Hoàng hôn trên sông Svislach.

Ước gì sông rộng một gang/Bắc cầu dải yếm cho nàng sang chơi. Tôi mang theo câu ca dao Việt ấy sang Minsk và quả thật nơi dừng chân đã không làm tôi thất vọng. Sông Svislach có chiều ngang được đo bằng... ca dao!

 

Nếu cầu dải yếm của người Mường, Tày xứ mình được bắc bằng quả còn ném chuyền tay mùa lễ hội thì cầu dải yếm mà tôi bắc qua Svislach là một đường bay hòn sỏi. Đứng bên này bờ, tung một hòn sỏi nhỏ là người ở bờ bên kia có thể chụp được.

 

Cách ví von chiều rộng rất mực khiêm tốn của Svislach gợi cho tôi nhớ đến một dòng sông gắn liền với lịch sử Phật giáo và tự hỏi: sông Anoma ở Ấn Độ có hẹp đến mức ấy không mà 2.500 năm trước thái tử Tất Đạt Đa đã cưỡi ngựa Kiền Trắc bay qua được? Rộng cũng sông mà hẹp cũng sông, miễn sao dòng chảy con nước và dòng chảy văn hóa lịch sử cùng trôi trên đó.

 

Svislach đã chứng kiến biết bao thăng trầm trên một vùng đất nhỏ. Từ thuở còn e dè sợ sệt trước ý đồ thôn tính của Sa hoàng Nga, nàng hẳn phải đỏ mặt khi người ta gọi đất nước này là Nga Trắng (BeloRussia). Và nàng thét lên như biện minh: “Không! Không phải thế! Belarus đơn giản chỉ là tên một vùng đất mà thôi!”. Cũng như tên nàng mãi mãi là Svislach, không ai được đồng hóa với một nàng công chúa nước bạn.

 

Một đoạn thật hẹp của Svislach

 

Ở Belarus mọi vật đều được gọi tên một cách khái quát hóa cao. Ví như vài chục cây xanh trên một khoảnh đất ở ta gọi là vườn, ở Belarus được gọi là rừng. Chính bởi cách gọi vống lên như thế nên Svislach mới được gọi là sông, chứ ở ta nó mới là kênh, rạch. Sông nhỏ hẹp nhưng được cái chảy dài duyên dáng, uốn mình giữa Minsk như một chiếc khóa kéo dán kín hai vạt áo của thành phố lại với nhau ấm áp.

 

Tôi yêu sự yên tĩnh của Minsk. Sự yên tĩnh ấy có phần đóng góp của Svislach, bởi không ai khác, chính nàng mệnh “thủy” đã làm dịu lại cuộc sống ở thành phố này. Những dòng sông chảy qua thành phố thủ đô, như sông Hương hay Svislach, đều có sứ mệnh cảm hóa lòng người và giữ chân viễn khách.

 

Hương giang đã giữ tôi ở Huế hai năm, để mỗi ngày chỉ cần ngồi trầm mặc nơi bàn gỗ một quán cà phê ven sông là đủ vui rồi. Còn Svislach nuôi dưỡng tâm hồn tôi ba năm, chỉ cần đóng kín mình trong phòng và thả mắt xuống dưới kia cũng đã là hạnh phúc.

 

Ngôi nhà gỗ tuyệt đẹp ở Minsk này là Bảo tàng Đại hội lần thứ nhất Đảng Dân chủ xã hội Nga - tiền thân của Đảng Cộng sản Nga

 

Svislach có hai sắc diện chính vào mùa nắng thoáng và mùa tuyết lạnh. Tôi đến Minsk khi tiết trời vừa chớm thu. Lá hãy còn xanh và nước sông cũng xanh màu của lá. Những ngày đầu nơi đất khách lạ lẫm, đôi khi thấy cô độc nhưng chính màu xanh dịu hiền của Svislach đã khiến tôi an tâm và tưởng tượng đấy là màu của cánh đồng quê hương.

 

Người ta bảo khi xa nhà hãy xòe ngửa bàn tay và nhìn vào những đường chỉ tay sẽ thấy hình ảnh mẹ. Còn tôi nhìn vào đường chỉ xanh Svislach đã kẻ lên giữa lòng đất mẹ Minsk để thấy hình ảnh một vùng đất mẹ Việt. Tất cả sông rồi đổ về biển cả, nên tất cả những gì thuộc về sông đều dẫn ta vào cõi yêu thương.

 

Svislach cố hữu màu xanh ấy trong suốt thời gian nó không bị đóng băng. Tháng 5 là lúc sông xanh nhất sau mùa tuyết tan. Màu xanh khi ấy đã dẫn chân tôi dạo bộ dọc bờ đá và bắt gặp một vòm hoa tử đinh hương đang độ bung sắc tím. Vài cánh hoa buông mình trôi lặng lờ theo con nước.

 

Có câu chuyện cổ Belarus kể rằng ngày xửa ngày xưa, chàng trai út nhà bà Pecxia đi cứu mẹ, được vị thần cho ba điều ước. Điều cuối cùng chàng ước hóa thành hoa tử đinh hương, còn điều ước thứ nhất trôi đi thành một dòng sông. Những cánh hoa tử đinh hương đã trôi theo dòng Svislach để gửi gắm một ước nguyện về tình yêu thương.

 

Giả như một mai rời thành phố này, những cánh tử đinh hương ấy sẽ níu tôi về lại bên triền ký ức xanh tươi.

 

Buổi sáng trong công viên Yanka Kupala kề cận sông Svislach.

 

Kỳ nghỉ hè của sinh viên, tôi hay cùng vài người bạn lang thang dọc bờ sông, chọn một chỗ thật khéo và nhấp vài ngụm bia. Ngồi bên Svislach khi chiều xuống, hoàng hôn sẽ ghé đến chỗ ta và hắt từ dưới sông lên những viên pha lê nắng. Những ngày nắng to, Svislach như một tấm gương soi rõ mồn một mọi thứ. Mây trắng trên tấm gương sông có khi còn trắng hơn cả đám mây thật đang nô giỡn trên cao xanh kia.

 

Dòng sông đã hóa thân thành một viện bảo tàng vĩ đại để cất giữ tất cả những thứ thiên tạo, nuôi dưỡng nó trong mạch văn hóa folklore đặc sắc để truyền lại cho muôn đời sau một bản khảm trổ vô hình giữa minh linh thiên - địa - giang. Những giá trị văn hóa tiềm ẩn dưới chiều sâu nước sông cứ thế mà thoảng lên lời ca, hay là hắt lên ánh ngọc chiều hè, và qua mùa thu thì nước sông làm lá cây ven bờ chín sớm hơn cả.

 

Dọc kè đá bờ sông, cây cứ đứng như chàng trai si tình rũ lá xuống mà ngỏ lời yêu. Cuối thu, tất cả tóc lá ấy hóa vàng dần và cả miền sông như bức tranh Mùa thu vàng của danh họa Levitan.

 

Sang đông, tuyết rơi trắng trời, cây cối bên bờ trụi hết lá chỉ còn xương xẩu hóa thạch trước cái lạnh âm 20⁰C, nước sông dần cô lại và đông cứng. Cả thành Minsk được bao phủ bởi một màu trắng đến vô nhiễm. Những bông tuyết xòe cánh mỏng nhẹ như tơ trời dệt áo cho mặt sông. Ta có thể dạo bộ trên tấm áo lông tuyết Svislach, nhưng phải cẩn thận vì có chỗ mặt băng mỏng rất dễ bị sụt chân. Một vài bác trung niên giày áo kín đáo ra ngồi trên mặt sông, đục lỗ tròn cỡ nắm tay và thả dây câu xuống để săn cá.

 

Rồi tới một ngày, khi lưỡi câu của bác giật lên được chú cá tươi rói, ấy là lúc mùa xuân đến. Băng trên sông tan dần, kẽ nước hé chào nắng mới. Vài đám băng mỏng dính thả mình trôi theo dòng chảy, được một quãng thì tất cả tan ra và hòa mình vào nước. Svislach lúc nào cũng chậm, chỉ có mùa xuân là đến sớm với nàng nhất.

 

Dòng sông đáng yêu, dễ thương là vậy! Svislach đã luôn ở bên cạnh tôi ba năm nay. Có đêm tôi nằm nghe sông thở như một tiếng réo gọi về miền dĩ vãng xa xưa. Ở đó có một chàng trai đứng ngẩn ngơ hát: “Ước gì sông rộng một gang. Bắc cầu dải yếm cho nàng sang chơi”. Và Svislach đã cho chàng toại nguyện.