Mộ thuyền Việt Khê phát lộ tại công trường đào đất Việt Khê, thôn Ngọc Khê, xã Phù Ninh, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng năm 1961

Đồ tùy táng chôn theo đa dạng về loại hình và hầu như còn khá nguyên vẹn với hơn 100 hiện vật được sắp xếp như sau: ở đầu to là những đồ vật cỡ lớn như trống, thạp, bình, đỉnh…; ở đầu nhỏ là các công cụ và vũ khí như rìu, đục, dao găm, chiếm 60% trong tổng số hiện vật; ở giữa có chuông, khay,…; dọc hai bên đặt các loại giáo có cán và bơi chèo bằng gỗ.

Đây có lẽ là ngôi mộ không chỉ đa dạng về loại hình mà còn phong phú về chất liệu như: đồng chiếm tỷ lệ cao nhất, ngoài ra còn có chất liệu gỗ, da. Điều đó cho thấy ngôi mộ này rất có giá trị và ý nghĩa, bởi nó đưa đến hình dung trực quan, sinh động nhất về đời sống văn hóa và tinh thần của người Việt cổ cách ngày nay khoảng 2.500 – 2.000 năm.

  Khay đồng

 Chuông đồng

Ngoài ra, trong Mộ thuyền Việt Khê còn có một số hiện vật độc đáo như: chiếc muôi bằng đồng dáng hình quả bầu, cán trang trí tượng người thổi khèn; một tiêu bản giũa đồng duy nhất với hình dáng gần giống chiếc bàn chải hiện đại, dài 19cm, thân giũa hình chữ nhật góc vê tròn, một mặt phẳng, một mặt có viền gờ nổi ở mép, trong lòng có nhiều răng nhọn, một số răng đã bị gãy.

Những răng giũa không xếp theo một trật tự nhất định, có thể giũa đã được sử dụng; một số hiện vật khác như: mảnh da có dấu sơn – có thể đây là chiếc hộ tâm phiến da thuộc được sơn màu trang trí, chiếc bơi chèo gỗ có vết sơn màu đỏ, những ngọn giáo còn nguyên lưỡi và cán,…đã giúp chúng ta hiểu thêm được nhiều khía cạnh về đời sống xã hội của cư dân Đông Sơn đặc biệt là những chất liệu có liên quan tới một số ngành nghề thủ công truyền thống của Việt Nam như nghề thuộc da, nghề sơn.

 Giũa đồng

 Mảnh da vẽ sơn màu

Ngoài ra, còn có một số vũ khí như: giáo đồng được cắt mất phần mũi hoặc bẻ cong phần mũi một cách có ý thức bởi người Đông Sơn quan niệm đồ vật của người chết phải khác biệt so với người sống. Hay như trống đồng thời kỳ này không chỉ là một vật báu được chôn theo người chết mà nhiều khi cũng bị đập thủng mặt cho khác với trống đồng trên trần thế và ngày nay một số nơi vẫn còn giữ tục đập vỡ đồ tùy táng như ở Tây Nguyên.

Cùng với đó là sự xuất hiện của một số hiện vật có nguồn gốc văn hóa Trung Hoa thời Chiến Quốc (thế kỷ 5 - 3 trước Công nguyên) như kiếm thẳng, dao chuôi khuyên và một số hiện vật chế tác tại chỗ nhưng mang những yếu tố du nhập từ Trung Hoa như bình chân cao trổ thủng, đỉnh 3 chân... là bằng chứng sinh động về mối giao lưu văn hóa rộng rãi từ rất sớm của văn hóa Đông Sơn với các nền văn hóa trong khu vực.

Dao chuôi khuyên

 Bình chân cao trổ thủng

Bên cạnh đó, các nhà nghiên cứu cho rằng, việc chôn người chết trong những quan tài hình thuyền độc mộc - một phương tiện phổ biến để đi lại trên sông nước, mà bên trong quan tài lại có những mái chèo (bơi chèo) đã phản ánh cuộc sống của chủ nhân ngôi mộ này gắn bó chặt chẽ với sông nước, với ý niệm họ mong được tiếp tục cuộc sống, nếp sinh hoạt đó ở thế giới bên kia.

Như vậy, mộ thuyền Việt Khê không chỉ là nguồn tài liệu quý giá để nghiên cứu về táng thức và táng tục của cư dân Đông Sơn, quan niệm về cõi sống và cõi chết trong tín ngưỡng tâm linh của người Việt cổ, mà theo các nhà nghiên cứu, số lượng đồ vật chôn theo cùng với loại hình và giá trị của đồ vật, thì chủ nhân của Mộ thuyền Việt Khê thuộc tầng lớp quyền quý, giàu có. Điều đó cho thấy rằng, xã hội thời văn hóa Đông Sơn phát triển đã bước vào giai đoạn phân hóa, đánh dấu việc hình thành giai cấp. Cùng với các tư liệu khảo cổ học nói chung, tư liệu mộ táng thời kỳ văn hóa Đông Sơn đã cho thấy sự phân hóa xã hội - sự phân hóa tài sản, trên cơ sở sản xuất phát triển tạo ra của cải dư thừa đã dẫn tới hình thành các tầng lớp xã hội khác nhau mà sự phát triển ở giai đoạn sau của văn hóa này đã đưa đến sự hình thành nhà nước đầu tiên trong lịch sử Việt Nam - nhà nước Văng Lang, Âu Lạc.

Nguyễn Thảo

Bảo tàng Lịch sử quốc gia