Việc tận thu và phá hoại trống đồng bắt đầu từ thời
tướng Mã Viện kể từ năm 44 sau công nguyên. Trong khi đàn áp cuộc khởi nghĩa
yêu nước do hai chị em Trưng Trắc Trưng Nhị lãnh đạo, Mã Viện đã thu gom nhiều
trống đồng, sau đó nấu chảy chúng để đúc ngựa và dâng cho Vua Hán.
Những chiếc trống đồng đầu tiên mà thế giới biết đến
được phát hiện trong quá trình xây dựng ở Việt Nam vào cuối thế kỷ 19. Các nhà
khoa học thời kỳ đó gọi chúng là " trống cầu mưa", bởi vì
trên thân trống có chạm trổ hoa văn hình những con ếch. Các chuyên gia đã
không dành mối quan tâm đặc biệt cho chúng và đánh giá những chiếc trống
này như là tác phẩm độc đáo của nghệ nhân vô danh không rõ thuộc thời kỳ nào và
khu vực nào. Người mang lại cuộc sống thứ hai cho trống đồng Việt
Nam và vinh danh cho chúng là nhà khảo cổ học người Nga Viktor Golubev.
Viktor Golubev sinh năm 1878, đã học tập tại Đại học
St Petersburg. Năm 1904, ông chuyển đến Pháp. Ông đã trải qua nhiều cuộc
thám hiểm khảo cổ ở Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập, Ấn Độ, Tích Lan, Indonesia. Vào năm
1914 khi cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ, Viktor Golubev đã được bổ
nhiệm làm đại diện của Hội Chữ thập đỏ Nga tại chính phủ Pháp. Trong suốt cuộc
chiến, ông đã đứng ở phía mặt trận Pháp-Đức, dẫn đầu đoàn xe y tế do nước Nga tặng
cho đồng minh Pháp. Ông đã được tặng thưởng Huân chương chiến đấu. Ông đã nhiều
lần bay trên những chiếc máy bay trinh sát để tiến hành chụp ảnh khảo sát tiền
tuyến mặt trận từ trên không. Kinh nghiệm này rất hữu ích cho ông sau này ở
Việt Nam.
Sau khi kết thúc chiến tranh thế giới II, Golubev không thể
trở về đất nước quê hương, nơi xảy ra cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa,
ông bắt đầu làm việc ở Viện Viễn đông Bác cổ Pháp, và năm 1920 ông chuyển đến
Việt Nam, ông đã ở đây tổng cộng đến 16 năm.
Vào năm 1925, ông đã nhìn thấy trong chợ ở Thanh Hóa
một món đồ đồng rõ ràng có nguồn gốc rất cổ xưa và được hoàn thiện
bởi bàn tay nghệ nhân khéo léo. Ông trò chuyện với người bán và biết thêm
rằng cổ vật này được tìm thấy — và không chỉ có mỗi một chiếc từ làng
Đông Sơn. Và ông đã đề nghị Ban Giám đốc Viện Viễn đông Bác cổ Pháp
tiến hành công việc khảo cổ học nghiêm túc tại đây. Uy tín của nhà
khoa học Nga cao đến mức công việc được bắt đầu ngay lập tức. Hàng
chục chiếc trống đồng lớn đã được tìm thấy. Việc phân tích thành
phần hóa học của chúng chứng tỏ rằng đây là thứ đồng không điển hình đối với
đồng Trung Quốc chứa hàm lượng thiếc cao.
Golubev là người đầu tiên lập ra dữ liệu thống kê từ
các cuộc khai quật ở Đông Sơn với hình trang trí bí ẩn trên " trống
cầu mưa" được lưu giữ tại Bảo tàng Paris của Viện Viễn đông Bác cổ Pháp.
Ông đã tìm thấy nhiều đặc điểm tương ứng của hoa văn chạm trổ trên trống đồng
và do đó thiết lập được nguồn gốc của trống đồng Đông Sơn, loại cổ vật đã trở
thành biểu tượng của Việt Nam trong lịch sử cổ đại.Thành Cổ Loa, Chùa Một Cột,
Văn Miếu — tất cả chỉ là sau đó. Còn hàng ngàn năm trước, đó là trống
đồng. Trong khi nghiên cứu các hình chạm trổ trên trống đồng Đông Sơn, nhà khoa
học Nga đã đi đến kết luận rằng: chức năng gọi mưa của chúng không phải là điều
chính. Những hình hoa văn miêu tả và bố cục tác phẩm phản ánh nghi lễ ma
thuật và hoạt động tôn giáo, bản chất trong số đó là để thờ linh hồn tổ tiên và
vật tế thần (hình chim hạc). Còn tiếng trống chính là để gọi những linh
hồn này.
Viktor Golubev chính là tác giả của thuật ngữ " nền văn
hóa cổ Đông Sơn", với biểu tượng là chiếc trống đồng. Năm 1930, ông công
bố bản báo cáo khoa học chứng minh sự tồn tại của nền văn hóa Đông Sơn ở
Việt Nam. Nhà khoa học đã xác định được thời điểm khởi đầu của nó — khoảng
ba ngàn năm trước đây, khu vực chính phổ biến của nó — trong các vùng lưu
vực của sông Hồng và sông Mã. Viktor Golubev tiếp tục theo dõi cả hướng ảnh
hưởng của nó đối với các vùng đất xung quanh, không chỉ ở Hàn Quốc mà còn ở
Nhật Bản, Indonesia, các hòn đảo Châu Đại Dương.
Ông Golubev liên tục nhấn mạnh nguồn gốc địa phương của nền
văn hóa Đông Sơn. Ông mạnh mẽ bác bỏ quan điểm đang thịnh hành trong giới khoa
học thời đó rằng các sản phẩm kim loại này chỉ xuất hiện tại Việt Nam sau cuộc
chinh phục của nhà Hán, xảy ra đồng thời ở đó cùng với nhiều thuộc tính khác
của nền văn minh Trung Hoa.
Trong thế giới khoa học, phát hiện của Victor Golubev đã
nhận được sự đánh giá cao nhất. Nó được gọi là "điểm bước ngoặt trong
nghiên cứu khảo cổ học và dân tộc học, không chỉ ở Đông Dương mà còn cả ở
Indonesia và Châu Đại Dương."
Nhiều kết quả khai quật được tiến hành bởi các nhà khảo cổ
Việt Nam trong thập kỷ tiếp theo đã khẳng định sự đúng đắn của những quy tắc
chính yếu trong thuyết văn hóa Đông Sơn, người đặt nền móng đầu tiên là nhà
khoa học Nga Viktor Golubev, người đã sống và làm việc tại Việt Nam từ năm
1920.
Trống đồng Đông Sơn
Theo Sputnik