Cửu Thác thượng ngàn mơ không thấy

Long cung giếng Ngọc mấy ai hay

Đến rồi lòng ngẩn ngơ say

Bồng lai tiên cảnh đây rồi Tú Sơn

Người xưa kể lại rằng: Xóm Củ ruộng đồng khô cằn không có một giọt nước, người dân phải rời bỏ bản làn tìm cuộc sống mới để vơi bớt sự vất vả quanh năm. Khi ấy, một người mẹ mang thai đã dũng cảm vượt qua 9 ngọn núi tới đỉnh cao nhất dùng con dao bạc cắm xuống đất, rồi có một mạch nước tuôn trào lên thành hồ nước Đầm Ba Đạng. Một dòng chảy về cháy quan khu rừng già Kim Tiến thành nguồn cát vàng, dòng khác chảy về Mường Thàng- Cao Phong. Còn một nhánh lớn nhất vượt 9 ngọn núi chảy về Tú Sơn tạo thành 9 dòng thác hùng vĩ, lấp lánh bạc 5 mùa, làm nên khí hậu mát mẻ do bụi nước bay lên tỏa từ trên cao chùm xuống hiếm có. Nguồn suối chảy ngày đêm đem lại cuộc sống bình yên, mùa màng tốt tơi cho dân bản, nhiều người đã quay trở về xây dựng cuộc sống mới. Dòng suối Tú Sơn còn gắn liền với câu chuyện tình yêu trắc trở của Nàng Út Lót vừa thông minh,vừa xinh đẹp với chàng Hồ Liêu không lấy được nhau mà hóa thành đôi bướm trắng dập rờn đùa vui bên dòng suối.

Cửu Thác Tú Sơn nằm giữa không gian của núi rừng hùng vĩ với các địa điểm như Thác Bạc, Thác Trượng Phu, Thác Hồ Âu Cơ, Suối Kim Ngân, hồ câu cá Thiên Nga tận hưởng không khí trong lành, ăn uống nghỉ dưõng, đốt lửa trại, ngắm những đàn hươu sao, khí, gà rừng nhởn nhơ nô đùa, hay thưởng thức các món ăn độc đáo mang đầy bản sắc văn hóa xứ Mường. mà bất cứ ai một lần đến cũng phải đắm say đến ngơ ngẩn.

Các danh thắng Cửu Thác Tú Sơn gắn liền với những sự tích đẹp như trong mộng. Thượng Ngàn Cửu Thác Tú Sơn ở độ cao trên 1.300 m so với mực nước biển, có núi non, thác nước hùng vĩ, vẫn còn dấu tích để lại là một quả trứng Âu Cơ khủng lồ hóa đá, hiện lên như một bà mẹ ôm bọc trăm trứng với vẻ mặt bâng khuâng nhìn về phía chồng con xuôi về miền biển. Thác nước tuôn chảy ngày đêm qua tháng năm đã tạo thành hồ nước Lạc Long Quân để người đời sau tắm gội trong tình yêu của đại gia đình các dân tộc. Thác trải chiến Quan Lang trải đều như chiều dài cái chiếu, ngày đêm rì rào vang vọng âm thanh nhẹ nhàng mà da riết. Về mùa khô thác ít nước, có thể ngồi tự tình trên những phiếu đá to cỡ mặt chiếu, trong bóng mát cây xanh, nhìn suối chảy hiền hòa trong vắt cá đớp lao xao.

Đến Cửu Thác Tú Sơn, dã ngoại thăm động Long Cung huyền ảo, tí tách những giọt nước thánh cảu sự tích người mẹ tìm ra nguồn nước đã sinh con và hóa rồng, lên cổng trời Thiên Sơn, qua cầu gió vi vui dưới khe suối chảy róc rách vượt tới khu vườn Thượng Uyển du khách như được tìm về cội nguồn, được tận hưởng sự giao hòa của giữa đất và trời mà lòng nhẹ nhàng thư thái.

Khu vườn Thượng Uyển ở độ cao 1.000m, khí hậu mát lành, nhiệt độ luôn thấp hơn nhiệt độ bình thường tới 2-3 ⁰C, ngước nhìn lên cao là rừng già nguyên sinh, xanh thẳm mờ sương, đây đó nở trắng hoa rừng, rứu ran chim hót. Nắng lên từng đàn chim mít hót râm ran, những con chim đực đỏ au vờn lượn sóng đôi cùng chim cái vàng óng, cạnh đó là hàng đàn chào mào, chim cắt chao nghiêng vun đùa cùng suối nước. Ở ven suối là những nhà sàn mi ni với đàn voi đá tranh nhau tắm ngụp, dưới dòng suối trong xanh. Bên sườn núi đá uy nghiêm là những mái ngoi tươi màu mận chín, nơi tâm linh thượng ngàn soi bóng bên hồ Ngọc ngàn năm tuổi. Dưới làn nước suối trong xanh có thể nhìn rõ từng viên đá cuội lăn đùa cùng bước chân du khách, xen lẫn những hồ tắm tự nhiên làm cho bất cứ ai cũng như quên mất thời gian.

Khu du lịch Cửu Thác Tú Sơn có một hệ thống lầu son gác tía chót vót trên đỉnh thác mang đậm chất dân tộc xứ Mường. Hai bên phía dưới là 2 dòng nước tuôn trào lấp lánh như nâng lầu Vọng cảnh trên mây trời nhìn xuống. Đứng trên lầu Vọng Cảnh như được đứng ở lưng trời tay có thể vờn mây mà để tâm hồn bay bỏng trên cõi thiên đường. Từ khu vường Thượng Uyển lên hồ Tiên Sa rộng 300m ² , các nam thanh, tú nữ có thể thoả thuê ngụp lặn dưới chân Thác nước Trượng Phu- dòng thác như từ trên trời nối xuống hồ Tiên Sa. Trên hồ Tiên Sa là một giếng Ngọc như rót bạc xuống ngày đêm không cạn, ví như tình người cha công lao như Núi Thái Sơn như khí chất như bậc Anh hùng Trượng Phu.

Dưới chân Khu thác Duôi ( Thác Thiên Ngọc Thạch) nhìn lên trời cao thấy một hòn đá khủng lồ, tròn vo màu xanh ngọc xung quanh, có ánh vàng phía dưới ngậm giữa hai vách ngọn núi chơi với xen kẽ ánh sáng không gian như treo trên trời buông xuống. Đứng dưới nhìn lên như sắp trôi xuống chốn Thủy Cung. Dưới chân thác lại là một không gian rộng mênh mông, huyền ảo trong làn sương nước mát lạnh trùm lên hòn ngọc xanh tráng lệ giữa động Thủy Cung, xung quanh là muôn vàn loài hoa khe sắc màu rực rỡ đùa vui với lòng người. Ngước lên như thấy Thác Ngọc Thạch như xếp trời trên đá “ Người xưa có ai đội đá, vá trời, đá Thần, đá Thánh không rơi trên đầu lơ lửng chơi vơi giữa trời”.