Đền Cái Lân hiện nay gồm đền Mẫu Thoải và đền Mẫu Thượng, nằm trên một quả đồi cao, được phục dựng từ ngôi đền cũ.

Ngôi đền cũ còn lại rất nhỏ. Năm 2009, địa phương trùng tu lại đền và dựng thêm một ngôi chùa bên cạnh. Đền và chùa trở thành Khu văn hóa tâm linh trong khuôn viên cảng Cái Lân.

Quanh khuôn viên ngôi đền là những cây cổ thụ lâu năm, chứng kiến nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử. Cây si cổ có tán, thân, rễ cây ôm trọn toàn bộ phía sau và hai bên ngôi đền, tạo nên vẻ đẹp cổ kính, linh thiêng của ngôi đền thờ Mẫu Đệ Tam.

Đền Cái Lân là một trong những ngôi đền thờ Mẫu Thoải (bà chúa Thoải phủ). Mẫu Thoải còn được gọi là Mẫu Đệ Tam, chúa bà cai quản sông biển của dân tộc Việt trong những buổi đầu dựng nước. Tại các ngôi đền thờ Mẫu, thường thờ chung Tam tòa thánh Mẫu. Duy chỉ đền Cái Lân, một trong ba ngôi đền ở miền Bắc chỉ thờ Mẫu Đệ Tam.

Truyền thuyết kể lại rằng, Thánh mẫu đệ Tam vốn là công chúa con gái vua Bát Hải Long vương Thuỷ quốc Động Đình, hiệu là “Bạch Ngọc Thuỷ tinh Xích lân Long nữ công chúa”. Theo lệnh cha, bà lấy hoàng tử Kính Xuyên là con vua Đất. Một ngày Kính Xuyên đi vắng, vợ lẽ Thảo Mai lén đặt thư giả để hãm hại. Khi Kính Xuyên quay về, nghi bà thất tiết, bèn bỏ bà vào cũi mang lên rừng cho hổ dữ ăn thịt.

Bà gặp được Liễu Nghị, thư sinh quê đất Thanh Miện trên đường đi thi lạc vào nơi bà bị đày ải. Sau khi biết rõ sự tình, Liễu Nghị giúp đỡ bà mang về tin về Long Cung.

Vua Bát Hải Long Vương nổi giận, sai thủy quân bắt Kính Xuyên và Thảo Mai, truyền cho Trưởng Tử Xích Lân lên đón bà về Thoải Phủ. Liễu Nghị được sắc phong chức Quốc Tế Thủy Quan và kết duyên cùng bà.

Khi thành tiên, bà thường hiển linh phù hộ độ trì cho ngư dân và thương thuyền. Trên các cửa sông, người dân thường lập đền thờ bà. Một số đền thờ Mẫu Thoải nổi tiếng như Mẫu Thác Hàn Sơn tại Hà Trung, Thanh Hóa, Đền Mẫu Thoải tại thành phố Lạng Sơn, đền thờ Mẫu ở gần cầu Chương Dương, thành phố Hà Nội.

Không rõ đền Cái Lân được khởi dựng từ bao giờ. Tương truyền, đền Cái Lân có từ thời nhà Trần. Do vùng đất có vị trí chiến lược, nơi đổ ra biển của 6 cửa sông, nên Hưng Đạo Đại Vương đã cho dựng một ngôi đền âm phù cai quản sông nước. Chính ngài đã mang chân nhang từ ngôi đền Mẫu Thác Hàn Sơn ở huyện Hà Trung, nơi bến Đò Lèn tại Thanh Hóa về Đền.

Người dân địa phương tin rằng, thánh Mẫu đã phù giúp cho quân dân thời nhà Trần dánh thắng giặc Mông Nguyên trong nhiều trận thủy chiến ở miền Đông Bắc.

 

Theo thủ từ của ngôi đền, trước đây ngôi đền có rất nhiều bức tượng thiêng. Trong đó có tượng Mẫu mặc cung trang trắng (danh hiệu Bạch Ngọc Thuỷ tinh), kích thước như người thật, đôi mắt có linh, khách thập phương ở đâu cũng như thấy Mẫu đang nhìn. Phía trước ngôi đền có hai pho tượng đôi mắt rất sắc, nhìn dữ lắm, buổi chiều muộn không ai dám lại gần. Ngoài ra, đền còn có tượng Ngũ vị quan lớn, tượng cô và tượng cậu bên ngoài. Khi xây dựng cảng Cái Lân, ngôi đền được di chuyển đền trên đồi cao, phần lớn những cổ vật xưa đã thất lạc.

Đền Cái Lân là ngôi đền cổ linh thiêng nổi tiếng không chỉ với người dân vùng đất biển Quảng Ninh mà còn nức tiếng gần xa với khách thập phương đến đây chiêm bái. Đền Mẫu Cái Lân được mệnh danh là ngôi đền “cầu được ước thấy”, đặc biệt linh thiêng tấp nập quanh năm.

Những dịp Tết Nguyên đán, Rằm tháng Giêng, rằm tháng Bảy, đền Cái Lân nườm nượp khách khách dâng hương, dâng lễ, thỉnh cầu may mắn, bình an, tài lộc.

Nguồn: Decor Hà Nội