Trong những ngày kỷ niệm 50 năm thực hiện Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, hôm nay 28-8, ngay tại không gian mà Bác Hồ từng sống những năm tháng cuối đời - Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh trong Phủ Chủ tịch - đã diễn ra khai mạc triển lãm Chủ tịch Hồ Chí Minh cuộc đời và sự nghiệp từ tài liệu lưu trữ Việt Nam và quốc tế.

Triển lãm chia làm ba phần: Quê hương, gia đình và thời thơ ấu; Người thanh niên yêu nước, người chiến sĩ cách mạng và vị lãnh tụ thiên tài; Bản Di chúc thiêng liêng: Sự kết tinh tư tưởng đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.

Lá thư mà Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư trả lời Tổng thống Richard Nixon ngày 25-8-1969 về việc Hoa Kỳ phải chấm dứt chiến tranh xâm lược và rút quân khỏi miền Nam Việt Nam là một tư liệu gây xúc động mạnh cho người xem, trong số hơn 100 tư liệu quý của Việt Nam và Mỹ, Nga, Pháp được trưng bày lần này.

Chỉ 8 ngày trước khi mất, Bác đã viết một bức thư với lời lẽ đanh thép, thể hiện rõ ý chí giành độc lập đến cùng của nhân dân Việt Nam trước Hoa Kỳ.

Năm đó, khi Hoa Kỳ ngày càng sa lầy và chịu tổn thất nặng nề cũng như sự chỉ trích mạnh mẽ từ cộng đồng quốc tế và cả trong chính nước Mỹ, Tổng thống Richard Nixon đã phải gửi bức thư tới Chủ tịch Hồ Chí Minh ngày 15-7-1969 thể hiện mong muốn đàm phán nhằm chấm dứt cuộc chiến tranh ở Việt Nam.

Và hơn 1 tháng sau, tuy sức khỏe suy yếu nhiều, Bác vẫn dành tới những hơi thở cuối cùng cho dân cho nước, cho nền độc lập của dân tộc khi gửi lá thư phúc đáp tới Tổng thống Hoa Kỳ.

Thư có đoạn: "Nhân dân Việt Nam chúng tôi rất yêu chuộng hòa bình, một nền hòa bình chân chính trong độc lập và tự do thật sự. Nhân dân Việt Nam quyết chiến đấu đến cùng, không sợ hi sinh gian khổ để bảo vệ tổ quốc và các quyền dân tộc thiêng liêng của mình… Trong thư, ngài bày tỏ lòng mong muốn hành động cho một nền hòa bình công bằng. Muốn vậy, Mỹ phải chấm dứt chiến tranh xâm lược và rút quân ra khỏi miền Nam Việt Nam, tôn trọng quyền tự quyết của nhân dân miền Nam và của dân tộc Việt Nam, không có sự can thiệp của nước ngoài. Đó là cách đúng đắn để giải quyết vấn đề Việt Nam, phù hợp với quyền dân tộc của nhân dân Việt Nam, với lợi ích của nước Mỹ và nguyện vọng hòa bình của nhân dân thế giới. Đó là con đường để Mỹ rút khỏi cuộc chiến tranh trong danh dự".

Lần đầu tiên được nhìn bức thư ấy những ngày đặc biệt này, ngay tại nơi Bác sống những năm tháng cuối đời, bất cứ ai cũng phải xúc động trước tấm lòng với dân với nước của Người.

Trong số những tư liệu, hình ảnh mà Lưu trữ quốc gia Hoa Kỳ cung cấp cho triển lãm lần này, người xem còn được thấy rất nhiều những lá thư quý giá mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi cho các Tổng thống Hoa Kỳ, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ kể từ năm 1946 cho tới trước khi Bác qua đời vào năm 1969.

Có thể kể tới những tài liệu vô cùng quý giá mà bấy lâu các cơ quan lưu trữ ở Việt Nam tìm kiếm sưu tầm nhưng chưa có được, như: thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi ngoại trưởng Hoa Kỳ ngày 22-10-1945 về việc nền độc lập của Việt Nam cần sự công nhận của Liên Hiệp Quốc;

Thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi Tổng thống Mỹ Harry Truman ngày 18-1-1946 về việc đề nghị Mỹ cùng Liên Hợp quốc can thiệp và có giải pháp trước cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân Pháp ở Việt Nam;

Bức điện của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi Tổng thống Harry Truman ngày 28-2-1946 đề nghị giúp đỡ bảo vệ nền độc lập của Việt Nam trước sự xâm lược của người Pháp…

Triển lãm cũng đem đến những tài liệu quý giá do phía cơ quan lưu trữ của Liên bang Nga cung cấp. Đó là những tư liệu, hình ảnh liên quan đến quãng thời gian Bác Hồ sống và hoạt động tại Liên Xô mà lịch sử đã ghi lại nhưng chúng ta lại không có những bằng chứng cụ thể.

Tại triển lãm, công chúng sẽ lần đầu được xem thư của Nguyễn Ái Quốc gửi từ Hongkong về Moscow thuộc Ban Pháp thuộc Quốc tế Cộng sản ngày 27-2-1930 báo cáo việc thành lập Đảng Cộng sản Đông Dương thống nhất từ các nhóm khác nhau có khuynh hướng Cộng sản…

Trong khi đó, Lưu trữ quốc gia Hải ngoại Pháp lại mang đến những hồ sơ tài liệu mà mật thám Pháp điều tra về Nguyễn Ái Quốc trong mấy thập kỷ.

Tại đây, công chúng sẽ được xem Bản thông tin cá nhân về Nguyễn Ái Quốc với những hình ảnh Bác Hồ khi còn trẻ mà mật thám Pháp thu thập được.

Công chúng cũng lần đầu được xem thư ngày 25-11-1932 của Lãnh sự Pháp tại Hongkong Soulange Teissier gửi Toàn quyền Đông Dương về Nguyễn Ái Quốc.

Thậm chí có cả Tiểu dẫn về các hoạt động của Nguyễn Ái Quốc từ khi sinh ra đến năm 1943 của Cơ quan Liên lạc với người bản xứ thuộc lãnh thổ của Pháp ở Hải ngoại dài nhiều trang.

Một nốt trầm xúc động trong triển lãm này là những tư liệu, hình ảnh từ cơ quan lưu trữ Việt Nam về đám tang Bác Hồ.

Với nhiều người, đây có lẽ là lần đầu tiên họ được thấy một thông cáo đặc biệt của Ban chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam về việc Chủ tịch Hồ Chí Minh từ trần, đăng trên báo Nhân dân ngày 6-9-1969.

Hình ảnh Bí thư Thứ nhất Đảng Lao động Việt Nam Lê Duẩn đọc điếu văn của Ban chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam trong lễ truy điệu Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Quảng trường Ba Đình ngày 9-9-1969 và hình ảnh biển người tại Quảng trường Ba Đình tới dự lễ tang của Người là những hình ảnh xúc động với nhiều người xem.