Nằm trên ngọn núi cao, trải qua gần 1.000 năm lịch sử chùa Bái Đính cổ vẫn giữ nguyên được sự tĩnh lặng, linh thiêng minh chứng cho sức sống bền bỉ của đạo Phật ở Việt Nam. Đây là ngôi chùa theo lỗi kiến trúc chùa động lớn ở Ninh Bình cũng như ở nước ta hiện nay.
Chùa Bái Đính cổ (xã Gia Sinh, huyện Gia Viễn, Nin Bình) cách điện Tam Thế chùa Bái Đính mới 800m. Chùa tọa lạc trên ngọn núi cao 187m, nơi đây được Đức Thánh Nguyễn Minh Không phát hiện và sáng lập vào triều Lý, khi ngài về đây tìm thuốc chữa bệnh cho nhà vua.
Trải qua gần 1.000 năm lịch sử, chùa Bái Đính cổ ghi dấu những chứng tích lịch sử không chỉ của Phật giáo Việt Nam mà còn nhiều biến cố của cách mạng với nhiều sự kiện lớn. Khác với sự uy nghi, tráng lệ của khu chùa mới, chùa Bái Đính cổ lại trầm mạc, tĩnh lặng và linh thiêng. Các lối đi trong chùa vẫn còn là những lối mòn được lát đá...
Nơi đây từng là khu căn cứ cách mạng Quỳnh Lưu (Ninh Bình).
Cũng tại nơi chùa Bái Đính cổ ngự trị, xưa kia Đinh Tiên Hoàng đế từng lập đàn tế trời cầu mưa thuận gió hòa. Sau này vua Quang Trung chọn làm nơi tế cờ động viên quân sĩ trước khi ra Thăng Long đại phá quân Thanh... Trong ảnh du khách đang tĩnh lặng trước đền thờ Sư tổ.
Động thờ Phật và thờ Thần. Để lên được nơi trang nghiêm này, du khách phải leo qua 300 bậc đá. Bên ngoài sơn động này khắc 4 chữ do vua Lê Thánh Tông ban tặng là "Minh Đỉnh Danh Lam" (có nghĩa: Lưu danh thơm cảnh đẹp).
Bàn thờ Phật được đặt ngay chính giữa hang sơn động. Hang này được gọi là hang sáng vì xuyên qua núi. Bàn thờ trong lòng hang núi làm cho không gian nơi đây thêm linh thiêng, huyền bí nơi cửa thiền.
Bên trong, các tượng phật được trang hoàng linh thiêng, uy nghi.
Hang sáng có chiều cao khoảng 2m, dài 25m, rộng 15m. Từ cửa chùa, đi hết sẽ có có cửa hang lớn trước mặt là thung lũng xanh. Khi đi qua hang, dễ nhận ra, trần hang động đã trở thành những mái chùa kiên cố, che chắn chốn thiêng ngự trị của Phật, của Mẫu đã hàng bao thế kỷ nay.
Các đền thờ Phật cũng được đặt hợp lý, phù hợp với không gian của chùa động. Mỗi đền là một vẻ đẹp riêng và có ý nghĩa linh thiêng huyền bí riêng.
Cửa hang sáng nhìn từ trong và từ ngoài vào. Từ cửa hang nhìn ra phía trước là thung lũng xanh ngút ngàn. Bước từ cửa hang xuống sẽ đến đền thờ thần Cao Sơn - vị thần núi Vũ Lâm.
Khi lên vãn cảnh chùa, vua Lê Thánh Tông đã tạc một bài thơ chữ Hán ca ngợi vẻ đẹp nơi đây. Bài thơ có câu dịch: Đính sơn danh tiếng thật cao xa/ Che chở kinh thành tự thửa xưa/ Nhân kiệt địa linh nên vượng khí/ Núi thiêng cảnh đẹp vững sơn hà.
Đền thờ Thiền sư Minh Không (thánh Nguyễn), ông là người sáng lập ra chùa. Tương truyền, khi ông đi tìm cây thuốc quý chữa bệnh cho vua Lý Thần Tông đã phát hiện ra hang động ở đây và thành lập chùa để thờ Phật tại đây.
Đền thờ Mẫu nằm trong động tối, nơi đây có nhiều buồng nhỏ thông với nhau. Đặc biệt, trong động này có những nhũ đá, giếng ngọc rất đẹp.
Cảnh đẹp thoáng mát "tiên cảnh" trong không gian chùa Bái Đính cổ