Lần này thăm Bắc Ninh chỉ đến với một bờ của sông Đuống, vì mình chỉ có một buổi chiều, không đủ thời gian thăm hết các đền chùa nơi này. Bờ bắc của sông Đuống "nằm nghiêng nghiêng" trong thơ Hoàng Cầm có hai điểm đến nổi tiếng là Đền Đô và chùa Phật Tích.
Đền Đô là nơi thờ 8 vị vua nhà
Lý: Lý Công Uẩn tức Lý Thái Tổ (1009 - 1028); Lý
Thái Tông (1028 - 1054); Lý Thánh Tông (1054 - 1072);
Lý Nhân Tông (1072 - 1128); Lý Thần Tông (1128 - 1138);
Lý Anh Tông (1138 - 1175); Lý Cao Tông (1175 - 1210) và
Lý Huệ Tông (1210 - 1224).
Đền Đô - còn gọi là Cổ Pháp Điện hay đền Lý
Bát Đế, đền được xây dựng vào thế kỷ 11 (1030), trên khu đất
phía đông nam Hương Cổ Pháp, Châu Cổ Pháp (làng Đình
Bảng). Khu đất này theo Thiền sư Lý Vạn Hạnh cho rằng nơi hội tụ của thiên
khí, nơi có thế 8 đầu rồng chầu về. Tương truyền, xưa kia phía trước
cửa đền là một khu rừng Báng, có dòng Tiêu Tương uốn khúc
chảy qua.
Khi vua Lý Công Uẩn đăng quang và trở lại thăm quê hương
vào tháng 2 năm Canh Tuất (1010), tại đây, nhà vua đã
dừng thuyền rồng để đi thăm các bậc kỳ lão, yết lăng Thái Hậu
và đo vài mươi dặm đất làm “Sơn Lăng cấm địa”. Dân
làng Đình Bảng đã xây dựng một ngôi nhà lớn làm
nơi nghênh tiếp nhà vua.
Khi vua Lý Công Uẩn băng hà (1028), Lý Thái Tông
lên ngôi kế vị vua cha, Ông đã cho sửa sang lại ngôi
nhà xưa và chọn làm nơi thờ tự vua cha và cũng từ đó
đền trở thành nơi thờ tự các vị vua nhà Lý sau khi băng
hà.
Trải qua các triều đại Lý, Trần, Lê, đền Đô đều được tu
sửa và mở rộng, đặc biệt, đền được mở rộng nhất vào thế kỷ 17 (1602)
với quy mô của 21 hạng mục công trình được sắp xếp theo kiểu “Nội
công ngoại quốc”, xung quanh có tường thành vây bọc.
Kiến trúc của đền có sự kế thừa phong cách cung đình và
phong cách dân gian, tổng thể kiến trúc được kết hợp hài
hoà, chạm khắc tinh xảo, thể hiện một công trình kiến trúc
bề thế vững chắc nhưng không cứng nhắc trong khung cảnh thiên nhiên.
Năm 1952, đền Đô bị phá huỷ hoàn toàn. Từ năm 1989 Đền Đô
đã từng bước được khôi phục, tìm lại dáng vẻ xưa với các
hạng mục công trình như: Nhà Hậu cung (80m²), nhà chuyền
Bồng (80m²), nhà Kiệu (130m²), nhà để Ngựa (130m²),
Thuỷ đình, Phương đình...
Chùa Phật Tích đã xây dựng hoàn tất so với ba năm trước
khi mình ghé thăm đang trong quá trình xây dựng. Tháp
và tượng phật to lớn hoành tráng. Đường lên tháp rất đẹp,
cây cối xanh tươi. Góc nhìn từ Tháp xuống thành phố cũng
tuyệt vời. Chùa nằm bên sườn núi Lạn Kha (Rìu Mục), xã
Phật Tích, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Chùa Phật Tích xưa
kia là nơi có nhiều nhà tu hành tu luyện. Theo sử sách
để lại thì chùa Phật Tích chính là nơi Phật ngự. Chùa
Phật Tích còn gọi là chùa Vạn Phúc, được xây dựng
vào khoảng thế kỷ 7 đến thế kỷ 10. Chùa được hoàn chỉnh vào
triều Lý Thánh Tông (1057) và tu bổ khang trang vào năm
1686. Vào năm 1057, vua Lý Thánh Tông đã cho dựng cây
tháp báu và đúc pho tượng Phật mình vàng. Chùa
được xây dựng đại qui mô vào thế kỷ thứ 17. Năm 1947, do chiến tranh,
chùa bị phá huỷ hoàn toàn. Năm 1958, chùa được dựng lại
sơ sài. Năm 1991, chùa được xây dựng dần theo qui mô kiến trúc
cổ. Hiện tại di vật của chùa còn lại là bức tượng Phật A-di-đà
bằng đá, ngồi thiền định trên toà sen, cao 1,85m (tính cả bệ
đá là cao 3m). Chân cột chùa chạm trổ hoa sen và dàn
nhạc, các nghệ nhân chơi sáo, tiêu, nhị, đàn tranh, đàn
bầu, trống cơm.
Hoài Vân