Chuyển đổi số trong phát triển du lịch là một thay đổi tất yếu nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường và xu thế của thời đại, tạo nên điểm nhấn và tăng cường năng lực cạnh tranh cho ngành du lịch.

GVC, TS. Nguyễn Tư Lương

Trường Đại học Thủy lợi

Email: tuluongtc@tlu.edu.vn

Tóm tắt

Phát triển du lịch thông minh là một định hướng chiến lược cho nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Phát triển du lịch thông minh (DLTM) không còn là vấn đề quá mới, tuy nhiên để phát triển DLTM một cách hiệu quả, bền vững tại Việt Nam, thì vẫn còn nhiều vấn đề cần giải quyết. Bài viết này sẽ đánh giá tổng quan về hiện trạng phát triển DLTM tại Việt Nam, thảo luận về một số vấn đề liên quan đến chủ trương, định hướng chính sách… trong phát triển DLTM. Qua những phân tích trên, bài viết đi đến đề xuất một số giải pháp trọng tâm nhằm thúc đẩy DLTM tại Việt Nam phát triển nhanh và bền vững, để Du lịch Việt Nam trở thành một điểm đến DLTM và có năng lực cạnh tranh trên bản đồ du lịch thế giới.

ĐẶT VẤN ĐỀ

Dưới tác động mạnh mẽ của Cách mạng công nghiệp 4.0, Du lịch thông minh (DLTM) đã phát triển ở nhiều khu vực trên thế giới. Nhiều mô hình DLTM được triển khai thành công tại Hà Lan, Đức, Phần Lan, Đan Mạch, Mỹ, Canada, Australia, New Zealand… Ở Châu Á, Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Thái Lan và Malaysia cũng đã tăng cường đầu tư phát triển và đạt được nhiều thành tựu nổi bật về DLTM, tạo sức ép cạnh tranh trực tiếp cho du lịch Việt Nam.

Trước xu thế đó, Việt Nam cũng đã triển khai DLTM và mang lại nhiều thay đổi tích cực. Tuy nhiên, DLTM vẫn chỉ mới hình thành tại một số trung tâm du lịch lớn với một số ứng dụng nhất định, chưa mang lại thay đổi một cách toàn diện cho ngành Du lịch. Việc đánh giá hiện trạng phát triển và đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy DLTM tại Việt Nam, để Du lịch Việt Nam trở thành một điểm đến DLTM và có năng lực cạnh tranh trên bản đồ du lịch thế giới là một nhiệm vụ cấp thiết và có tính khả thi. Bài viết này sẽ bàn về DLTM tại Việt Nam qua: Hệ thống hóa và có phát triển ở mức độ nhất định về một số vấn đề lý luận cơ bản; phân tích những chủ trương, chính sách phát triển DLTM; công tác quản lý nhà nước về du lịch; những thành tựu đạt được và những rào cản đặt ra; đề xuất một số giải pháp cơ bản để phát triển DLTM trong thời gian tới.

DỮ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Bài viết này sử dụng phương pháp nghiên cứu chính là phương pháp nghiên cứu tại bàn (desk research). Tác giả đã sử dụng các dữ liệu thứ cấp như: Các chính sách, chủ trương, quy định, tài liệu, báo cáo, sách, bài báo khoa học, cơ sở dữ liệu trực tuyến (tìm kiếm với sự hỗ trợ của công cụ Google Scholar), và các nguồn thông tin khác để thu thập dữ liệu và phân tích.

Ngoài ra, bài viết cũng sử dụng phương pháp nghiên cứu thực địa và phương pháp chuyên gia. Dựa trên những khảo sát thực địa qua kiểm chứng thực tiễn phát triển du lịch tại Việt Nam và ý kiến của các chuyên gia trong lĩnh vực du lịch. Trên cơ sở đó, kết hợp tổng hợp, phân tích, đối sánh các tư liệu thứ cấp, từ đó hình thành kết quả và đề xuất các ý tưởng khoa học cho chủ đề nghiên cứu nêu trên.

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH THÔNG MINH

Khái niệm về du lịch thông minh

Du lịch thông minh (smart tourism): Thuật ngữ “Du lịch thông minh” được ra đời dưới sự tác động mạnh mẽ của Cách mạng công nghệ 4.0, đặc biệt là sự phát triển của công nghệ thông tin (CNTT) và truyền thông đã được ứng dụng rộng rãi và mang lại nhiều thành tựu quan trọng trong lĩnh vực du lịch.

Đã có nhiều nghiên cứu với các mục đích và góc độ tiếp cận khác nhau về DLTM. Tổ chức Du lịch Thế giới (World Tourism Organization - UNWTO) đã đề cập đến khái niệm “du lịch thông minh” nhằm mục đích thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành Du lịch trên phạm vi toàn cầu thông qua việc sử dụng CNTT và AI.

Theo UNWTO, DLTM là việc sử dụng công nghệ một cách thông minh để tạo ra giá trị bền vững cho tất cả các bên liên quan trong ngành du lịch nhằm:

- Tăng cường trải nghiệm du lịch: Cải thiện trải nghiệm của du khách thông qua việc cung cấp thông tin cá nhân hóa, gợi ý hoạt động dựa trên sở thích và tạo ra trải nghiệm tương tác và độc đáo.

- Quản lý bền vững: Quản lý lưu lượng du khách, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và văn hóa địa phương, đồng thời tạo ra các giải pháp phát triển du lịch bền vững.

- Kinh doanh và tiềm năng tăng trưởng: Phát triển các mô hình kinh doanh dựa trên công nghệ để tạo ra cơ hội tăng trưởng và tăng cường năng lực cạnh tranh trong ngành Du lịch.

- Quản lý rủi ro và an ninh: Sử dụng công nghệ để quản lý rủi ro và đảm bảo an toàn cho du khách, bao gồm cả bảo mật thông tin cá nhân, đồng thời cải thiện quản lý và giám sát vùng du lịch.

Căn cứ thực tiễn phát triển của du lịch Việt Nam, với mục tiêu và nhiệm vụ đặt ra, tác giả xin đề xuất quan điểm về DLTM như sau: “Du lịch thông minh là mô hình phát triển du lịch được xây dựng dựa trên nền tảng ứng dụng những công nghệ hiện đại trong lĩnh vực thông tin và truyền thông để tăng cường trải nghiệm du lịch. Việc sử dụng công nghệ một cách thông minh giúp hoạt động du lịch trở nên hiện đại hơn, tối ưu hơn, hiệu quả hơn, thuận tiện hơn và mang lại lợi ích tốt nhất, đáp ứng tối ưu nhu cầu đa dạng của khách du lịch và doanh nghiệp du lịch, cơ quan quản lý nhà nước về du lịch, cộng đồng và hướng tới phát triển du lịch bền vững”.

Các thành phần cơ bản của du lịch thông minh

Các nội dung cơ bản để triển khai DLTM bao gồm:

- Ứng dụng di động và trang web: Cung cấp một nền tảng kỹ thuật số cho du khách để tìm kiếm thông tin, đặt dịch vụ và lập kế hoạch cho chuyến đi của họ.

- Cảm biến và IoT: Sử dụng các thiết bị công nghệ để thu thập dữ liệu về lưu lượng du khách, điều kiện môi trường, tình trạng an ninh và các yếu tố khác.

- Công nghệ thực tế ảo (VR - Virtual Reality) và thực tế tăng cường (AR - Augmented Reality): Để cung cấp trải nghiệm tương tác và hấp dẫn cho du khách.

- Dữ liệu và phân tích: Thu thập dữ liệu, phân tích dữ liệu về hành vi và nhu cầu của khách du lịch, từ đó tối ưu hóa trải nghiệm du lịch và chiến lược marketing.

- Quản lý tài nguyên du lịch: Sử dụng công nghệ để quản lý tài nguyên du lịch và các nguồn lực phát triển du lịch một cách hiệu quả và bền vững.

- Giao tiếp và tương tác: Cung cấp các kênh giao tiếp và tương tác dễ dàng giữa du khách và nhà cung cấp dịch vụ du lịch, hỗ trợ khách hàng trực tuyến.

- An toàn và bảo mật: Đảm bảo an toàn và bảo mật cho thông tin cá nhân của du khách, cũng như đảm bảo an toàn cho du khách khi họ tham gia du lịch.

Lợi ích của việc phát triển du lịch thông minh

Phát triển DLTM là phát triển, ứng dụng những thành tựu của khoa học và công nghệ hiện đại để hỗ trợ và mang lại lợi ích cho ba chủ thể: Nhà quản lý du lịch, doanh nghiệp du lịch và khách du lịch, bao gồm:

- Đối với nhà quản lý du lịch: Giúp tăng tính hiệu quả, hiện đại hóa công tác quản lý; đảm bảo tính liên thông, đồng bộ trong công tác quản lý; tăng cường năng lực cạnh tranh của ngành Du lịch, tăng nguồn thu từ du lịch; giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và văn hóa địa phương; hoàn thiện hệ thống hạ tầng công nghệ…

- Lợi ích cho doanh nghiệp du lịch: Giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về khách hàng do việc thu thập và phân tích dữ liệu tốt hơn; phát triển marketing tối ưu; tối ưu hóa quản trị; tối ưu hóa hoạt động, tăng doanh thu và lợi nhuận; nâng cao chất lượng dịch vụ; quản trị nhân sự; quản lý hệ thống kinh doanh; phát triển và triển khai các sản phẩm và dịch vụ sáng tạo dựa trên công nghệ...

- Giá trị do DLTM mang lại cho khách du lịch: Dễ dàng truy cập thông tin; tăng cường trải nghiệm du lịch; giúp tăng cường an toàn và an ninh cho du khách; tối ưu hóa chi phí và thời gian; tiếp cận thuận tiện; tối ưu hóa lợi ích; được hưởng các dịch vụ du lịch với chất lượng cao hơn…

PHÁT TRIỂN DU LỊCH THÔNG MINH TẠI VIỆT NAM VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA

Về chủ trương, định hướng và chính sách phát triển du lịch thông minh

Trước những tác động mạnh mẽ của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 vào mọi lĩnh vực của đời sống và nền sản xuất xã hội. Đảng, Nhà nước và Chính phủ đã có những chủ trương, định hướng và chính sách quan trọng nhằm ứng dụng những thành tựu của khoa học và công nghệ hiện đại để hỗ trợ đẩy mạnh phát triển DLTM:

- Nghị quyết 36-NQ/TW do Bộ Chính trị ban hành (1/7/2014) về đẩy mạnh ứng dụng, phát triển CNTT đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế. Nghị quyết đã xác định: “Công nghệ thông tin phải được ứng dụng rộng rãi và trở thành một ngành kinh tế có tác động lan tỏa trong phát triển kinh tế - xã hội”.

- Nghị quyết 08-NQ/TW do Bộ Chính trị ban hành (16/1/2017) đã khẳng định quan điểm: “Phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn là định hướng chiến lược quan trọng để phát triển đất nước… Để phát triển du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn, cần phải thực hiện nhiều giải pháp, trong đó tất yếu phải đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại”.

- Luật Du lịch Việt Nam năm 2017 (Luật số: 09/2017/QH14 ngày 19/6/2017) đã khẳng định: “Nhà nước có chính sách trong việc khuyến khích hỗ trợ các hoạt động ứng dụng khoa học, công nghệ hiện đại phục vụ quản lý và phát triển du lịch”.

- Chỉ thị số 16/2017/CT-TTg (4/5/2017) cũng đã chỉ rõ: “Ưu tiên phát triển công nghiệp nghệ số, nông nghiệp thông minh, du lịch thông minh”. Đây là lần đầu thuật ngữ “du lịch thông minh” được nhắc đến trong văn bản quy phạm pháp luật của Việt Nam.

- Quyết định 1671/QĐ-TTg (30/11/2018) của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án tổng thể ứng dụng CNTT trong lĩnh vực du lịch giai đoạn 2018-2020, định hướng đến năm 2025.

- Quyết định 749/QĐ-TTg (3/6/2020) của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030: “Việt Nam trở thành quốc gia số, ổn định và thịnh vượng, tiên phong thử nghiệm các công nghệ và mô hình mới; đổi mới cơ bản, toàn diện hoạt động quản lý, điều hành của Chính phủ, hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, phương thức sống, làm việc của người dân, phát triển môi trường số an toàn, nhăn văn, rộng khắp”.

- Quyết định 147/QĐ-TTg (22/1/2020) của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030, trong đó đặt ra nhiệm vụ: “Phát triển hệ sinh thái thông minh, ứng dụng công nghệ số để kết nối nhằm hỗ trợ và tăng trải nghiệm cho khách du lịch”.

- Quyết định 411/QĐ-TTg (31/3/2022) của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược quốc gia phát triển kinh tế số và xã hội đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, đã nhấn mạnh: “Phát triển hệ sinh thái DLTM, ứng dụng công nghệ số để kết nối nhằm hỗ trợ và tăng trải nghiệm cho khách du lịch; mở rộng năng lực cung cấp dịch vụ kết hợp giữa kênh thực và kênh số; sử dụng tối đa các giao dịch điện tử trong hoạt động du lịch; ứng dụng công nghệ hiện đại vào phát triển các phần mềm, tiện ích thông minh hỗ trợ công tác quản lý và phục vụ khách du lịch”.

Những văn kiện trên đã tạo cơ sở cho Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL); Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam trong chỉ đạo, điều hành; đồng thời đây cũng là hành lang pháp lý thuận lợi cho các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân triển khai nghiên cứu, ứng dụng tiến bộ CNTT và truyền thông trong phát triển DLTM.

Công tác quản lý nhà nước cấp trung ương về phát triển du lịch thông minh

Trên cơ sở các chủ trương, định hướng và chính sách của Đảng, Chính phủ về tăng cường áp dụng CNTT và truyền thông; Bộ VHTTDL đã ban hành nhiều văn bản về ứng dụng CNTT và truyền thông để phát triển DLTM:

- Quyết định số 3611/QĐ-BVHTTDL (31/12/2021) của Bộ trưởng Bộ VHTTDL phê duyệt Chương trình chuyển đổi số của Bộ VHTTDL đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.

- Quyết định số 172/QĐ-BVHTTDL (25/1/2022) của Bộ trưởng Bộ VHTTDL đã ban hành Kế hoạch phát triển du lịch số giai đoạn 2021-2025.

- Quyết định số 3570/QĐ-BVHTTDL (21/12/2022) của Bộ trưởng Bộ VHTTDL phê duyệt Đề án “Ứng dụng công nghệ của công nghiệp 4.0 để phát triển DLTM, thúc đẩy du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn”.

Mục tiêu chung của Đề án nhằm ứng dụng công nghệ của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 để phát triển hệ sinh thái DLTM tại Việt Nam, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của khách du lịch trong thời đại số, hỗ trợ kết nối hiệu quả giữa cơ quan quản lý nhà nước về du lịch, doanh nghiệp, khách du lịch và các chủ thể liên quan. Phát triển DLTM đảm bảo tính chuyên nghiệp, hiện đại, đáp ứng yêu cầu đổi mới, quản lý nhà nước ngày càng hiệu quả, góp phần nâng cao năng lực phát triển của du lịch Việt Nam, đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đảm bảo phát triển bền vững và hội nhập quốc tế.

Mục tiêu cơ bản đến năm 2025 bao gồm: Phát triển hệ sinh thái DLTM đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ trong phát triển đô thị thông minh bền vững; Ứng dụng các công nghệ tiên tiến phát triển các nền tảng, ứng dụng phục vụ khách du lịch, các chủ thể liên quan; Hoàn thành Cổng thông tin du lịch; Tích hợp các ứng dụng tiện ích hỗ trợ khách du lịch, các chủ thể liên quan; Hoàn thành nền tảng quản trị và kinh doanh du lịch nhằm đẩy mạnh ứng dụng các mô hình kinh doanh du lịch trực tuyến và thương mại điện tử trong du lịch (e-tourism); Xây dựng các sản phẩm được ứng dụng công nghệ của công nghiệp 4.0 để nâng cao trải nghiệm cho khách du lịch; Phát triển hệ thống dữ liệu số, cơ sở dữ liệu ngành Du lịch làm nền tảng cho xây dựng các ứng dụng DLTM; Kết nối, chia sẻ hệ thống thông tin về du lịch từ Trung ương đến địa phương và doanh nghiệp, cơ sở kinh doanh dịch vụ du lịch; Hình thành Trung tâm điều hành du lịch và đi vào vận hành thử nghiệm, kết nối thí điểm với một số địa phương phát triển DLTM.

Ưu tiên phát triển DLTM đồng bộ tại các tỉnh, thành phố: Hà Nội, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh, TP Hạ Long (Quảng Ninh), TP Huế (Thừa Thiên Huế), TP Đà Lạt (Lâm Đồng), Hà Giang, Quảng Trị, An Giang và Kiên Giang.

- Quyết định số 405/QĐ-BVHTTDL ngày 24/02/2023 của Bộ trưởng Bộ VHTTDL về việc ban hành Kế hoạch chuyển đổi số của Bộ VHTTDL năm 2023.

Cục Du lịch quốc gia Việt Nam cũng đã phối hợp, hỗ trợ giúp các địa phương, các điểm đến xây dựng các điểm đến thông minh, qua các đề án, dự án, chương trình ứng dụng CNTT và truyền thông để phát triển DLTM.

Những kết quả trong phát triển du lịch thông minh tại Việt Nam

Các cơ quan quản lý nhà nước về du lịch tại Việt Nam đã phối hợp cùng với các cơ quan, tổ chức, đơn vị trong và ngoài nước tổ chức nhiều hội thảo, hội nghị, tọa đàm với quy mô cấp quốc tế, quốc gia, cấp tỉnh, cấp ngành… để đánh giá thực tiễn, cơ hội và tiềm năng, thống nhất nhận thức và hành động về phát triển DLTM tại Việt Nam.

Những chủ trương của Đảng, Chính phủ, Bộ VHTTDL đã được Tổng cục Du lịch tích cực thực hiện và đã xây dựng các nền tảng số hỗ trợ hoạt động du lịch phát triển như: Hệ thống cơ sở dữ liệu du lịch Việt Nam; hệ thống vé - thẻ điện tử, thẻ DLTM; hệ thống thuyết minh DLTM (multimedia guide); triển khai kênh truyền thông của Tổng cục Du lịch trên nền tảng số vào năm 2022; các ứng dụng “Du lịch Việt Nam - VietnamTravel” và nền tảng số quốc gia “Quản trị và kinh doanh du lịch”; phát hành thẻ “Thẻ Việt - Thẻ Du lịch thông minh”, xây dựng website “Trang vàng du lịch Việt Nam: http://trangvangdulichvietnam.vn”, triển khai ứng dụng “Du lịch Việt Nam an toàn” để hỗ trợ khách du lịch.

Ngành Du lịch cũng đang đầu tư, hoàn thiện hệ thống cơ sở hạ tầng, thông tin cho ngành qua việc xây dựng cổng thông tin điện tử (http://nentangso.vietnamtourism.gov.vn.) để cung cấp thông tin cho các cơ quan quản lý, doanh nghiệp du lịch, người dân và khách du lịch nhằm tăng cường tương tác và trao đổi dữ liệu đa chiều, nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước về du lịch.

Các địa phương đều đã tập trung nghiên cứu, ứng dụng công nghệ hỗ trợ du lịch, triển khai Cổng thông tin điện tử DLTM để hỗ trợ khách du lịch khá hiệu quả. Những mô hình dẫn đầu là Hà Nội, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh; ngoài ra nhiều địa phương khác cũng triển khai thành công: Hà Giang, TP Hạ Long, Ninh Bình, Quảng Trị, TP Huế, Khánh Hòa, TP Đà Lạt, Cần Thơ, An Giang và Kiên Giang. Nhiều điểm du lịch đã áp dụng thành công công nghệ hỗ trợ để tổ chức trình diễn và sự kiện: Hoàng thành Thăng Long, Bảo tàng lịch sử quốc gia, Văn miếu - Quốc Tử Giám; Cố đô Huế; Bảo tàng điêu khắc Chăm; Công viên Ấn tượng Hội An…

Nhiều địa phương đã lắp đặt các trạm phát wifi miễn phí tại các thành phố, điểm du lịch để du khách thuận tiện truy cập dữ liệu.

Nhiều app DLTM được vận hành thành công như: Du lịch Hà Nội; Hanoi Offline Map and Travel Guide; Hanoi Bus; Ho Chi Minh City Travel Guide; Vibrant Ho Chi Minh City; Sai Gon Bus; DaNang Tourism; Đà Nẵng cũng đã sử dụng ứng dụng chabot DaNang Fantasticcity…

Các sàn giao dịch du lịch trực tuyến đã xuất hiện, cho phép du khách tìm kiếm, so sánh, lựa chọn, cập nhật thông tin về dịch vụ du lịch (Tripi, IVIVU…).

Một số địa phương đã thực hiện chuyển đổi số ngành Du lịch, xây dựng cơ sở dữ liệu ngành Du lịch và số hóa tài nguyên. Nhiều công nghệ hiện đại để hỗ trợ hoạt động du lịch đã được nghiên cứu, triển khai: Thẻ, vé điện tử; phần mềm kiểm soát an ninh; hệ thống thuyết minh tự động, trợ lý hướng dẫn viên ảo; áp dụng mã QR; sử dụng công nghệ âm thanh, ánh sáng để tổ chức các sự kiện và lễ hội…

Các doanh nghiệp lớn có tiềm lực cũng đã ứng dụng công nghệ trong khai thác phục vụ nhằm tăng trải nghiệm cho khách như: SunGroup; VinGroup; FLC… với các ấn phẩm, trò chơi giải trí công nghệ, phim 3D, 4D, 9D, 12D và tổ chức trình diễn các sự kiện giải trí nghệ thuật công nghệ.

Nhiều sản phẩm DLTM đã tạo nên tiện ích cho cả doanh nghiệp và du khách: Hệ thống cảm biến tự động; Hệ thống đặt chỗ trực tuyến; Phần mềm quản lý doanh nghiệp; Hệ thống quản lý dịch vụ tại khách sạn, hãng hàng không, chuỗi nhà hàng…; Bãi đỗ xe thông minh; Máy bán hàng tự động; Hợp đồng điện tử, hóa đơn điện tử và chữ ký số; Khai thác mạng xã hội để quảng bá và kinh doanh du lịch…

Những rào cản khi phát triển du lịch thông minh tại Việt Nam

Phát triển DLTM đã mang lại nhiều thành tựu quan trọng, góp phần hiện đại hóa ngành Du lịch, nâng cao hiệu quả công tác quản lý và khai thác tài nguyên du lịch, đa dạng hóa sản phẩm du lịch, nâng cao chất lượng dịch vụ và hiệu quả kinh tế, tạo nên sự thuận lợi cho du khách… Tuy nhiên, bên cạnh những thành công đáng khích lệ ban đầu, vẫn còn nhiều trở ngại đặt ra cho ngành Du lịch và các bên liên quan:

- Nhận thức và ý thức về phát triển DLTM: Sự thiếu hiểu biết về bản chất, ý nghĩa của phát triển DLTM và các kiến thức, kỹ năng cụ thể đối với cán bộ quản lý, chủ doanh nghiệp, nhân viên phục vụ và đặc biệt là đối với các du khách và cộng đồng địa phương có trình độ kỹ thuật thấp. Khi hiểu biết về DLTM còn có những chỗ chưa thống nhất, thì sẽ không nhất quán trong cách thức phối hợp, triển khai các hoạt động cụ thể trong hệ sinh thái DLTM. Bên cạnh đó, thay đổi văn hóa trong việc sử dụng công nghệ thông minh trong du lịch để hình thành thói quen trong công việc, trong hành vi tiêu dùng du lịch cũng là một thách thức.

- Quản lý và hợp tác chưa hiệu quả: Cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các bên liên quan như chính phủ, doanh nghiệp, và cộng đồng địa phương để đảm bảo rằng các giải pháp DLTM được triển khai một cách hiệu quả và bền vững.

Những nỗ lực của Chính phủ và một số địa phương, doanh nghiệp lớn đã có nhiều kết quả, nhưng sự khác biệt trong cách tiếp cận, trong điều kiện thực hiện và ý chí chủ quan cũa mỗi bên dẫn đến sự thiếu đồng nhất, đồng bộ và hạn chế khả năng liên thông, kết nối để tạo thành hệ sinh thái DLTM cho ngành Du lịch Việt Nam. Sự phát triển của DLTM làm thay đổi cơ bản phương thức hoạt động của các chủ thể liên quan trong triển khai hoạt động du lịch, trong khi các quy định về pháp lý không theo kịp thực tiễn và bối cảnh phát triển.

- Hạ tầng kỹ thuật yếu: Mặc dù đã có sự cải thiện, nhưng hạ tầng kỹ thuật tại một số địa phương, nhất là các điểm du lịch ở vùng sâu, vùng xa vẫn còn hạn chế, gây khó khăn trong việc triển khai các công nghệ thông minh và cung cấp dịch vụ du lịch hiện đại. Sự thiếu đồng bộ trong CNTT và truyền thông, hạ tầng và các thiết bị di động và các ứng dụng thông minh cũng là một hạn chế đáng kể khi khai thác hiệu quả các ứng dụng thông minh trong hoạt động du lịch.

Nhiều ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế, chưa được đầu tư nghiên cứu, phát triển đầy đủ nên không đảm bảo chất lượng, không đảm bảo tính hiện đại - thông minh, hạn chế tính năng, thông tin nghèo nàn và không đảm bảo cập nhật… Ở nhiều địa phương, tồn tại quá nhiều ứng dụng công nghệ thông minh khiến cho du khách bị rối loạn khi lựa chọn thông tin.

- Thiếu nhân lực chất lượng: Đội ngũ nhân lực về xây dựng DLTM còn chưa được đào tạo chuyên nghiệp. Sự thiếu hụt nhân lực có kỹ năng, kiến thức và năng lực để vận hành hiệu quả về công nghệ thông minh trong ngành Du lịch là một thách thức đối với việc triển khai các giải pháp thông minh.

- Còn thiếu các doanh nghiệp đủ tiềm lực tham gia đầu tư phát triển DLTM: Các doanh nghiệp, bao gồm cả doanh nghiệp công nghệ và doanh nghiệp du lịch ở Việt Nam đa số là các doanh nghiệp nhỏ, hạn chế về nguồn lực (tài chính, nhân sự, khả năng khai thác thị trường…). Sự tham gia phát triển DLTM hiện còn chưa phổ biến, mà chỉ tập trung vào một số tập đoàn lớn: VNPT, FPT, Viettel, VinGroup, SunGroup, FLC, một số thương hiệu du lịch lớn khác… Khi phát triển DLTM mà chỉ dựa vào một số ít doanh nghiệp lớn như hiện nay, sẽ tiềm ẩn nhiều rủi ro cho phát triển ngành Du lịch của một quốc gia vì sẽ phụ thuộc hoàn toàn vào tình trạng tài chính của các doanh nghiệp đó.

- Sự phát triển không đồng đều giữa các địa phương: DLTM hiện chỉ phát triển thuận lợi ở những địa phương, địa điểm có điều kiện kinh tế xã hội và giàu tiềm lực, có hạ tầng công nghệ hoàn thiện, thu hút được lượng lớn du khách. Trong khi đa số vùng lãnh thổ thì do hạn chế về điều kiện kinh tế, hạ tầng công nghệ, nhận thức và hiểu biết… nên không thể đầu tư cho phát triển DLTM.

- Bảo mật thông tin: Vấn đề bảo mật thông tin và quản lý dữ liệu cá nhân, đảm bảo quyền riêng tư của du khách vẫn còn là một vấn đề đang phải đối mặt, đặc biệt là khi triển khai các dịch vụ trực tuyến và ứng dụng di động.

- Giá cả và chi phí: Một số giải pháp công nghệ thông minh có thể đòi hỏi chi phí đầu tư ban đầu cao, làm tăng chi phí và trở thành rào cản cho các doanh nghiệp và tổ chức du lịch, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Để vượt qua các thách thức này, cần phải giải quyết nhiều vấn đề khác nhau: Từ hiểu biết, nhận thức của các cấp và các bên liên quan về phát triển DLTM; quyết tâm và ý chí phát triển DLTM; những thành tựu về CNTT và truyền thông; sự phát triển của thị trường du lịch… theo một lộ trình khoa học, phù hợp với thực tiễn phát triển của bối cảnh kinh tế - xã hội, của ngành du lịch tại Việt Nam.

MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH THÔNG MINH TẠI VIỆT NAM

Phát triển DLTM ở Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội khá thuận lợi: Vai trò và vị thế của nền kinh tế Việt Nam đang ngày càng quan trọng trên trường quốc tế; nền kinh tế và ngành Du lịch Việt Nam đang phục hồi và phát triển năng động; nguồn tài nguyên du lịch của Việt Nam có sức thu hút khách du lịch quốc tế; Đảng và Nhà nước đã có những chủ trương, chính sách quyết liệt nhằm phát triển DLTM; hạ tầng CNTT và truyền thông của Việt Nam tương đối phát triển; các doanh nghiệp CNTT Việt Nam đã làm chủ được nhiều công nghệ, kỹ thuật hiện đại; sự tham gia của các thương hiệu quốc tế uy tín trong lĩnh vực du lịch và công nghệ số tại Việt Nam; nguồn nhân lực dồi dào và có chất lượng cao trong lĩnh vực IT ở Việt Nam…

Từ những phân tích trên, căn cứ vào các bối cảnh phát triển của nền kinh tế, của ngành Du lịch Việt Nam và xu thế phát triển DLTM, tác giả đề xuất một số giải pháp cơ bản để phát triển DLTM trong thời gian tới ở Việt Nam như sau:

Thứ nhất, tuyên truyền nâng cao nhận thức về phát triển du lịch thông minh

Phát triển DLTM cần có sự phối hợp của Nhà nước, chính quyền các cấp và các bên liên quan: Các bộ ngành; các doanh nghiệp CNTT và truyền thông; các doanh nghiệp du lịch; cộng đồng dân cư; khách du lịch. Do vậy, cần có sự thống nhất ý chí, hành động và sự đồng thuận trên cơ sở hiểu biết, nhận thức đúng, đầy đủ về lợi ích do DLTM mang lại cũng như những kiến thức, năng lực trong phát triển DLTM.

Việc tuyên truyền và nâng cao nhận thức về DLTM cần được tiến hành theo nhiều hình thức: Tổ chức các sự kiện và hội thảo; Xây dựng và phát hành tài liệu để giải thích và giáo dục về DLTM; Sử dụng các nền tảng truyền thông xã hội để chia sẻ thông tin, kinh nghiệm về DLTM, thu hút sự quan tâm và thảo luận từ cộng đồng mạng; Tổ chức các chương trình giáo dục và thông tin trong các trường học, trường đại học, cơ quan chính phủ và các tổ chức xã hội để truyền đạt thông điệp về DLTM; Tổ chức các chiến dịch tuyên truyền để tạo ra sự chú ý và tăng cường nhận thức về DLTM; Hợp tác với các tổ chức địa phương, doanh nghiệp và cộng đồng để phát triển các chương trình tuyên truyền và giáo dục cộng đồng về DLTM; Tạo ra các cơ hội cho cộng đồng tham gia vào quá trình phát triển và quản lý DLTM…

Thứ hai, hoàn thiện cơ chế, chính sách cho phát triển du lịch thông minh

Nhà nước cần nghiên cứu bối cảnh và điều kiện phát triển của ngành Du lịch để xác định mục tiêu, chiến lược và lộ trình phát triển DLTM. Trên cơ sở đó, Bộ VHTTDL, Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam cần nghiên cứu, ban hành hoặc tham mưu đề xuất một số cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển DLTM: Xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, đề án phát triển du lịch quốc gia theo định hướng phát triển DLTM; Hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu phát triển CNTT và truyền thông, phát triển công nghệ thông minh; Hỗ trợ doanh nghiệp CNTT và truyền thông đầu tư phát triển hạ tầng CNTT; Hỗ trợ, khuyến khích các địa phương, các doanh nghiệp tăng cường đầu tư ứng dụng công nghệ, phát triển DLTM; Khuyến khích nghiên cứu xây dựng các mô hình và ứng dụng thông minh trong phát triển du lịch…

Bộ VHTTDL, Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam cần nghiên cứu đề xuất cơ chế hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp và các tổ chức phi chính phủ để thúc đẩy sự phát triển và triển khai các giải pháp DLTM một cách đồng bộ, nhịp nhàng, trong đó có cơ chế hợp tác công tư.

Thứ ba, đẩy mạnh phát triển khoa học công nghệ, tăng cường ứng dụng công nghệ thông minh trong lĩnh vực du lịch

- Hỗ trợ nghiên cứu và phát triển công nghệ: Chính phủ có thể hỗ trợ (công cụ tài chính, cơ chế…) khuyến khích nghiên cứu và phát triển các công nghệ thông minh.

- Tiến hành công nhận, cấp bằng phát minh sáng chế, sở hữu trí tuệ cho các sản phẩm công nghệ, ứng dụng thông minh trong phát triển du lịch.

- Thúc đẩy ứng dụng công nghệ thông minh trong du lịch: Khuyến khích doanh nghiệp và cá nhân phát triển các ứng dụng và giải pháp công nghệ thông minh.

- Hợp tác với các cơ sở đào tạo: Tăng cường hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo để thúc đẩy nghiên cứu và ứng dụng công nghệ; phát triển các chương trình đào tạo về công nghệ thông minh trong du lịch.

- Triển khai các chương trình, đề án, kế hoạch nghiên cứu, phát triển các công nghệ và ứng dụng, tiện ích thông minh trong phát triển du lịch.

- Đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ (internet, hệ thống GPS, hệ thống định vị, các thiết bị thông minh…) để triển khai các giải pháp DLTM.

Thứ tư, đào tạo, phát triển nguồn nhân lực

Phát triển DLTM trước hết cần phải có những con người thông minh.

- Tổ chức các chương trình đào tạo và huấn luyện về công nghệ thông minh trong du lịch, bao gồm cả các khóa học về phát triển ứng dụng di động, trải nghiệm thực tế ảo, quản lý dữ liệu và quản lý dự án.

- Hợp tác với các cơ sở đào tạo: Xây dựng các chương trình hợp tác giữa ngành du lịch và các cơ sở đào tạo để phát triển chương trình đào tạo nguồn nhân lực có kỹ năng và kiến thức về công nghệ thông minh.

- Tạo ra các cơ hội và hỗ trợ cho những tổ chức và cá nhân tham gia vào các dự án nghiên cứu và sáng tạo trong lĩnh vực DLTM với sự hỗ trợ của chính phủ, ngành Du lịch, ngành Thông tin truyền thông và các doanh nghiệp, nhà tài trợ.

- Tăng cường hợp tác với doanh nghiệp nước ngoài để người lao động Việt Nam có thể tiếp cận kiến thức, kinh nghiệm, năng lực sáng tạo và kinh nghiệm quản lý, vận hành công nghệ thông minh trong du lịch.

Thứ năm, tăng cường hợp tác quốc tế trong phát triển du lịch thông minh

Là một quốc gia đang trong giai đoạn đầu của phát triển DLTM, Việt Nam cần tăng cường hợp tác quốc tế trên các khía cạnh sau:

- Hợp tác nghiên cứu và phát triển: Hợp tác với các tổ chức và các nhà nghiên cứu để phát triển các công nghệ và giải pháp thông minh cho ngành Du lịch.

- Chia sẻ thông tin, kinh nghiệm: Nhận được sự chia sẻ từ các quốc gia về chính sách, các dự án, mô hình, quy trình, quản lý và điều phối DLTM.

- Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực: Qua hỗ trợ các chương trình đào tạo và trao đổi kiến thức, trao đổi chuyên gia, tài liệu, đào tạo và cấp chứng chỉ...

- Xây dựng liên kết với các doanh nghiệp: Chính phủ, ngành Du lịch, các doanh nghiệp du lịch trong nước hợp tác với các đối tác quốc tế để cung cấp những sản phẩm và dịch vụ DLTM.

- Thúc đẩy du lịch bền vững: Hợp tác quốc tế cũng có thể tập trung vào việc thúc đẩy du lịch bền vững thông qua việc chia sẻ các phương pháp và chính sách quản lý du lịch hiệu quả, phát triển thị trường, phát triển marketing số…

KẾT LUẬN

Chuyển đổi số trong phát triển du lịch là một thay đổi tất yếu nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường và xu thế của thời đại, tạo nên điểm nhấn và tăng cường năng lực cạnh tranh cho ngành Du lịch. Việt Nam là một quốc gia có nhiều cơ hội và đã đạt được những thành tựu ban đầu trong phát triển DLTM. Bài viết này đã hệ thống hóa một số cơ sở lý luận về phát triển DLTM; trao đổi về thực tiễn phát triển DLTM tại Việt Nam; qua đó tác giả đã đề xuất các giải pháp cơ bản để phát triển DLTM tại Việt Nam trong thời gian tới.

Để phát triển DLTM thành công trong tương lai, cần có sự phối hợp của không chỉ ngành Du lịch và lĩnh vực thông tin truyền thông, mà còn có sự chung tay của tất cả các cấp, các ngành, các địa phương và các bên liên quan. Xây dựng và thực thi chiến lược phát triển DLTM chỉ được thực hiện thành công nếu chúng ta có một lộ trình khoa học, sáng tạo. Việc triển khai các định hướng mà bài viết đề cập cần căn cứ vào thực tiễn phát triển của ngành Du lịch, của ngành Thông tin truyền thông và bối cảnh thực tiễn của thị trường du lịch để lựa chọn những bước đi linh hoạt, phù hợp với những thay đổi không ngừng của thị trường và công nghệ./.

Tài liệu tham khảo

1. Bộ VHTTDL (2022), Quyết định số 3570/QĐ-BVHTTDL về việc Phê duyệt Đề án “Ứng dụng công nghệ của công nghiệp 4.0 để phát triển du lịch thông minh, thúc đẩy du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn”.

2. Dimitrios Buhalis, (2021), Smart Tourism: A Critical Review of the Literature. Annals of Tourism Research, 36(1), 26-39.

3. Gretzel, U., Mariana Sigala, Zheng Xiang, Chulmo Koo (2015), Smart tourism: Foundations and developments, Electronic Markets, 25 (3), 179-188.

4. Thủ tướng Chính phủ (2018), Quyết định 1671/QĐ-TTg ban hành Đề án tổng thể ứng dụng CNTT trong lĩnh vực du lịch giai đoạn 2018-2020, định hướng đến năm 2025.

5. Thủ tướng Chính phủ (2020), Quyết định 749/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.

6. Thủ tướng Chính phủ (2022), Quyết định 411/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược quốc gia phát triển kinh tế số và xã hội đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.

Ngày nhận bài: 14/11/2024; Ngày phản biện: 25/11/2024; Ngày duyệt đăng: 02/12/2024

 Nguồn: Tạp chí Kinh tế và Dự báo