Có truyền thuyết cho rằng: Cha thân sinh ra Lý Công Uẩn nhà nghèo đi làm ruộng thuê ở chùa Tiên Sơn (nay thuộc xã Đông Thọ, huyện Yên Phong, Bắc Ninh) phải lòng một tiểu nữ rồi làm nàng có thai. Nhà sư chùa Tiên Sơn thấy thế đuổi đi nơi khác. Hai vợ chồng dẫn nhau đến khu rừng Báng mệt mỏi, dừng lại nghỉ. Chồng khát nước, đến chỗ giếng nước giữa rừng uống, chẳng may sẩy chân chết đuối. Vợ chờ lâu không thấy, đến xem thì đất đã đùn lấp giếng.

Người phụ nữ bất hạnh than khóc một hồi rồi xin vào ngủ nhờ ở chùa Ứng Tâm gần đấy (chùa Ứng Tâm bây giờ có tên là chùa Dặn - Bắc Ninh). Sư trụ trì chùa Ứng Tâm đêm trước nằm mơ thấy Long thần báo mộng rằng: "Ngày mai dọn chùa cho sạch có Hoàng đế đến". Tỉnh dậy, nhà sư sai chú tiểu quét dọn sạch sẽ, túc trực từ sáng đến chiều chỉ thấy một người đàn bà có thai xin ngủ nhờ.

Được vài tháng bỗng có chuyện lạ: Một đêm khu Tam quan của chùa sáng rực hẳn lên, hương thơm ngào ngạt lan tỏa. Nhà sư ra xem thì thấy người đàn bà ấy đã sinh một cậu con trai, hai bàn tay có bốn chữ son "sơn hà xã tắc". Sau đó, trời bỗng nổi trận mưa to gió lớn, mẹ chú bé chết ngay khi sinh con và chú bé được nhà chùa nuôi nấng. Khi 8, 9 tuổi nhà sư cho chú bé theo học sư Vạn Hạnh ở chùa Lục Tổ - vị "cố vấn chính trị" của vương triều Tiền Lê bấy giờ. 

Có truyền thuyết lại cho rằng bà Phạm Thị Ngà - mẹ của Lý Công Uẩn "đi chơi chùa Tiêu Sơn cùng với người thần giao hợp rồi có thai, sinh ra Lý Công Uẩn...".

Dù có nhiều truyền thuyết, huyền thoại về nguồn gốc, sự ra đời của Lý Công Uẩn nhưng một điểm chung nổi bật lên đó là việc ra đời Lý Công Uẩn gắn chặt với ngôi chùa. Từ bé Lý Công Uẩn được nuôi dưỡng, giáo dục trong môi trường của nhà chùa và bởi những vị sư hàng đầu của đất nước bấy giờ. 

Việc lên ngôi của Lý Công Uẩn cũng có vai trò to lớn của các nhà sư mà tiêu biểu là Vạn Hạnh.

Ngay từ bé Lý Công Uẩn đã bộc lộ tư chất thông minh, được sư Vạn Hạnh (? - 1018) khen: "Không phải là người thường. Sau này lớn lên, tất có thể giải quyết được mọi việc khó khăn, làm chúa trong thiên hạ". Đến tuổi trưởng thành, Lý Công Uẩn càng tỏ rõ là người thông minh, tài kiêm văn võ. Sư Vạn Hạnh đã tiến cử ông với Vua Lê Đại Hành. Với sự tiến cử này Lý Công Uẩn đã nhập triều, trở thành người thân tín bên cạnh Thái tử Long Việt và được sự bảo trợ của nhiều nhà sư lúc này đang giữ những chức vụ cao trong triều đình (Tả thân vệ điện tiền chỉ huy sứ).

Dù đã gửi đệ tử của mình về kinh đô, nhưng Vạn Hạnh luôn theo dõi sát diễn biến chính trị ở chốn cung đình.  Nhận thấy triều Tiền Lê suy vi, lòng dân bất mãn với Lê Long Đĩnh. Vạn Hạnh đã âm thầm vận động, chuẩn bị tư tưởng trong nhân dân, tạo uy tín cho Lý Công Uẩn.

Tháng 11/1009, Vua Lê Long Đĩnh qua đời. Trước đó, ở hương Diên Uẩn, châu Cổ Pháp có cây gạo bị sét đánh, tước lần vỏ ngoài lộ ra mấy câu sấm: "Thụ căn diểu diểu, Mộc biểu thanh thanh, Hòa đao mộc lạc, Thập bát tử thành...". Vạn Hạnh xem câu sấm ấy rồi giải thích cho dân rằng: câu "Thụ căn diểu diểu" chữ "căn" là gốc tức vua. Chữ "diểu" đồng âm với "yểu". Câu "Mộc biểu thanh thanh". Chữ "biểu" nghĩa là ngọn, tức là bề tôi. "Thanh" là thịnh.  "Hòa đao mộc" là chiết tự của chữ "Lê". Thập bát tử là chiết tự của chữ "Lý", cho rằng, đó là điềm trời báo nhà Lê đổ nhà Lý sắp lên. 

Trong đời sống xã hội nước ta trước đây, sấm ngôn có tác động rất lớn đối với đời sống tâm linh của con người. Lời sấm được coi như những điều hiển nhiên, thuận với lẽ trời, hợp với lòng người. Nó tồn tại và lưu truyền như những lời tiên đoán có phần thần bí nhưng linh thiêng, và vì vậy, hầu như ai cũng nghĩ rất nên tin, hơn thế, trong không ít trường hợp, cần phải tin. Nhiều người đã sử dụng sấm như một hình thức tạo dư luận, gây lòng tin nơi dân chúng, thường không cần viện tới chứng lý thật rõ ràng.

Có thể nói lời sấm kia chính là sáng tác của Vạn Hạnh nhằm chủ động tạo ra dư luận xã hội để chuẩn bị cho việc lên ngôi của Lý Công Uẩn sau này. Sau đó Vạn Hạnh nói với Lý Công Uẩn: "Gần đây tôi thấy lời sấm lạ, biết rằng họ Lý cường thịnh tất dấy lên cơ nghiệp. Nay xem trong thiên hạ, người họ Lý rất nhiều, nhưng không ai bằng Thân vệ, là người khoan từ, nhân thứ, lại được lòng dân chúng, mà binh quyền nắm trong tay. Người đứng đầu muôn dân chẳng phải Thân vệ thì còn ai đương nổi nữa" . 

Sư Vạn Hạnh còn cùng một số quan trong triều Tiền Lê, tiêu biểu là quan Chi hậu Đào Cam Mộc (? - 1015) bàn tính, chuẩn bị dư luận, tiền đề nhiều mặt cho Lý Công Uẩn lên ngôi.

Chùa Láng được xây dựng từ thời Vua Lý Anh Tông (trị vì từ 1138 đến 1175). Chùa thờ Thiền sư Từ Đạo Hạnh.

Sau cái chết của Lê Ngọa Triều Lê Long Đĩnh (11/1009), Lý Công Uẩn cùng Hữu điện tiền chỉ huy sứ là Nguyễn Đề đem 500 quân Tùy long vào cung canh giữ. Nhân tình hình rối ren này, Chi hậu Đào Cam Mộc đã đem việc thoán ngôi bàn với Lý Công Uẩn: "Người trong nước ai cũng bảo là họ Lý sẽ dấy lên, mà lời sấm cũng hiện ra rồi... Đấy chính là lúc trời trao người theo, Thân vệ còn nghi ngờ gì!". Lý Công Uẩn nghe theo và lập nên nghiệp nhà Lý.

Như vậy, việc Lý Công Uẩn lên ngôi ngoài yếu tố năng lực, phẩm chất cá nhân của ông "là người khoan từ, nhân thứ, lại được lòng dân chúng, mà binh quyền nắm trong tay" thì còn có sự góp công trực tiếp và to lớn của các vị tăng quan, tiêu biểu như Vạn Hạnh. Chính họ là một trong những vị tăng quan đầu tiên góp phần khởi dựng và thúc đẩy sự tồn tại, phát triển của triều Lý.