Một bên đường là vách núi cao chớn chở, bên kia là thung lũng dưới vực sâu lớp lớp những thửa ruộng bậc thang. Khung cảnh núi rừng hoang sơ ngoạn mục nầy dẫn đưa chúng tôi vào bản Cát Cát (xã San Sả Hồ, thị trấn Sa Pa, Lào Cai). Đây là một bản (làng)  của người H’mông, được hình thành từ giữa XIX.

 

Mua vé vào cổng 40.000 đồng, du khách bắt đầu xuống những bậc thang đá men theo thung lũng. Lần lượt bạn sẽ gặp những thửa ruộng bậc thang trồng lúa nương, những bụi giang, trúc, vầu, cao vút xanh tốt lạ thường. Dọc đường, du khách còn gặp nhiều phụ nữ H’Mông gùi trên vai xuôi ngược đi về bản, mỗi cô đều có một cây dù, bởi ở Sa Pa mưa nắng thất thường. Các cô gái H’mông đều có điện thoại di động, nhắn tin bằng tiếng Việt rất thạo, vài cô nói tiếng Anh khá sõi. Bởi Sa-pa là điểm du lịch nổi tiếng từ lâu, thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước tìm đến.

 

Cổng vào bản nghề H'Mong ở Sa Pa. Ảnh: Cát Lộc

 

Người H’Mông thường cất nhà dựa vào sườn núi. Đó là những căn nhà ba gian có vì kèo ba cột ngang. Các cột kê trên tảng đá tròn hoặc vuông. Mái bằng gỗ pơ-mu. Vách gỗ xẻ. Nhà có ba cửa ra vào, cửa chính ở gian giữa, hai cửa phụ ở hai đầu nhà. Cửa chính luôn đón kín, chỉ mở khi nhà có việc lớn như quan hôn tang tế, cúng ma vào dịp tết. Trong nhà ngoài bàn thờ còn có nơi tiếp khách, nơi ngủ, bếp và sàn gác dự trữ lương thực.

 

Các ngôi nhà nằm cách nhau bởi những thửa ruộng bậc thang. Đằng sau những ngôi nhà ấy là những bụi tre um tùm hòa màu xanh lá với những cánh đồng hình vòng cung cao thấp lượn lờ. Thích nhất là bắt gặp những chiếc cối giã gạo không dùng sức người. Nước suối khi chảy đầy máng một đầu chài thì đầu chài kia bật cao lên. Khi nước trong máng đổ ra ngoài, đầu chài kia hạ xuống, giã vào cối gạo, cứ vậy cho ra những hột gạo trắng tinh.

 

Cối giã gạo bằng sức nước ở bản Cát Cát. Ảnh: Cát Lộc

 

Trước nhà là những phụ nữ H’Mông trong trang phục truyền thống của mình, gồm: váy hình nón cụt, xếp nếp, phần mông bó chặt, thân váy xòe rộng. Áo cổ lật ra sau gáy. Thắt lưng buông hai dải dài phía sau. Trước và sau váy đều có vuông vải che vừa tạo sự kín đáo vừa tạo nét duyên. Áo khoác ngoài không có tay, cổ lật sau gáy. Khăn quấn đầu và xà cạp quấn chân. Đi dép hoặc mang ủng. Quần áo của đồng bào H’Mông chủ yếu may bằng tay, vải tự dệt, đậm đà bản sắc văn hóa của họ trong tạo hình và trang trí với kỹ thuật đa dạng. Chỉ với bốn màu chủ đạo: xanh, đỏ, trắng và vàng của chỉ tơ tằm mà họa tiết của trang phục đã tỏa ra muôn màu, tạo khoái cảm thị giác.

 

Ở bản Cát Cát có làng nghề thủ công truyền thống cho du khách tham quan trực tiếp. Người H’mông nhuộm sợi và in thêu hoa văn trên nền thổ cẩm bằng phương pháp nhúng chàm, nhuộm nước tro thảo mộc và cây lá rừng.

 

Se vải lanh. Ảnh: Đặng Hoàng Thám

 

Ở khu tranh thêu tay, khu giới thiệu nghề se lanh dệt vải của gia đình Vang Thị Tùng, ta bắt gặp những phụ nữ H’Mông cần mẫn với nghề thủ công cổ truyền của mình. Dưới bàn tay dính đầy chàm, họ đã biến những sợi lanh có nhiều màu sắc khác nhau thành tấm vải rồi nhuộm trong một thùng nước thuốc. Nhuộm xong, họ để tấm vải trên tảng đá phẳng bôi sáp ong, dưới khúc gỗ tròn. Họ đứng tấm ván đặt ngang trên khúc gỗ tròn và lăn, nhún miếng ván chạy qua lại như làm xiếc cho đến khi tấm vải bóng đẹp.

 

Bàn tay thêu thùa tài hoa bẩm sinh của họ biến những tấm thổ cẩm đẹp mắt với màu sắc, hoa văn mô phỏng cây, lá, hoa, muông thú..., thành những túi, nón, quần, áo, váy, ví, khăn quàng... Hoa văn trên thổ cẩm đều mạnh mẽ, thể hiện sự phóng khoáng của núi rừng sẽ theo bạn về nhà làm quà cho người thân. Bên cạnh nghề dệt, đồng bào H’Mông Cát Cát còn có nghề chạm bạc truyền thống độc đáo với sản phẩm phong phú là vòng cổ, vòng tay, dây xà tích, nhẫn... rất được du khách nữ ưa chuộng.

 

Đi dạo dọc theo bản một đỗi, qua cầu Si treo cáp bắc qua suối Cát Cát thơ mộng, du khách sẽ đến nơi biểu diễn văn nghệ. Nơi đây bạn sẽ có dịp thưởng thức những vũ điệu dân gian H’mông, Dzao đặc sắc trong tiếng khèn lá du dương, tiếng sáo Mông dìu dặt, tiếng đàn môi sâu lắng hoà cùng tiếng thác đổ, suối reo giữa mây ngàn, gió núi mênh mang, phóng khoáng… Những chàng trai trẻ, những cô gái duyên dáng, xinh đẹp múa hát rất  hay, vui vẻ nhiệt tình,  phục vụ du khách.

 

Cầu Si. Ảnh: Cát Lộc

 

Đó là lúc ta đắm mình vào các điệu hát giao duyên, chơi trò bịt mắt bắt dê, thi kéo co, đẩy gậy, bắn nỏ, đi cà kheo... với các cô gái, chàng trai H’Mông biểu diễn. Các chàng trai H’Mông trong trang phục truyền thống của mình: áo cánh ngắn ngang hoặc dưới thắt lưng, thân hẹp, ống tay hơi rộng. Quần là loại chân què, ống rất rộng so với các tộc trong khu vực. Đầu họ thường chít khăn, có khi đội nón xung quanh có đính những hình tròn bạc chạm khắc hoa văn, có khi mang vòng cổ, hoặc không mang...

Với những tiếng đàn môi thâm trầm, tiếng sáo H’Mông sâu lắng, tiếng khèn lá réo rắt khiến bạn như lạc bước vào chốn núi rừng hoang dã thiêng liêng, kỳ bí đầy thú vị. Đâu chỉ có việc thưởng ngoạn những vũ điệu đẹp mắt và thưởng thức những âm thanh núi rừng quyến rũ, bạn còn có dịp tự tay se lanh, dệt vải, thêu thổ cẩm, rèn nông cụ, chế tác đồ trang sức...

 

Ra khỏi nhà văn hoá H’mông, đi vài mươi bước du khách sẽ gặp dòng thác Cat Cát ầm ầm tuôn đổ mịt mù, khói sương trắng xoá. Thác Cát Cát - còn gọi là thác Tiên Sa - là một trong những thắng cảnh du lịch nổi tiếng nhất của Sa Pa. Dòng thác bắt nguồn từ trên dãy Hoàng Liên Sơn băng qua đại ngàn hoang dã, rồi đổ xuống thung lũng Cát Cát, miên man tuôn chảy về xuôi, nhập vào sông Hồng mênh mang, đỏ đục phù sa…

 

Thác Tiên Sa. Ảnh: Cát Lộc

 

Được ví là “thiên đường của thược dược”, Sa Pa hiến tặng khách du những đóa hoa không đơn thuần một sắc màu, mà “biến hóa” thành nhiều màu xanh, đỏ, tím, vàng.. duyên dáng. Bên thác còn có hai chiếc cầu treo lãng mạn lúc nào cũng đung đưa những bước chân khám phá của mọi người. Đó là cầu Si và cầu A Lứ.

 

Tình cờ chúng tôi quen được cô giáo Tầng Seo Loan người H’mông. Cô kể cho chúng tôi nghe một vài phong tục - tập quán độc đáo của người H’mông Lào Cai, trong đó tục “kéo vợ”: Khi người con trai quen biết và đem lòng yêu một cô gái, anh ta sẽ tổ chức tiệc rượu mời bạn bè và nhờ họ hiến kế “kéo” cô gái mà anh ta muốn cưới làm vợ về nhà một cách bất ngờ và giữ cô gái trong nhà ba ngày. Sau ba ngày, nhà trai sẽ tiến hành lễ cưới nếu cô gái bằng lòng. Nếu như người con gái từ chối thì họ cùng nhau uống bát rượu kết bạn và mọi việc trở lại bình thường như chưa có gì xảy ra. Lễ cưới người Mông ở Cát Cát thường được tổ chức từ 2 đến 7 ngày…

 

Trai gái người H’mông, Dao, Giáy ở Sa Pa và các vùng phụ cận thường gặp nhau ở “chợ tình” Sa Pa. Thực ra, đây chỉ  là một góc chợ của thị trấn (Sa Pa), vào các ngày thứ Bảy, Chủ nhật chợ rất đông vui do có nhiều du khách và nhiều người đi chợ, dịch vụ ăn uống, mua bán nhộn nhịp.