Bảo tàng Nghệ thuật Điêu khắc Chăm Pa Đà Nẵng

Vào cuối thế kỷ 19, viên công sứ tỉnh Quảng Nam là Charles Lemire, người Pháp, đã tiến hành công tác khảo cổ các di tích văn hóa Chăm và đem các di vật tìm được đem về trưng bày tại Đà Nẵng. Sau đó, năm 1900, Trường Viễn Đông Bác cổ (École Française d'Extrême-Orient) tiến hành khai quật khảo cổ ở quy mô lớn hơn. Từ đó, nảy sinh nhu cầu xây dựng một nhà bảo tàng tại Đà Nẵng cho các cổ vật Chăm. Năm 1902, Henri Parmentier của Trường Viễn Đông Bác cổ chính thức đề cử dự án kiến thiết rồi được hai kiến trúc sư người Pháp là Delaval và Auclair thực hiện. Kết quả là một tòa nhà có một số nét kiến trúc Chăm.

Công trình nay là Bảo tàng Chàm được Trường Viễn Đông Bác cổ cho khởi xây năm 1915-6 đến năm 1919 thì hoàn tất và khánh thành với 160 cổ vật điêu khắc. Bộ sưu tập nguyên thủy là do nhà khảo cổ Henri Parmentier thu thập từ thế kỷ 19 được bổ túc thêm bằng những phát hiện sau. Năm 1927 kiến trúc sư J. Y. Claeys thuộc trường Viễn Đông Bác cổ đề xướng khuếch trương nhà bảo tàng nhưng dự án trì trệ đến năm 1936 mới hoàn tất. Ngày 11 tháng 3 nhân việc tái khánh thành viện bảo tàng có sự hiện diện của Parmentier, Viện Bác cổ vinh danh ông bằng cách đổi tên Viện Bảo tàng Chàm thành Musée Henri Parmentier. Diện tích mới được dùng để thu nhận thêm bộ sưu tập cổ vật khai quật ở Trà Kiệu và Tháp Mẫm ở Bình Định.

Bảo tàng Điêu khắc Chăm thời đó có 160 cổ vật điêu khắc được trưng bày. Trải qua nhiều thăng trầm theo dòng lịch sử, Bảo tàng được mở rộng quy mô ngày một lớn hơn, nhưng vẫn giữ nguyên phong cách kiến trúc Gothique ban đầu, bộ sưu tập hiện vật tư liệu về văn hóa Chăm cũng được bổ sung ngày một nhiều hơn. Đến thăm Đà Nẵng ở thời hiện tại, du khách rất dễ dàng nhận ra bảo tàng tọa lạc ở vị trí khá đẹp ngay trong thành phố Đà Nẵng, ngay ngã ba giao lộ Trưng Nữ Vương, Bạch Đằng và đường 2/9.

Trong tổng diện tích 6.673m2 của bảo tàng, có 2.000m2 là diện tích trưng bày với tổng số hiện vật lên tới 500 hiện vật, được phân chia theo từng khu vực khác nhau. Vào thăm bảo tàng, theo tên từng phòng trưng bày, du khách có thể nhận diện được vị trí của hiện vật đã được tìm thấy như phòng trưng bày Mỹ Sơn, Trà Kiệu, Tháp Mẫm, Đồng Dương, cùng các hành lang Quảng Trị, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Kon Tum, Quảng Bình, Bình Định. Ngoài phòng trưng bày, bảo tàng còn có xưởng phục chế, kho lưu giữ và phòng làm việc. Với quy mô cùng bộ sưu tập hiện vật phong phú của mình, Bảo tàng Điêu khắc Chăm trở thành một trong những bảo tàng có bộ sưu tập hiện vật của nền văn hóa Chăm đồ sộ nhất nước ta mà chưa có bảo tàng nào sánh được.

Bảo vật Quốc gia - Đài thờ Trà Kiệu

Đài thờ Trà Kiệu - bảo vật quốc gia được làm bằng đá sa thạch xanh xám, có niên đại trong khoảng từ thế kỷ 7 đến thế kỷ 10. Đài thờ được tìm thấy vào năm 1918 tại tháp chính ở di tích kinh đô Trà Kiệu (làng Trà Kiệu, xã Duy Sơn, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam ngày nay).

Đây là một đài thờ còn nguyên vẹn 3 phần, gồm: đế thờ, thân thờ và vật thờ với 4 cạnh chạm nổi hoạt cảnh đám cưới của chàng Rama và nàng Sita trong tác phẩm văn học Ramayana - bộ sử thi vĩ đại của người Ấn Độ. Đây được coi là một trong những kiệt tác của nghệ thuật điêu khắc Chăm.

Một bảo vật quốc gia khác: Đài thờ Mỹ Sơn E1

Đài thờ Mỹ Sơn E1 được phát hiện tại tháp E1 thuộc khu đền tháp Mỹ Sơn (huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam), có niên đại thế kỷ 7 - 8 với chất liệu được làm từ đá sa thạch vàng nhạt.

Đây là công trình nghệ thuật được lắp ghép từ nhiều khuôn hình chạm nổi mô tả những sinh hoạt đời thường của các tu sĩ Bà-la-môn như: chơi nhạc, đàm đạo, làm thuốc… Tác phẩm đại diện cho phong cách mở đầu của nghệ thuật điêu khắc Chăm.

Bảo vật quốc gia: Tượng Bồ tát Tara

Tượng Bồ tát Tara được dân làng Đồng Dương (xã Bình Định, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam) phát hiện vào năm 1978. Đây là bức tượng bằng đồng nguyên chất lớn nhất mang phong cách nghệ thuật điêu khắc Chăm.

Tượng cao 1,148m, thể hiện hoá thân của Bồ tát Tara với ngoại hình cân đối, nét mặt hiền hòa, hai tay đưa ra phía trước (tay trái cầm tù và ốc, tay phải cầm hoa sen nở, bên trong có gương sen). Ngoài hình thể, trang phục, kiểu tóc của tượng cũng góp phần khiến cho tác phẩm đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật tạo hình.

Tóc tượng được tết thành nhiều lọn nhỏ, búi cao hai tầng trên đỉnh đầu. Ở tầng tóc thứ 2 có gắn tượng Phật A Di Đà ngồi xếp bàn. Đây là chi tiết để nhận biết những tác phẩm thể hiện hóa thân Bồ tát. Bức tượng không chỉ mang vẻ đẹp vô cùng thanh thoát, quyến rũ mà còn ẩn chứa sâu bên trong những bí mật của nền văn hóa Chăm.

Visnu - tác phẩm thể hiện câu chuyện thần thoại về quá trình sáng thế vũ trụ. Thần Visnu với bốn cánh tay, vẻ mặt trầm tĩnh, nằm nghiên trên rắn Ananta bảy đầu. Khi thần thức dậy, một cuốn sen mọc lên từ rốn của thần, trái đất được hình thành từ các cánh hoa và thần Brahma bắt đầu một kỷ nguyên mới. Thần Brahma ngồi trên đóa hoa sen nhưng hiện tại phần này đã bị thất lạc.

Bệ thờ - hiện vật này là phần đế của một đài thờ. Phần thớt giữa gồm 23 bầu vú được chạm khắc đều đặn, tinh xảo. Hai đường gờ bên trên và bên dưới là những dây xoắn với họa tiết kẻ sọc thường thấy trên những tác phẩm tìm thấy ở tháp Mẫm - Bình Định. Kiểu thức trang trí vú phụ nữ phản ánh tập tục thờ Mẫu - Nữ thần Xứ sở theo chế độ mẫu hệ của người Chăm.

Apsara - kiệt tác trong nghệ thuật điêu khắc Chăm

Tác phẩm thể hiện hai vũ nữ Apsara trong tư thế múa uốn cong duyên dáng. Các vũ nữ mặc một loại váy mỏng, được nhận biết qua chiếc tà buông xuống giữa hai chân và thắt nơ ở sau lưng. Khuôn mặt toát lên vẻ đẹp dịu dàng, thuần khiết.

Trên cổ, tay và vòng eo được trang trí những chuỗi hạt ngọc chạm khắc tinh xảo. Kế bên các vũ nữ, nhạc công Gandharva đang chơi một loại nhạc cụ dây tên là Tuila.