Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng làm rạng rỡ non sông Việt Nam, dân tộc Việt Nam. Làm vẻ vang phụ nữ Việt Nam, đem lại vinh dự tự hào cho Mê Linh - Vĩnh Phúc ngày nay - vùng đất anh hùng đã sinh ra người nữ anh hùng đầu tiên của dân tộc và một thời tuy không dài là đất đế đô. Đó là Kinh đô Mê Linh thời "Trưng Nữ Vương "
Ngay sau khi đập tan
toàn bộ guồng máy chính quyền đô hộ của nhà Hậu Hán, Trưng Trắc đã xưng Vương,
sử gọi thời trị vì của Bà là thời Trưng Nữ Vương.Như vậy, sau Thục Phán thì
Trưng Trắc là nhân vật thứ hai của lịch sử nước ta đã chính thức xưng Vương.
Đây là một sự kiện có ý nghĩa hết sức quan trọng mà nói theo cách nói của các tác giả LỊCH SỬ VIỆT
NAM (tập 1) thì đây chính là "sự phủ định hiên ngang" đối với mưu đồ của chủ nghĩa đại Hán.
Thư tịch cổ chỉ chép
việc Trưng Trắc xưng Vương vào mùa xuân năm Canh Tí (tức là năm 40) mà không hề
cho biết gì về vương hiệu cũng như quốc hiệu và niên hiệu. Có lẽ lúc bấy giờ, vấn đề quan trọng hàng đầu
vẫn là "lập lại nghiệp xưa họ Hùng", còn như tất cả những gì có
liên quan khác thì chưa ai vội nghĩ tới. Về đất đóng đô của Trưng Vương, sử cũ nói rõ là Mê Linh
Đô
kì đóng cõi Mê Linh,
Lĩnh Nam riêng một triều đình nước ta
Như trên đã nói, Mê
Linh là tên gọi của cả một huyện lớn, kinh đô của Trưng Nữ Vương chỉ có thể
được xây dựng trên một phần nhỏ nào đấy của đất huyện Mê Linh. Theo chúng tôi, rất có thể đó chính là làng Hạ Lôi, quê nội của Hai Bà, trị sở cũ của thân sinh Hai Bà là
Lạc Tướng Mê Linh. Tuy nhiên, ngoài những truyền thuyết mà dân gian còn truyền
tụng, đất Mê Linh không còn lưu giữ được dấu tích vật chất nào về kinh đô của Trưng Nữ Vương.
Chính quyền
Trưng Nữ Vương
có lẽ là chính quyền
của đội ngũ các tướng
lĩnh - những người từng sát cánh chiến đấu với Hai Bà Trưng và đã lập được nhiều công lao. Không một thư tịch
cổ nào cho biết về kết cấu cũng như tên các chức danh cụ thể của guồng
máy chính quyền Trưng Nữ Vương, tuy nhiên sự thống nhất trong lời kể của kho tàng truyền thuyết
cũng đủ để cho
phép chúng ta có thể kết luận rằng, đội ngũ nữ quan (mà nguồn gốc chủ yếu là nữ tướng)
chiếm một tỉ lệ không nhỏ. Trong
truyền thuyết dân gian, những nữ quan cao cấp nhất của Hai
Bà Trưng thường được gọi là Công Chúa (ví dụ như Bát Nàn Công Chúa, Thánh Thiên
Công Chúa, Lê Chân
Công Chúa...). Cũng
có khá nhiều ý kiến
cho rằng đó là tước hiệu do Hai Bà Trưng
chính thức phong tặng, song,
điều này chưa
có gì để bảo đảm chắc chắn
cả. Theo chúng
tôi thì có lẽ
đấy cũng chỉ là những
vinh hiệu do người đời
sau vì kính
trọng mà thêm
vào. Dưới đây là một vài
con số về đội ngũ quan lại của chính quyền Trưng Nữ Vương :
Trong phạm vi ba tỉnh
Hà Tây, Vĩnh Phúc và Phú Thọ có đến 75 tướng của Hai Bà Trưng, gồm 56 nam và 19 nữ.
Theo thống kê của Chi
hội Văn nghệ dân gian tỉnh Vĩnh Phú (nay tách thành hai tỉnh Vĩnh Phúc và Phú
Thọ) thì toàn tỉnh Vĩnh Phú cũ có đến 62 tướng của Hai Bà Trưng, gồm có 30 nam
và 32 nữ.
Riêng tại khu vực nay
thuộc Hà Nội cũng đã có tới 25 tướng của Hai Bà Trưng, gồm 18 nam và 7 nữ .
Tất nhiên, không phải
bất cứ nữ tướng nào về sau cũng đều trở thành nữ quan và ngược lại, không phải bất nữ quan nào cũng đều xuất thân là nữ tướng, nhưng,
sự có mặt của khá đông
nữ quan trong
guồng máy chính
quyền Trưng Nữ Vương là điều có thật. Nói khác hơn, bản thân cấu trúc của chính quyền Trưng Nữ Vương cũng đã thể hiện khá rõ vai trò và vị trí của người phụ nữ. Những người từng chứng tỏ ý chí và tài năng trong sự nghiệp
giành độc lập đến
đây lại tiếp tục thể hiện bản lĩnh và quyết tâm của mình trong sự nghiệp giữ độc lập.
Một vài thư tịch cổ
của Trung Quốc cho biết rằng chính quyền Trưng Nữ Vương đã thu thuế ở hai quận Giao Chỉ và Cửu Chân. Có lẽ quận Nhật Nam do ở quá xa nên việc quản lí của chính quyền
Trưng Nữ Vương không được chặt chẽ như tại hai quận Giao Chỉ và Cửu Chân. Từ câu ghi chép ngắn gọn này, chúng ta có thể suy đoán rằng khởi nghĩa Hai Bà Trưng tuy giành
thắng lợi trên một phạm vi địa lí rất rộng lớn, đại để là tương ứng với đất đai
của cả Nam Việt và Âu Lạc cũ, nhưng chính quyền của Trưng Nữ Vương thì gần như
chỉ mới quản lí vùng lãnh thổ áng chừng tương ứng với cương vực của Văn Lang -
Âu Lạc cũ. Dấu ấn về cố quốc của An Dương Vương và xa hơn nữa là của các Vua
Hùng đã in rất sâu trong nhận thức của Hai Bà Trưng, trong nhận thức phổ biến của xã hội đương
thời.
Là một chính quyền
rất non trẻ, ra đời trong bối cảnh của trình độ phát triển nói chung còn rất thấp kém và đặc biệt là
trong tình thế phải thường xuyên sẵn sàng đối phó với những cuộc tấn công đàn
áp của nhà Hậu Hán, cống hiến của triều đình Trưng Nữ Vương với ý nghĩa là
những chính sách trị nước và những hiệu quả biến đối tích cực cụ thể đối với
diện mạo quốc gia thì tất nhiên là còn rất khiêm nhượng.Tuy nhiên, công lao
khơi dậy và thổi bùng lên ngọn lửa quật cường của chính quyền Trưng Nữ Vương
đối với toàn thể cộng đồng người Việt là ngàn đời bất diệt. Từ ánh sáng của
ngọn lửa rất thiêng liêng này, ý thức dân tộc của một bộ phận xã hội đã từng
bước được xây dựng và củng cố, để rồi trên cơ sở đó dân tộc mới có thể thực sự
hình thành.
Khác với khá nhiều khu vực
trên thế giới, bởi những quy định rất riêng của hoàn cảnh lịch sử, dân tộc Việt
Nam không phải đợi đến thời cận đại mới bắt đầu hình thành, ngược lại đã được
khai sinh từ rất sớm, từ ngay trong thời kỳ đầu của lịch sử dựng nước và giữ
nước. Nhìn ở góc độ rất đặc biệt này, cống hiến của chính quyền Trưng Nữ
Vương lại có thêm những ý nghĩa khác rất lớn lao. Sách này không dám lạm bàn
đến những vấn đế về phương pháp luận
sử học, chúng tới chỉ xin được nhấn mạnh thêm một khía cạnh rất cụ thể rằng, từ
sự nghiệp của Hai Bà Trưng, ý thức dân tộc của ít nhất là một bộ phận xã hội đã
bước đầu được nâng cao, nền tảng ra đời của dân tộc dã xuất hiện. Nói theo sách
nói của Lê Ngô Cát và Phạm Đình Toái thì đấy chính là sự báo phục lại
cũng chính là sự bá vương :
Ba năm gánh vác sơn
hà,
Một là báo phục, hai là bá vương.
Sưu tập: Nguồn Danh tướng Việt Nam Tâp 4 Tác giả: Nguyễn Khắc Thuần