Đây là Lễ hội truyền thống của Sách Tiên Bạn xưa, thu hút hàng vạn du khách thập phương về tham dự. Lễ hội mang đậm đà bản sắc dân tộc, phản ánh đời sống sinh hoạt, tín ngưỡng dân gian của người dân bản Mường.

Đền Mường Tiên Bạn thờ hai vị thần Long Đỗ và Phương Nương công chúa. Về thần Long Đỗ, căn cứ vào sách " Thanh Hóa chư thần lục" thì xã Tiên Bạn huyện Lôi Dương thờ. Cũng sách trên chép: "Vua Lê Thái Tổ đem quân đi đánh giặc Minh, đồn trú tại sách này, thấy quân và dân hay bị hổ vồ, rắn cắn. Vua bèn lập đàn cầu chúa, chợt thấy một người mặc quan phục, cưỡi rồng đỏ, tay cần chiếc thẻ vàng từ dưới đất nhoi lên. Vua thấy trong tấm thẻ có đề hai chữ: "Long Đỗ" vua cho là thiêng bèn cho lập đền thờ".

Theo thần tích hiện lưu giữ tại Làng Sung cho biết Long Đỗ tôn thần và Phương Nương công chúa Thần tích có đoạn chép như sau: ..." Đời nhà Trần niên hiệu Hưng Long, triều Trần Thái Tông (1225- 1282), khi giặc Nguyên xâm lược nước ta, quan quân nhà Trần chống lại giặc Nguyên và có đặt đồn ở đây (Tức sách Tiên Bạn).

Đánh thắng được quân Nguyên Mông, người dân sách Tiên Bạn được bình an, toàn dân trong bản sách như thấy có sự linh hiện nên lập đền phụng thờ gọi là "Miếu vua thiêng", hương hỏa mãi mãi về sau.

Khi thiên hạ thái bình, vua bèn đi tuần du thiên hạ, dụ tập dân cư. Trong triều có một người con trong số ba công chúa (sinh năm Nhâm thìn, tháng 6 ngày mồng 7) tên là Phương Nương Hoàng Nữ Châu. Năm 16 tuổi, diện mạo đẹp đẽ, dung nhan yểu điệu, tính tình hiền hòa, thật là một bậc nữ trung hào kiệt.

Công chúa nguyện cùng vua du thuyền theo đường thủy. Một ngày, có đi qua địa phận đất Tiên Bạn, địa giới Lương Giang, huyện Cổ Lôi, Trấn Thanh Hoa, Hoàng Nương trong lòng muốn xem nên mới vượt núi, trèo non đến thẳng khu đất bản sách (Tiên Bạn), thấy nơi đây sơn kỳ, thủy tú, núi cao, khe sâu, thật là một địa danh non sông gấm vóc.

Công chúa bèn tâu với nhà vua đổi tên là sách Sơn Bạn (Sách ghi là Tiên Bạn). Ấp dân lập một cung đài ở đấy ... Trải đến cuối triều Trần, Hồ Quý Ly khởi binh làm loạn, tước đoạt ngôi vua, nhân dân bị hại rất nhiều nên tìm cách đi tránh loạn.

Thời gian đó, ở sách Tiên Bạn, nhân dân kinh sợ chạy đến các đền, miếu hoang phế trốn ở các bụi cỏ, lùm cây mong cầu cuộc sống yên ổn. Ngày qua tháng lại, sự tích này vẫn còn tồn ghi.

Đến triều Lê Thái Tổ, không chịu sự cường bạo của giặc Minh bèn triệu tập anh tài hào kiệt khởi nghĩa ở Lam Sơn diệt giặc Minh. Ngày mồng 9 tháng riêng năm Giáp Thân (1404), vua nghe tin quân giặc lệnh cho các nội quan cử binh bày trận để tập kích bức vua ở Lam Sơn. Vua lập tức rút binh về đóng ở đất Tiên Bạn và luyện tập quân sỹ ở đó. Quân sỹ đa phần phải hái lá và rau rừng để ăn thay cơm nên đói khổ phần nhiều mà chết.

Nhà vua thấy vậy bèn lập tức hành lễ (ở đền), do vậy quân sỹ đều được bình an. Nhà vua biết được có thần linh dị, lập tức truyền cho quân sỹ tụ tập, quét dọn miếu đền hành lễ, nhà vua tự cầu chúc rằng: "Bậc trượng phu sống ở đời muốn lập công lớn để lưu danh muôn thuở, không biết đất này có vị thần nào rất mực anh linh, xin được hiển ứng báo cho vua biết. Khấn xong vua bèn phân lập ba đồn là: Thượng đồn, Trung đồn, Hạ đồn. Sáng hôm sau thu tập binh lương khẩn cấp để tính chuyện đại chiến với giặc.

Khấn lễ ba ngày, khi đó ngày 14 tháng 3, bỗng nhiên thấy trời đất tối đen, trong không trung nhìn thấy có một áng mây ngũ sắc từ trên trời giáng xuống trông giống như hình người, dài như một con Xích Đà (rắn đỏ), tay cầm một kim đồng theo đất mà xuất ra, bên trong có viết 4 chữ "Long Đỗ Thần Quân, lượng văn thủy tán", Quân lính đều nhìn thấy cho thần quả anh linh, vua lập tức lệnh cho quân dân ngày đêm hương hỏa.

Đến nửa đêm, trong giấc mộng của Vua, vua thấy tựa như có một người con gái đẹp như tiên nhân đứng ở bên phải vua xưng" Thiếp là con gái nhà Trần ... thiếp nguyện linh ứng giúp vua đánh đuổi giặc Minh. Nói xong rồi biến mất, vua bàng hoàng chợt tỉnh, biết mình nằm mộng có một nữ thần linh thiêng phù giúp quân sỹ bèn lập tức sai sắm biệt lễ vật để thờ cúng hương hỏa....".

 

 

 

 

 

 

 

 

 Lễ hội Đền Mường Tiên Bạn được nhân dân tổ chức hàng năm cầu mong cho mưa thuận gió hòa mừng màng tốt tươi, nhân dân trong vùng no ấm, cầu lộc, cầu yên; là một sinh hoạt văn hóa dân gian cổ truyền mang đậm đà bản sắc dân tộc của người Mường, ngày 31/12/2010 Đền Mường Tiên bạn đã được UBND tỉnh Thanh Hóa  cấp bằng công nhận di tích lịch sử văn hóa cấp Tỉnh.

Nguồn:  Trang thông tin điện tử xã Xuân Phú