Nằm trong hệ thống chùa Khmer Nam Bộ tại Sóc Trăng, chùa Chén Kiểu được biết đến là một trong số những ngôi chùa có phong cách kiến trúc “độc nhất vô nhị” để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng du khách.
Chùa Sà Lôn (tiếng Khmer: Wath Sro Loun, hay Wath Chro
Luông, tục gọi là chùa Chén Kiểu) là một ngôi chùa cổ thuộc hệ phái Phật giáo
Nam tông Khmer, tọa lạc bên Quốc lộ 1A, cách trung tâm thành phố Sóc Trăng khoảng
12 km về hướng Bạc Liêu; nay thuộc xã Đại Tâm, huyện Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng,
Việt Nam. Ngày 20 tháng 11 năm 2012, ngôi chùa đã được xếp hạng là di tích Lịch
sử-Văn hóa cấp tỉnh.
Chùa có tên Khmer là "Wath Sro Loun", để dễ phát
âm, từ "Sro Loun" được đọc chại thành "Sà Lôn". "Sro
Loun" lại có nguồn gốc từ chữ "Chro Luong", là tên của một con rạch
chạy dọc theo đường làng trước đây ở gần chùa, và tên gọi ấy đồng thời cũng được
dùng để đặt tên chùa. Sở dĩ chùa Sà Lôn còn được gọi là "chùa Chén Kiểu"
là do dùng những mảnh chén, đĩa sứ ốp lên tường để trang trí.
Nguồn gốc
Tương truyền, chùa Sà Lôn được dựng bằng cây lá từ năm 1815,
và được trùng tu nhiều lần. Trong chiến tranh, chùa bị bom đạn đánh sập ngôi
chánh điện. Năm 1969, sư cả Tăng Đuch (trụ trì đời thứ 9) quyết định dựng lại
ngôi chùa gồm: Chánh điện, sala, nhà Tăng, nhà để sách kinh, khu tháp, v.v... bằng
vật liệu kiên cố. Đến năm 1980, việc xây dựng cơ bản hoàn thành. Nhưng do thiếu
kinh phí, nên nhà chùa có sáng kiến dùng chén dĩa kiểu để trang trí phần sau
ngôi chánh điện. Tên chùa Chén Kiểu bắt nguồn từ đó.
Kiến trúc, thờ phụng
Chùa tọa lạc trong một khuôn viên rất rộng với nhiều cây
xanh. Hai bên cổng ngự hai con sư tử bằng đá trên bệ cao, hướng ra lộ. Trên cổng
xây ba ngôi tháp, được trang trí theo kiến trúc truyền thống của đồng bào Khmer
ở Nam Bộ. Tháp chính nằm ở giữa, màu vàng, bên trong có lồng kính, tôn trí một
pho tượng Phật ngồi uy nghi. Trên thành cổng là tên chùa bằng chữ Khmer và chữ
Việt (chùa Sà Lôn).
Ngôi chính điện là một tòa nhà kiên cố và rộng lớn. Nền lát
gạch bông, và phần lớn các mảng tường ở đây cũng đều được ốp gạch men (đủ màu,
và lớn nhỏ khác nhau) thời hiện đại.
Năm 1815, chùa Chén Kiểu
bắt đầu xây dựng bằng các vật liệu lá cây, gỗ, đất… như bao ngôi chùa
Khmer khác . Trong thời gian chiến tranh, dưới sức tàn phá của bom đạn,
ngôi chánh điện của chùa bị hư hại nặng. Đến năm 1969, chùa được xây
dựng lại theo kiến trúc như ngày nay, gồm: Chánh điện, sala, tháp bảo,
nơi để sách kinh,… Trong quá trình xây dựng, do thiếu vật liệu nên các
vị sư đã nảy ra sáng kiến là quyên góp chén, dĩa từ bà con trong phum,
sóc để ốp lên tường. Ý tưởng này vừa tiết kiệm kinh phí xây dựng, vừa
tạo nên những họa tiết trang trí ấn tượng. Cũng từ đó, chùa còn được
nhân dân biết đến với tên gọi thứ hai: “Chùa Chén Kiểu”.
Cũng giống như những ngôi chùa Khmer khác, mái chánh điện
chùa chùa Sà Lôn được xây dựng theo dạng tam cấp, tức có 3 nếp, nếp dưới cùng lớn
nhất và nhỏ dần ở bên trên. Nếp trên cùng có hình tam giác, hai đầu đao mỗi bên
cong lên, và nơi trung tâm có đỉnh nhọn cao vút. Mái được trang trí nhiều họa
tiết với màu sắc rất đẹp mắt. Mặt sau chính điện là một mảng tường đắp nổi bởi
nhiều mảnh chén kiểu vỡ rất sắc sảo.
Phía trong chánh điện có đặt một bàn thờ, và chỉ thờ duy nhất
Phật Thích Ca. Có khoảng 20 tượng phật ở đây; lớn, nhỏ đứng ngồi nhiều tư thế
khác nhau, và các gương mặt đều nhìn về hướng Đông để ban phúc.
Về kiến trúc, ở đây có 16 hàng cột to chống đỡ mái, và đều
được dán bằng gạch men. Trên trần có trang trí họa tiết nhiều màu sặc sỡ, và
hai bên bức tường có nhiều tranh vẽ kể về cuộc đời của Phật Thích Ca.
Cột cờ chùa
Giữa sân chùa Sà Lôn là một cột cờ với hình tượng rắn thần
Nagar xòe 5 đầu, nhắc đến điển tích rắn xòe đầu ra để che mưa cho Phật Thích Ca
khi người tọa thiền. Bao quanh khu cột cờ này, là các dãy nhà nhằm phục vụ cho
việc tu học của các sư sãi.
Phía sau chùa là Khu vườn Phật Thích Ca. Đây là quần thể kiến
trúc gồm nhiều tượng Phật lớn nhỏ, mô phỏng khá sinh động quá trình ra đời, đi
tìm chân lý, giác ngộ cho đến khi nhập cõi Niết-bàn của đức Phật ấy.
Khu vườn tháp trong khuôn viên chùa
Và cũng tương tự như những ngôi chùa Khmer khác, tượng các
tiên nữ, Krud (hay Garuda), sư tử thần,… cũng được dùng để trang trí tại chùa
Sà Lôn.
Hiện nay ngoài số tín đồ Phật tử là người Khmer, chùa Sà Lôn
còn thu hút đông đảo khách du lịch trong và ngoài nước đến hành hương hay vãn cảnh.
Bàn thờ Phật Thích Ca trong chính điện
Các nghệ nhân Khmer đã khéo léo tận dụng số chén, đĩa này để trang trí
các bức tường, cột tháp, tạo nên một công trình kiến trúc hài hòa, ấn
tượng. Những đồ còn mới được ốp trực tiếp lên tường, hay làm thành những
con tiện hàng rào bao quanh các dãy hành lang hay tay vịn cầu thang,
còn những đồ đã vỡ hay sứt mẻ được sắp xếp và ghép thành các hoa văn
trang trí lạ mắt.
Hoa văn trang trí lạ mắt từ chén, dĩa kiểu.
Ấn tượng đầu tiên khi vào chùa chính là cổng tam quan với 3 ngôi tòa
tháp được chạm khắc hoa văn và màu sắc rực rỡ theo phong cách truyền
thống Angkor Campuchia. Trong ba ngọn tháp, nổi bật với tháp giữa bên
trong có lồng kính, tôn trí một pho tượng Phật ngồi uy nghi.
Cổng chùa theo phong cách truyền thống Angkor Campuchia.
Chung quanh chùa là tường rào trang trí hình tượng tiên nữ Apsara đang
múa, tượng trưng cho hòa bình và thịnh vượng. Hai bên cổng vào có 2
tượng sư tử đá, mặt hướng ra đường như bảo vệ ngôi chùa. Trên thành cổng
có dòng chữ Khmer và chữ quốc ngữ: “Chùa Sà Lôn (Chén Kiểu)”.
Khuôn viên rộng rãi nhiều cây xanh
Dọc lối vào chùa là 2 hàng tượng thần Kâyno (kerno), đây là những bức
tượng có khuôn mặt tiên nữ Apsara – tượng trưng cho sắc đẹp vĩnh hằng
và thân hình chim thần Garuda – tượng trưng cho sức mạnh. Khuôn viên
chùa Chén Kiểu rất rộng với nhiều cây xanh thoáng mát, tạo cho du khách
cảm giác thật thoải mái.
Tượng Phật Nằm trong khuôn viên chùa
Cũng như các ngôi chùa khác của người Khmer, nóc chùa Chén Kiểu gồm 3
mái so le, mái trên cùng nhỏ hơn hết. Ở gờ mỗi lớp mái đều có trang trí
hoa văn, họa tiết, các tượng truyền thống của văn hóa Khmer, mang ước
vọng an lành và siêu thoát.
Nóc chùa Chén Kiểu gồm 3 mái so le, mái trên cùng nhỏ hơn hết
Mái trên hình tam giác được trang trí đẹp như tấm thảm nhiều màu sắc
phơi mình giữa bầu trời. Hai đầu đao ở hai bên cong vút như có sự giao
cảm tâm linh với đấng cứu rỗi cho linh hồn con người, phù hộ độ trì cho
chúng sinh được an bình, lạc nghiệp.
Mặt tiền Chánh điện
Kiến trúc nổi bật và gây ấn tượng mạnh mẽ nhất ở mặt đứng ngôi chánh
điện chính là trên các đầu cột được trang trí hình tượng nữ thần có cánh
Kâyno. Các tượng nữ thần Kâyno này ở tư thế vươn lên đỡ lấy diềm mái,
tạo sự chuyển tiếp giữa phương đứng của các cột và phương ngang của mái.
Phù điêu nữ thần Kâyno dưới mái chùa
Chính điện chùa rộng rãi, thoáng mát, với 16 hàng cột to. Quanh các
cây cột đều được chạm khắc, đắp nổi các hình ảnh trong truyền thuyết văn
hóa Khmer. Hai bên bức tường có nhiều tranh vẽ kể câu chuyện đức Phật
Thích Ca từ khi sinh ra cho đến khi đắc đạo. Các bức tường, tranh càng
đặc biệt hơn khi được trang trí, tạo hình bằng mảnh vỡ chén, dĩa kiểu.
Bức tường với hoa văn nổi bật đẹp mắt
Gian thờ là một quần thể gồm 20 tượng phật lớn nhỏ, với nhiều tư thế
đứng, nằm, ngồi, được bố trí hợp lý, mỹ thuật. Khói hương nghi ngút, ánh
sáng của các ngọn nến lắt lay theo từng cơn gió nhẹ làm cho ngôi chùa
vốn đã tôn nghiêm lại càng tôn nghiêm hơn.
Bên trong chánh điện
Giữa sân Chùa Chén Kiểu là cột cờ, với hình tượng rắn thần Nagar xòe 5
đầu khá sinh động, nhằm nhắc đến điển tích rắn xòe đầu ra để che mưa
cho Đức Phật khi người tọa thiền. Rắn thần Nagar là mô típ trang trí
quan trọng trong nghệ thuật điêu khắc của Phật giáo Khmer. Người Khmer
Sóc Trăng nói riêng và Nam bộ nói chung, chịu ảnh hưởng từ Phật giáo Ấn
Độ, vì thế Phật giáo Tiểu thừa là tôn giáo chính, chi phối đời sống tinh
thần của họ. Chính vì vậy, họ chỉ thờ Phật Thích Ca, mà không thờ các
vị Quan âm hay Bồ Tát khác. Hơn nữa, người Khmer tin rằng tổ tiên của họ
là mẹ rắn, nên có tín ngưỡng thờ rắn và hình tượng rắn thường xuất hiện
trong chùa.
Giữa sân là cột cờ
Phía sau chùa là Khu vườn Phật Thích Ca giảng đạo và nhập Niết bàn.
Đây là quần thể kiến trúc gồm nhiều tượng Phật lớn nhỏ, mô phỏng khá
sinh động quá trình ra đời, đi tìm chân lý, giác ngộ cho đến khi nhập
cõi Niết bàn của đức Phật Thích Ca.
Bộ tượng nhắc tích Thái tử Tất-đạt-đa (về sau là Phật Thích Ca) cắt tóc đi tu.
Chùa Chén Kiểu là một ngôi chùa nổi tiếng tại Sóc Trăng, là địa điểm
hành hương tâm linh không thể thiếu đối với đời sống của người dân và
cộng đồng người Khmer. Là chốn linh thiêng để người dân tìm đến sự an
lành thanh tịnh. Đến với chùa Chén Kiểu, ngoài việc ngắm nhìn kiến trúc
độc đáo của chùa, du khách còn có dịp tìm hiểu văn hóa của người dân
Khmer.
Chùa Chén Kiểu thu hút đông đảo giới trẻ đến check-in
Với những bạn yêu thích khám phá hay check-in với những công trình
kiến trúc cổ kính thì đây là một địa điểm lý tưởng. Mọi góc trong ngôi
chùa đều có thể trở thành back-ground đậm chất nghệ thuật để có những
bức hình ngàn like, đảm bảo khi lên ảnh sẽ khiến nhiều người ngỡ ngàng.
Mọi góc trong ngôi chùa đều có thể trở thành back-ground đậm chất nghệ thuật.
Hiện vật quý
Một phần đồ gỗ của "Công tử Bạc Liêu" đang được
gìn giữ tại chùa
Trong chùa hiện còn lưu giữ một số đồ gỗ được nhà chùa mua lại
trong phần gia sản của "Công tử Bạc Liêu" (Trần Trinh Huy) năm 1947,
với giá khá cao. Đó là chiếc tủ cẩn xà cừ, bộ trường kỷ cùng 2 chiếc giường ngủ
mùa đông và mùa hè. Tất cả đều được chạm, khảm rất tinh tế.... Ngoài ra, trong
chùa hiện cũng đang lưu giữ một bộ điêu khắc gỗ tinh xảo.
Khi đến tham quan ngôi chùa, ngoài được ngắm nhìn tác phẩm sáng tạo
tuyệt vời, du khách còn thoải mái thưởng thức các món đặc sản của Sóc
Trăng được tiểu thương bày bán bên cạnh ngôi chùa. Từng quầy hàng được
sắp xếp theo khu vực rất đẹp mắt, có thể kể đến như: khô cá các loại,
rau, củ quả tươi do nông dân xã Đại Tâm trồng và các sản phẩm khác của
các địa phương trên địa bàn tỉnh quy tụ về đây phục vụ người tiêu dùng.