Miền đất Phật này của Hà Nội thuộc Hà Tây (cũ) quy tụ nhiều ngôi chùa cổ, trong tín ngưỡng dân gian, trong niềm tin của nhân dân và du khách hành hương về đây là rất linh thiêng. Từ khi sáp nhập đến nay, không chỉ mở rộng về diện tích, không gian sinh hoạt văn hoá, nhiều vùng của Hà Nội cũng được đầu tư và chú trọng hơn. Với việc mở rộng diện tích, Hà Nội đã có thêm nhiều di tích thắng cảnh mới về hành chính, nhưng xét về gốc tích và giá trị văn hóa, chúng đều có từ lâu đời và mang những ý nghĩa lớn về mặt tâm linh và huyền bí với những điều không thể lí giải.

 

Lễ hội ở chùa Hương

Nhưng vẫn phải thừa nhận rằng tất cả những điều đó làm cho vốn văn hóa của Hà Nội thêm giàu đẹp. Những ngôi chùa được coi là miền đất phật như chùa Hương, chùa Thầy, chùa Trầm, chùa Trăm Gian, chùa Tây Phương… Đây là những miền cực lạc mà khách hành hương kéo về lễ tế, thăm quan để tỏ lòng thành kính. Chính những địa danh này đã và đang làm cho Hà Nội mở rộng với không gian văn hóa giàu truyền thống và đa dạng hơn.

 

Thực tế chùa Hương hay Hương Sơn là một quần thể văn hóa - tôn giáo Việt Nam gồm hàng chục ngôi chùa thờ Phật, đền thờ thần và các ngôi đình thờ tín ngưỡng nông nghiệp. Trung tâm chùa Hương nằm ở Mỹ Đức- Hà Nội, ven bờ sông Đáy. Đường xuống hang chùa là một dốc gồm 120 bậc đá. Trong động có vẻ đẹp lạ thường của những nhũ đá tưởng như những công trình điêu khắc tuyệt tác của thiên nhiên. Tuy nhiên, giá trị nhất về mặt nghệ thuật điêu khắc trong toàn bộ hệ thống chùa chiền ở Hương Sơn là pho tượng Phật Quan Âm bằng đá xanh tạc vào thời Tây Sơn. Pho tượng bằng đá, có dáng người thon thon, mặt trái xoan, nét thanh tú. Tượng ngồi ở tư thế đặc biệt, tay phải cầm viên ngọc minh châu, chân trái duỗi, đặt trên một bông sen nở, chân phải co, dưới chân cũng có một bông sen.

 

Chùa Trăm Gian

 

Chùa Trăm Gian còn có tên gọi là chùa Quảng Nghiêm, hay chùa Tiên Lữ nằm trân một quả đồi cao ở Chương Mỹ - Hà Nội. Chùa được lập từ đời Lý Cao Tông. Sân chùa có gác chuông hai tầng tám mái được xây dựng vào đời Lê Hy Tông (1693) là một công trình kiến trúc có giá trị nghệ thuật cao. Chùa Trăm Gian là một quần thể kiến trúc độc đáo. Theo cách tính cứ 4 góc cột là một gian thì chùa có cả thảy 104 gian. Trăm gian, cái tên rất bình dân, dường như muốn nói lên vẻ bề thế của ngôi chùa. Trong chùa có nhà Giá Ngự nhìn ra mặt hồ sen, nơi đặt kiệu thánh để xem trò múa rối nước. Trèo qua mấy trăm bậc gạch xây là tới một toà gác chuông 2 tầng mái, có lan can chạy quây 4 mặt. Các ván bằng đều có chạm hình mây hoa. Tại đây treo một quả chuông cao 1,10 m, đường kính 0,6 m. Qua gác chuông, leo 25 bậc đá xanh hình rồng mây, đến sân trên có kê một sập đá hình chữ nhật. Chùa chính gồm nhà bái đường, toà thiêu hương và thượng điện. Trong cùng là nhà tổ, giữ lại có lầu trống bên trong treo một trống lớn. Tại đây có 153 pho tượng, hầu hết bằng gỗ, một số ít bằng đất nung, đặc biệt quý là tượng Tuyết Sơn, tượng Quan Thế Âm Bồ Tát.

 

Chùa Trầm cách Thủ đô Hà Nội 30km về phía Tây Nam, thuộc xã Phụng Châu, huyện Chương Mỹ. Chùa Trầm dù không xa phố xá nhưng lại tĩnh lặng, đậm đà màu sắc cõi thiền, gần đời mà vẫn thanh thoát. Thật ra, đây là cả một cụm danh lam thắng cảnh với núi Trầm và ba ngôi chùa: chùa Trầm Vô Vi, chùa Trầm Hang và chùa Long Tiên.

 

Chùa Tây Phương

 

Chùa Tây Phương tên chữ là Sùng Phúc tự nằm trên ngọn núi Tây Phương ở thôn Yên, Thạch Thất. Chùa được xây dựng trên đỉnh đồi Câu Lậu với lối lên bằng hơn 200 bậc thang đá ong. Toàn bộ ngôi chùa là một công trình kiến trúc cổ có giá trị nghệ thuật. Bộ mái hai tầng với các đầu đao vút cong tạo ra vẻ đẹp thanh thoát của ngôi chùa. Chùa Tây Phương với hơn 80 pho tượng cổ và các phù điêu gỗ chạm trổ tinh tế có mặt khắp nơi được coi là một bảo tàng nghệ thuật điêu khắc cổ của Việt Nam. Nổi bật nhất là bộ tượng thập bát La Hán điêu khắc sống động, những tuyệt tác điêu khắc cổ của nghệ thuật dân gian Việt Nam. Ngoài ra trong chùa còn nhiều tác phẩm nghệ thuật có giá trị như tượng bát bộ Kim Cương, tượng Tuyết Sơn, tượng Di Lặc.

 

Chùa Thầy nay thuộc xã Sài Sơn, huyện Quốc Oai, Hà Nội. Chùa có tên chữ là “Thiên Phúc tự”, nằm gối vào sườn núi Phật Tích, còn gọi là núi Thầy. Chùa được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử cấp I của quốc gia và là công trình kiến trúc cổ có giá trị độc đáo. Cảnh đẹp đầu tiên vào chùa là một cái hồ lớn. Đây là nơi trình diễn rối nước vào dịp lễ hội hàng năm. Rời hồ lớn ở chùa, hai bên có hai cây cầu theo phong cách Nhật. Một đường dẫn tới chùa lớn với cái sân hướng ra hồ. Đối diện với cầu là cổng lên chùa nằm trên núi. Từ đây, con đường 251 bậc thang dẫn du khách lên chùa. Hai bên đường có nhiều cây đại cổ thụ, có cây đã hơn 300 tuổi. Những rễ đa rủ dài tạo thành một tấm mành che lấy ban thờ phía trong. Phía trên ban thờ có một con đường nhỏ đi vào một hang đá lớn có thể chứa tới 300 người. Điều đặc biệt của cụm di tích Chùa Thầy là Hang Cắc Cớ mà theo truyền thuyết kể lại, khi chống giặc Nam Hán, hơn 2000 quân sỹ đã hy sinh ở đây. Khói hương quyện với hơi nước tạo nên một làn sương khói mờ ảo như những dải lụa vấn vương trong không khí. Có thể vì hang gắn liền với truyền thuyết ấy nên rất linh thiêng.