So với nhiều tỉnh, thành trong cả nước, Lào Cai là một trong những địa phương hội tụ nhiều tiềm năng phát triển du lịch, trong những năm vừa qua đã có những bước phát triển vượt bậc. Du lịch đã trở thành một ngành kinh tế quan trọng, đóng góp 13 -15% GRDP toàn tỉnh trong giai đoạn 2015-2020. Khách du lịch tăng cao đồng thời với việc nhu cầu mua sắm của khách hàng tăng, đặc biệt là những sản phẩm có nguồn gốc của địa phương.
Vùng trồng dược liệu cây cát cánh ở Bắc Hà
Lào Cai là tỉnh vùng cao biên giới có điều kiện địa hình đồi núi chia cắt, tạo ra nhiều đặc điểm khí hậu khác biệt từ nhiệt đới đến á nhiệt đới. Với đặc điểm địa hình và khí hậu vùng núi cao tạo cho tỉnh Lào Cai nhiều điều kiện để phát triển cây dược liệu, tỉnh Lào Cai có khoảng 850 loài cây thuốc trong tổng số 3.948 loài thực vật có công dụng làm thuốc; 78 loài có tiềm năng khai thác; 70 loài cây thuốc quý hiếm thuộc diện bảo tồn; nhiều loài quý hiếm có giá trị y dược rất cao, là thành phần chính để sản xuất các loại biệt dược.
Tổng diện tích dược liệu toàn tỉnh thực hiện hết năm 2023 đạt 4.105 ha (gồm: Cây dược liệu hàng năm 890 ha, cây dược liệu lâu năm 3.215 ha (sa nhân tím, chè dây, giảo cổ lam, hồi, đại bi, khôi nhung...). Tổng sản lượng thu hoạch cả năm đạt 19.000 tấn, trong đó sản lượng cây hàng năm 8.700 tấn, cây lâu năm 10.300 tấn. Giá trị ước đạt trên 400 tỷ đồng. Dược liệu là 1 trong 5 loại cây chủ lực được tỉnh Lào Cai lựa chọn thực hiện theo Nghị quyết 10-NQ/TU ngày 26/8/2021 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về Chiến lược phát triển nông nghiệp hàng hóa đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050.
Việc phát triển vùng trồng cây dược liệu gắn với du lịch tại địa bàn tỉnh có nhiều lợi thế so với nhiều địa phương khác: thứ nhất là điều kiện tự nhiên và khí hậu thích hợp với trồng cây dược liệu; thứ hai là lượng khách du lịch đến Lào Cai tăng nhanh đồng thời tạo môi trường tiêu thụ những sản phẩm từ cây dược liệu; thứ ba cây dược liệu có hiệu quả kinh tế cao hơn so với cây trồng truyền thống việc phát triển cây dược liệu sẽ tạo công ăn việc làm cho người bản địa; thứ tư là thương hiệu về cây dược liêụ của tỉnh Lào Cai đã có từ lâu và được nhiều công ty dược, doanh nghiệp thu mua; thứ năm là các sản phẩm dược liệu được quảng bá trong các hội chợ du lịch được coi là sản phẩm của du lịch.
Bà con xã Tả Van Chư (Bắc Hà) đang tập trung xuống giống trồng cây dược cát cánh
Đối với ngành du lịch tỉnh, cây được liệu đóng vai trò là sản vật của địa phương đáp ứng nhu cầu mua sắm của khách. Các sản phẩm từ cây dược liệu hiện được đóng gói, bao bì mẫu mã đẹp đáp ứng thị hiếu của du khách đang trở thành món quà lưu niệm mà khách mua làm quà khi đến với Lào Cai. Ngoài vai trò mặt hàng lưu niệm, dược liệu đồng thời cũng là dịch vụ, sản phẩm du lịch đặc biệt của địa phương khi sử dụng thảo dược vào dịch vụ chăm sóc sức khoẻ.
Sản phẩm dược liệu tiêu biểu được coi là “đặc sản” của địa phương đó là thuốc tắm của người Dao đỏ. Có thể nói “Đến Sa Pa mà chưa đi du lịch bản làng, chưa tắm lá thuốc dân tộc Dao đỏ, chưa thả mình trong bồn gỗ pơ mu thư giãn cùng thứ nước thuốc tắm đặc biệt của người Dao đỏ - loại thảo dược bí truyền ở vùng du lịch nghỉ dưỡng nổi tiếng, là bạn chưa đến Sa Pa”. Bài thuốc tắm của người Dao đỏ là sự kết hợp giữa tinh hoa của núi rừng với kiến thức y thuật và tri thức bản địa của cộng đồng người Dao.
Sau bao năm chỉ trao truyền và phát huy giá trị trong cộng đồng mình, giờ đây, với sự tham gia vào khâu sản xuất và kết nối thị trường của các doanh nghiệp. Bài thuốc tắm nổi danh này đang trở thành một sản phẩm du lịch đặc hữu của Lào Cai, không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn giúp người dân địa phương bảo tồn được sản phẩm dược liệu đặc hữu của mình. Thuốc tắm người Dao đỏ Sa Pa đã nổi tiếng từ rất lâu, được đưa vào phục vụ khách du lịch cách đây khoảng 30 năm. Bài thuốc tắm dựa trên một số cây thuốc cơ bản và tuỳ theo mục đích sử dụng. Điều này làm cho thuốc tắm của người Dao rất đa dạng. Cây để nấu nước tắm thường dùng tươi hoặc đã làm khô.
Đối với một số cây hiếm, cần dự trữ để sử dụng quanh năm thì cơ sở sản xuất chế biến thuốc phải làm khô (thường bó lại từng nắm nhỏ rồi để trên gác bếp). Ngày nay đã được chiết xuất thành nước tắm đậm đặc và chất lượng tốt hơn, bảo quản được lâu và rất thuận tiện cho người dùng và vận chuyển đi xa. Một số đơn vị sản xuất thuốc tắm Dao đỏ và xây dựng riêng vùng nguyên liệu như: Công ty Cổ phần Thương mại Hùng Dũng, Công ty TNHH Sapanapro, Hợp tác xã Cộng đồng Dao đỏ,…Tại các cơ sở dịch vụ spa, các thảo dược cũng được đưa vào phục vụ du khách. Họ đều sử dụng các bài thuốc tắm gia truyền được từ người Dao đỏ. Tại các bản làng du lịch người Dao như Tả Phìn, Giàng Tà Chải, Thanh Kim, Nậm Cang… cũng có nhiều hộ gia đình người Dao mở dịch vụ lưu trú đón khách và phục vụ tắm lá thuốc tạo nguồn thu nhập ổn định cải thiện đời sống người dân.
Tại các hộ homestay, các điểm du lịch cộng đồng, du khách có thể trải nghiệm tham gia quy trình hái lá thuốc, đun nước tắm. Bên cạnh đó, các công ty kinh doanh các sản phẩm bản địa Sa pa xây dựng thương hiệu thuốc tắm người Dao đã cho ra thị trường các sản phẩm độc đáo như: cao thuốc tắm, sữa tắm dược liệu, những sản phẩm này đã theo chân khách du lịch quốc tế đến với khu du lịch quốc gia Sa Pa đi các nước trên thế giới. Ngoài thuốc tắm, thuốc ngâm chân của người Dao cũng được du khách ưu thích, được sản xuất từ hơn 100 loài cây thảo dược bản địa như Chùa dù, Xả, Hương nhu, Ông lão,…mang tinh dầu tự nhiên kết hợp hoạt chất từ bồn pơ mu gỗ mang lại hiệu quả cao trong điều trị dược lý, giảm stress, giảm mệt mỏi, căng thẳng, tăng cường sức khỏe.
Thảo dược dân tộc Dao đỏ là một sản phẩm tốt cho sức khỏe, đã được nhân rộng, phát triển và gìn giữ. Đây cũng là một định hướng quan trọng của địa phương nhằm khai thác tri thức bản địa, thảo dược truyền thống để phát triển loại hình du lịch nghỉ dưỡng ngày càng đặc sắc ở Sa Pa, để mỗi du khách khi đến với khu du lịch nghỉ dưỡng Sa Pa, được nghỉ ngơi, thư giãn, trải nghiệm thuốc tắm thảo dược người Dao.
Nắm bắt được nhu cầu thị trường, đã có nhiều tổ chức, cá nhân mạnh dạn đầu tư dây truyền sản xuất, phát triển thành công hàng loạt sản phẩm từ các loài cây dược liệu quý hiếm của núi rừng Tây Bắc, đưa ra thị trường, đáp ứng nhu cầu của khách du lịch, tạo được hiệu quả kinh tế. Đầu tiên phải kể đến Công ty TNHH MTV Traphacosapa được thành lập từ năm 2001 có vùng trồng cây dược liệu đạt tiêu chuẩn GACP- WHO, nhà máy đạt GMP - WHO và là thành viên của Liên minh Thương mại Sinh học có Đạo đức (UEBT) - Chia sẻ lợi ích cộng đồng, bảo tồn tích cực nguồn gen cây thuốc.
Với bề dày hơn 20 năm phát triển dược liệu tại Lào Cai, Công ty đã xây dựng vùng dược liệu tại Bát Xát , Sa Pa, Bắc Hà và sản xuất các sản phẩm từ dược liệu đạt tiêu chuẩn OCOP từ 3 đến 4 sao như: Trà túi lọc dây leo Sa Pa; Trà giảo cổ lam Sa Pa; Trà dây leo Sa Pa; Trà túi lọc giảo cổ lam Sa Pa; Cao Mềm Atiso Sa Pa; Cao phun sương Atiso Sa Pa..
Vùng nguyên liệu tía tô của HTX Sa Pa Secrets
Bên cạnh thảo dược chăm sóc sức khỏe cũng đã có doanh nghiệp quan tâm đầu tư nghiên cứu các loại mỹ phẩm chăm sóc sắc đẹp từ các loại thảo dược an toàn khi sử dụng và thân thiện môi trường. Điển hình như các loại sản phẩm son dưỡng môi, kem dưỡng ẩm, mặt nạ tía tô, sữa rửa mặt tía tô, nghệ đỏ, toner tía tô, mặt nạ hoa hồng, mặt nạ nghệ đỏ, sữa tắm, dầu gội đầu tía tô….của Hợp tác xã Sa Pa Secrets đã nghiên cứu, xây dựng được vùng nguyên liệu rộng 30 ha tía tô, quy trình sản xuất tỉ mỉ, cẩn thận, vùng nguyên liệu đạt tiêu chuẩn VietGap.
Ngoài ra, thảo dược còn được dùng trong chế biến các món ăn để tăng cường sức khỏe phục vụ khách du lịch như: Hoài Sơn, các loại nấm, cây lá dứa, tai chua, sen, khởi tử, bò khai, rau ngót rừng, đương quy, ngũ gia bì gai… Một số địa phương đã xây dựng mô hình trồng thảo dược (đương quy, giảo cổ lam, khởi tử, bò khai…) gắn với các món ăn bản địa độc đáo, thu hút khách du lịch nhằm tăng giá trị kinh tế; các mô hình rau bản địa, rau rừng phát triển theo hướng hữu cơ được thị trường ưa chuộng, giá bán ổn định.
Sản phẩm của HTX Sa Pa Secrets
Ngoài giá trị chăm sóc sức khỏe, các tour tham quan vườn dược liệu đang dần trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc, thu hút đông đảo du khách. Sản phẩm du lịch từ cây thuốc đã và đang góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo cho vùng đồng bào các dân tộc. Với điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu mát mẻ, Sa Pa là nơi hội tụ mọi điều kiện lý tưởng để trở thành vùng trồng dược liệu lớn của tỉnh và của cả nước. Đây thực sự là cơ sở để địa phương và cộng đồng doanh nghiệp yên tâm đầu tư phát triển các sản phẩm dược liệu đặc hữu, đa dạng hóa sản phẩm du lịch, đáp ứng yêu cầu thị trường .
Trong thời gian tới để định hướng cho loại hình chăm sóc sức khỏe phát triển và phát triển dược liệu gắn với du lịch, tỉnh Lào Cai đã đưa ra các đinh hướng đến năm 2030, cây dược liệu trở thành cây chủ lực trong phát triển nông nghiệp Lào Cai. Diện tích và chủng loại dược liệu hàng hóa có ưu thế trên địa bàn tỉnh lên 22 chủng loại chính với diện tích đạt 3.700 ha, sản lượng đạt khoảng 16 - 17 nghìn tấn/năm. Chú trọng phát triển sản xuất dược liệu gắn với hoạt động du lịch sinh thái, phát huy các thế mạnh của địa phương, phát triển sản xuất nông nghiệp bền vững./.
Trung tâm Thông tin du lịch/Ảnh: Sở Du lịch Lào Cai