả thực giếng vừa đào được hơn 3m thì thấy một mạch nước lớn trong xanh
tuôn trào. Kể từ đó, dù vào mùa khô, giếng cũng không bao giờ cạn. Đầu xuân du
khách về trẩy hội thường xin nước ấy về tẩy trần nhà cửa để cầu may và cầu an.
Đi hết khu giếng Rồng Tiên là tới Suối Quan Âm. Con suối này
bắt nguồn từ đỉnh Núi Mẹ và chảy qua sườn núi Chàng Rể. Dự kiến, trong khuôn
viên khu suối sẽ được đặt 500 tôn tượng A La Hán để nhân dân và tín đồ phật tử
thập phương về chiêm bái và cầu phúc.
Qua Suối Quan Âm là khu Nội Viện, với diện tích khoảng 6ha,
được quy hoạch các công trình lớn mang tầm cỡ quốc gia, nhằm đáp ứng nhu cầu tu
học cho nhân dân và các tín đồ Phật tử thập phương.
Ngôi Đại Hùng Bảo Điện – chùa Tản Viên
Pho đức Thế Tôn cao 7,78 mét
Ngôi Đại Hùng Bảo Điện có diện tích 500m2, được xây dựng
theo lối kiến trúc "Cổ - Kim kết hợp" chùa được xây cao, thoáng đãng.
Bên trong chùa được bày trí 3 pho tượng lớn. Ngự chính điện là Tôn tượng Đức Phật
Thích Ca cao 7,88m, đây là Tôn tượng bằng gỗ mít lớn nhất đông nam á hiện nay.
Bên tả chính điện là
Tôn tượng Bồ Tát Phổ Hiền. Bên hữu chính điện là Tôn tượng Bồ Tát Văn Thù. Cả
hai pho tượng này đều được tạc bằng gỗ mít và có chiều cao 3,5m. Hai bên tả và
hữu phía trước chùa là Tháp Chuông và Tháp Trống. Lối bài trí, thờ tự như vậy
càng làm tôn thêm vẻ uy nghiêm, tráng lệ của ngôi chùa.
Phía trước chính điện là Động Quan
Âm thiên tạo. Tương truyền nơi đây chính là nơi mà Bồ Tát Quan Âm đã tu hành và
truyền đạo cho Tam vị tối linh thần (Nguyễn Tuấn, Nguyễn Sùng và Nguyễn Hiền)
Phía sau chính điện là hòn non bộ với hình Thần Kim Quy hai
đầu bái Phật cầu kinh, một công trình rất đáng để thưởng lãm. Phía sau hòn non
bộ là nhà thờ Tổ, Tịnh thất, Trai đường, Nhà trù, Vườn Lâm tỳ ni, Tuyết sơn khổ
hạnh lâm, Vườn lộc uyển, Rừng Sa la Song Thọ ... tổng diện tích khoảng 1000m2.
Đại Hồng Chung nặng 1200kg tại chùa Tản Viên
Đường sang Đền Trung từ chùa Tản Viên
Cổng vào đền trung - Chùa Tản Viên
Tới di tích Đền Trung, qua cổng Tam quan rêu phong và khoảng sân rộng, phía trước là bậc đá lên gian thờ chính. Kiến trúc hiện còn là 3 gian hậu cung, gian chính giữa có thờ 3 tôn tượng của “Tam Vị Đức Thánh Tản”. Phía trước nhà hậu cung là nhà tiền tế.