Đền Ngọc Liên – nơi thờ phụng Sơn thánh Tản Viên cùng Nhị Thánh Mẫu của đức ngài và các vị thần cùng thời và Phật bà Quan Âm.
Đền Ngọc Liên lập vào khoảng thế kỷ 19. Thờ phụng thần núi Tản
Viên và hai bà mẹ của ngài. Đền được xếp hạng di tích thành phố năm 2007. Địa
chỉ tại số 23 Trần Bình Trọng, phường Nguyễn Du, quận Hai Bà Trưng, TP Hà Nội.
Tam quan đền Ngọc Liên. Panorama ©NCCong 2016
Đền Thượng thờ đức Tản Viên sơn thánh, tức vị thần núi Ba
Vì, một trong các vị thánh "Tứ Bất Tử" của Việt Nam. Sơn Thánh Tản
Viên là con rể của Hùng Vương thứ 18, về sau khuyên vua Hùng nhường ngôi cho Thục
Phán. Ngài còn được xem như vị Tổ đầu tiên trong các Tổ Bách nghệ, có công dạy
dân ta các nghề nông như nuôi trồng thủy sản, vật nuôi, trồng lúa và hoa màu, dệt
lụa, luyện võ.
Kiến trúc
Đền Ngọc Liên đã trải qua một lần dựng lại vào năm 1948 và
hai lần trùng tu lớn vào các năm 1994, 2000. Nhìn chung đến nay, khu di tích
này vẫn giữ được khá nguyên vẹn phong cách kiến trúc thời Nguyễn. Cổng đền nhìn
về dãy núi Ba Vì ở hướng tây, xây kiểu tam quan đơn giản với các câu đối chữ
Hán đắp nổi trên 4 trụ biểu. Bên trái sân đền Hạ có lối dẫn vào sân đền Thượng ở
phía sau. Tất cả đều có cổ thụ che bóng.
Hiên nhà tiền tế đền Ngọc Liên Hạ, ảnh (c)NCCong 2016
Trước Ban công đồng quan lớn ở đền Ngọc Liên Hạ, ảnh (c)NCCong 2016
Đền Hạ gồm tòa tiền tế 3 gian kết nối với hậu đường cũng 3
gian thành hình “chữ Nhị”. Gian bên tả của hiên nhà tiền tế có bài trí ban thờ
một pho tượng của Địa Tạng Vương Bồ Tát. Tại chính điện có ban thờ hai bà mẹ của
đức Thánh Tản và các vị thần liên quan đến tín ngưỡng của dân gian Việt Nam.
Thềm rồng đền Ngọc Liên Thượng, ảnh (c)NCCong 2016
Điện thờ Tản Viên sơn thánh ở đền Ngọc Liên Thượng, ảnh (c)NCCong 2016
Thềm rồng dẫn lên đền Thượng rất cao, hai bên chiếu nghỉ có
lầu nhỏ thờ Mẫu. Tòa tiền tế gồm 3 gian cửa gỗ bức bàn và quay hướng đông, kết
nối với hậu đường 3 gian thành hình “chữ Nhị”, bên trong thờ Tản Viên sơn
thánh.
Các lầu thờ Quan Âm và Mẫu Cửu ở đền Ngọc Liên Thượng, ảnh (c)NCCong 2016
Tại đầu hồi bên hữu còn có một lầu nhỏ nữa với pho tượng Quán Thế Âm Bồ
Tát nhỏ đứng giữa 3 tấm bia đá gắn vào tường.
Di sản
Đền Ngọc Liên hiện nay lưu giữ được 5 tấm bia đá chép các sự
việc như trùng tu, công đức, gửi hậu dưới các triều vua thời Nguyễn. Bia sớm nhất
dựng năm Tự Đức (1869), bia muộn nhất mang niên hiệu Bảo Đại thứ 9 (1934). Lại
có một tượng chó thờ bằng đá, một chuông đồng đề "Mạnh Liên tự chung"
đúc năm Thành Thái thứ 12 (1900) và một quả chuông khác đề "Thánh Mẫu từ
chung" ghi niên hiệu Khải Định thứ 4 (1919).
Ngoài ra, trong khu di tích còn có một hệ thống tượng tròn đặc
sắc bao gồm 11 pho và các di vật bằng gỗ chạm như: hương án, cửa võng, hoành
phi, cuốn thư, khám thờ... được trang trí với những đề tài rồng chầu mặt trời,
hoa chanh, cánh sen, hoa dây, vân mây đan xen, điển hình cho phong cách nghệ
thuật của các thế kỷ 19-20.
Ngày 14 tháng 8 năm 2007 tại đền Ngọc Liên đã long trọng diễn
ra lễ đón nhận và gắn biển Di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật do UBND thành
phố Hà Nội công nhận.