Đây là một câu hỏi phổ biến của các du khách nước ngoài đến Việt Nam, đặc biệt là ở các thành phố lớn như Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh . Mặt tiền hẹp, phần kéo dài dường như vô tận phía sau, chồng từ ba đến năm tầng - những đặc điểm này khiến kiều nhà được gọi là "nhà ống".
Người xưa kể rằng thực tế này là do hậu quả luật thuế
đã lỗi thời từ thế kỷ 19, tính thuế dựa trên chiều rộng mặt tiền. Nhưng
những lý do thực sự đằng sau biểu tượng hiện đại của kiến trúc
đô thị Việt Nam liên quan trực tiếp đến nhu cầu đời sống.
Nguồn gốc của truyền thống thiết kê
Nếu bạn từng nhìn thấy những bức tranh phố cổ Hà Nội vào
giai đoạn 60-70x của họa sĩ Bùi Xuân Phái, bạn sẽ thấy những ngôi nhà hẹp xếp
cạnh nhau mặc dù chúng trông thật cổ kính và thẩm mỹ hơn so với những ngôi
nhà hiện đại ngày nay.
Trên thực tế, những ngôi nhà xưa cũ đó trông giống như
những ngôi nhà cổ hiện nay ở
Hội
An . Sự khác biệt là nhà hẹp đầu thế kỷ 20 chỉ có hai tầng với
mái ngói truyền thống. Thiết kế nội thất của những căn nhà này cũng khác
biệt, khá giống với một ngôi nhà thôn quê với một hoặc hai giếng trời kết
hợp ở giữa các ngôi nhà để ánh sáng mặt trời có thể chiếu vào bên trong.
Lịch sử sống trong hiện đại
Những ngôi nhà này vẫn có thể quan sát thấy ở những khu
phố được bảo vệ đặc biệt cho du lịch như Cafe Phố Cổ (Phố cổ) ở số 11 Hàng Gai
và Nhà cổ 87 Ma Mây, Hà Nội. Nhiều ngôi nhà cổ ở Hội An cũng là điển
hình của phong cách kiến trúc này. Đây là những dấu
tích của quá khứ, tự hào đứng vững vàng giữa cơn bão hiện đại hóa và
thương mại hóa, ào ạt quét qua các thành phố lớn vào những năm 90 và làm
thay đổi kiến trúc lâu đời của khu đô thị.
Khi nền kinh tế Việt Nam bước vào cuộc cải cách, thành
phố trở nên đông đúc. Các khu vực trung tâm như phố cổ Hà Nội trở thành
địa điểm kinh doanh, giá trị của những ngôi nhà cổ bất ngờ tăng mạnh. Các
tầng đầu tiên của những ngôi nhà này chớp nhoáng biến thành cửa hàng và quán
cà phê, các hộ gia đình tiếp tục sống chật hẹp ở phía sau hoặc trên tầng
hai.
Nhiều gia đình bán căn nhà của họ và di chuyển đến các khu
nhà ở hiện đại và rộng rãi hơn, càng ngày càng có nhiều tiểu thương trong khu
vực bị giới hạn, các căn nhà hẹp lại tiếp tục bị chia cắt để trở nên
hẹp hơn nhằm thích ứng với sự tăng trưởng của những người nhỏ.
Thiết kế xây dựng kiểu ống
Trong nhiều thập niên qua, các thế hệ trong một hộ gia đình
chia sẻ cùng một không gian sống. Những tiến bộ trong kỹ thuật xây dựng cho
phép loại bỏ mái ngói và chồng tầng. Các
ngôi nhà trở nên ngày càng cao, giúp cho một gia đình lớn có thể sống cùng
nhau. Kiến trúc kiểu này kiếm được rất nhiều tiền, do thói quen
khiến nhiều người Việt Nam mong muốn có nhà riêng trên một thửa đất có lối
vào riêng, trái ngược với kiểu sống trong căn hộ của một chung cư cao tầng.
Bằng phong trào nhà đất, cải thiện từ những tàn
tích của đầu thế kỷ 20, "nhà ống" còn được gọi một cái tên
khác thú vị là “nhà phân lô – biệt thự liền kề” trở thành một cảnh
tượng chung và là biểu tượng của cuộc sống thành phố. Khi các thành phố
tiếp tục mở rộng trong những khu vực mới xây dựng hạ tầng, đất đai và nhà ở
được bán theo cùng một phương thức xây dựng, mặt tiền hẹp và khu sinh hoạt
dài, chủ yếu vì lý do kinh doanh. Đây là một giải pháp hiệu quả và tiết
kiệm chi phí cho dân số đô thị ngày càng gia tăng, sự lựa chọn cho các gia đình
có thu nhập trung bình thích nhà mặt đất đất.
Do dân số tăng lên chủ yếu những người đến từ nông thôn,
nhiều người coi thành phố như nơi sinh sống tạm thời, hình dạng ngôi nhà không
phải là vấn đề lớn.Những ngôi nhà tổ tiên của họ ở nông thôn, với những khu
vườn và cây cối và những mối liên hệ gia đình, dòng tộc, huyết thống vẫn là
những ngôi nhà thực sự của họ.
Trịnh Thái Bằng